عناشناسی توصیفی و تاریخی واژه جلباب
چکیده
یکی از واژه های قرآنی که در تفسیر آن اختلاف وجود دارد، واژه جلباب است نگارنده در این نوشتار نخست به معناشناسی توصیفی و استخراج معنا و تعیین حوزه معنایی واژه جلباب، و سپس به معناشناسی تاریخی آن پرداخته و تطور مفهوم جلباب را پیش از نزول قرآن و همزمان و پس از نزول آن کاویده است؛ زیرا چه بسا خاستگاه اختلاف در مفهوم این واژه، اختلاف در نوع آداب و رسوم و پوشش میان اقوام مختلف مسلمان باشد و آگاهی از پیشینه کاربرد واژه می تواند نقش مهمی در درک صحیح متن و به دست دادن ترجمه دقیق آن ایفا کند.
کلید واژه ها : حجاب، جلباب، قرآن، معناشناسی، معناشناسی توصیفی، معناشناسی تاریخی، تفسیر، ترجمه.
1. طرح مسأله
یکی از مهمترین احکام شرعی که در قرآن کریم مطرح شده مسأله حجاب می باشد. از منظر قرآن شکل خاصی از حجاب و پوشش که تأمین کننده حجاب حداکثری است، «جلباب» نام دارد که در آیه 59 سوره احزاب بدان اشاره شده است:
«یا أیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لاِءَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیِبِهنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کَانَ اللّه غَفُورا رَحیما؛ ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابهای خود را بر خویش فرو افکنند. این کار برای اینکه شناخته نشوند و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند بهتر است (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است».
| از منظر قرآن شکل خاصی از حجاب و پوشش که تأمین کننده حجاب حداکثری است، «جلباب» نام دارد که در آیه 59 سوره احزاب بدان اشاره شده است. |
به طور کلی جلباب نام پوشش ویژه ای است؛ حال، این پوشش چیست و ویژگیهای آن چه می باشد؟ این واژه پیش از نزول قرآن چه معنایی داشته و همزمان با نزول قرآن چه معنایی پیدا کرده است؟ آیا واژه جلباب از جمله مفاهیمی است که تعدد معنایی یافته است؟
این سؤالات را می توان از طریق معناشناسی توصیفی و تاریخی واژه جلباب پاسخ گفت. فرضیه اصلی در این پژوهش این است که جلباب همان چادر امروزی است که البته در کنار آن فرضیه های دیگری همچون پوششهایی نظیر مانتو و پیراهن گشاد نیز مطرح می باشد.
در این مجال برآنیم تا با معناشناسی توصیفی و تاریخی واژه جلباب ابهامات پیرامون آن را برطرف نماییم و سپس با بهره گیری از معناشناسی تاریخی به واکاوی معنای واژه جلباب پیش از نزول قرآن، همزمان با نزول آن و پس از نزول قرآن بپردازیم.
2. معناشناسی توصیفی جلباب
واژه «جَلباب» به لحاظ لغوی از ریشه «ج ل ب» - به معنای آوردن شی ء از جایی به جایی، و چیزی که شی ء دیگر را می پوشاند- اشتقاق یافته است که در این میان، معنای دوم این ریشه با واژه مزبور همخوانی بیشتری دارد (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوی، ج2، ص95). در کنار این واژه، کلمه جِلباب (با کسر جیم) در اصل مصدر فعل رباعی «جلبب» است که از آن اسم ذات اراده و بر نوع خاصی از پوشش اطلاق گردیده است. تعبیر از اسم ذات به وسیله مصدر، مفید معنای مبالغه در پوشش است و بر معنای پوشش بزرگ و کامل دلالت می کند (همان).
2-1. معنای واژه جلباب در کتابهای لغت
واژۀ جلباب در کتابهای لغت به معانی ذیل آمده است:
ملحفه، پیراهن، رداء، لباسی بلندتر از روسری کوتاهتر از رداء، مقنعه، روسری و شلوار.
2-2. واژه جلباب در ترجمه های فارسی قرآن کریم
واژۀ جلباب در ترجمه های فارسی قرآن با واژگان ذیل ترجمه گشته است:
- چادر: (آیتی، ارفع، اشرفی، الهی قمشه ای، انصاریان، ترجمه جوامع الجامع، حجه التفاسیر، حلبی، خواجوی، شعرانی، عاملی، فارسی، فیض الاسلام، مجتبوی، مصباح زاده، دهلوی، کشف الاسرار، ترجمه قرن دهم، صفی علیشاه)؛
- روپوش: (احسن الحدیث، پاینده، رهنما، روان جاوید، سراج، کاویانپور، معزی)؛
- روسری های بلند: (برزی، گلی از بوستان خدا، مکارم، نوبری، نور)؛
- روسری: (پورجوادی، ترجمه بیان السعاده: طاهری، انصاری)؛
- حجاب و چادر: (بروجردی)؛
- پوشش: (بهرام پور، فولادوند، یاسری)؛
- جلباب: (ترجمه المیزان)؛
- مقنعه و روپوش: (خسروی)؛
- پوششهای بلند (چادر مانند): (رضایی)؛
- لباسهای وسیع (چادرها): (روشن)؛
- پیراهن: (روض الجنان)؛
- خمار و چادر: (مخزن العرفان)؛
- روسری و چادر: (مشکینی)؛
- چادر، ردا و طیلسان: (نسفی)؛
- روسری یا مقنعه بزرگ: (صفارزاده)؛
ادامه مطلب را حتما بخوانید
ادامه مطلب






































