احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

شیخ مفید به سندش روایت می‏کند: از امام رضا علیه‏السلام از مقدار گنجی که خمس به آن واجب است سؤال شد، فرمود: خمس بر هر چیزی که زکات بر آن واجب است تعلق می گیرد و آن چه که به حد وجوب زکات نرسد خمس در آن نیست [المقنعه، ص 46.] .

گنج مالی است که در زمین مدفون است سوای اینکه طلا باشد یا نقره، مسکوک باشد یا غیر مسکوک یا غیر آنها؛ و شرط آن حد نصاب است و آن بیست دینار است. پس اگر به آن مقدار نرسد خمس ندارد.

علی بین الحسن بن علی بن فضال از پدرش از ابی‏الحسن الرضا علیه‏السلام روایت کرده در حدیثی، گفت: برای عبدالمطلب پنج سنت بود که خدا آن را در اسلام اجرا کرد: زنان پدران را بر پسران حرام کرد، دیه‏ی قتل را یکصد شتر قرار داد، هفت دور اطراف خانه طواف کرد، گنجی را پیدا کرد و خمس آن را خارج ساخت، و وقتی آن چاه را برای آب دادن به حاجیان کند آن را زمزم نامید [وسائل، ج 6، ص 345.] .

عبدالرحمن بن حجاج روایت کرده است: از ابی‏الحسن الرضا علیه‏السلام راجع به مردی پرسیدم که انفاق می‏کند به مردی که جزء عیال او نیست اما مشکلی در هزینه‏ی زندگی او و لباسش می‏یابد. آیا فطره‏ی او بر وی واجب است؟ پاسخ داد: «نه، فطره‏ی خانواده‏اش برای او مانند صدقه است غیر از او (یعنی مردی که متعلق به خانواده‏ی او نیست).» سپس فرمود: «خانواده، فرزند، مملوک و زنی که مادر فرزندش است.» [من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 64.] . 

زکات فطره بر هر شخص مکلف و خانواده‏اش وقتی که شب عید فطر شد واجب می‏شود. فرقی بین آنهایی که واجب النفقه هستند و دیگران، نیست و نه بین کوچک و بزرگ، و واجب نیست برای او که فطره‏ی کسی را که در نفقه‏ی او نیست بپردازد، و ملاک صدق عیال اوست همان گونه که فقها بیان کرده‏اند.

سعد بن سعد اشعری روایت کرده است که از ابی الحسن الرضا علیه‏السلام پرسیدم راجع به کسی که زکات بر او واجب است سه بار در یک سال، آیا می‏تواند آنها را به تأخیر بیندازد که یک بار بپردازد؟ فرمود: نه، زکات را در سررسید آن باید بپردازد [فروع کافی، ج 1، ص 147] . 

اگر شخصی اقلام زیادی دارد که به آنها زکات تعلق می‏گیرد مانند غلات، چهارپایان، طلا و نقره، باید زکات هر یک را جداگانه در زمان استحقاق بپردازد.

احمد بن محمد بن ابی‏نصر روایت کرده است که از حضرت رضا علیه‏السلام سؤال کردم: آیا صدقه به بنی‏هاشم حلال است؟ فرمود: نه، ولکن صدقات بعضی از آنها برای بعضی دیگر حلال است [وسائل، ج 6، ص 19.] .

سعد بن سعد اشعری روایت کرده است که از ابی‏الحسن الرضا علیه‏السلام درباره‏ی زکات گندم و جو و خرما و کشمش سؤال کردم که کی بر صاحبش واجب می‏شود، فرمود: وقتی که آنها را درو و ارزیابی کردند [فروع کافی، ج 1، ص 147.] . 

فقهای مشهور بر این عقیده‏اند که تعلق زکات به غلات در گندم و جو هنگام بسته شدن دانه‏های آنهاست و برای خرما زمانی که میوه‏ی خرما زرد و قرمز می‏شود و برای انگور موقعی که نرسیده است، و غیر آن هم گفته‏اند [عروة الوثقی] .

ابراهیم بن ابی‏محمود روایت کرده است که به ابوالحسن الرضا علیه‏السلام گفتم: مردی سپرده و دینی دارد که آنها را وصول نکرده بعد وصول می‏کند. چه موقع زکات بر او واجب است؟ 

فرمود: وقتی که آنها را وصول کرد و یک سال گذشت، زکات بر آن تعلق می‏گیرد [التهذیب، ج 1، ص 358.] . 

از شرایط زکات، تمکن در تصرف است، پس مالی که نتواند آن را تصرف کند و از او غایب باشد، زکات بر آن واجب نیست، پس مال سپرده وقتی که در دسترس او قرار می‏گیرد بر آن زکات واجب است. همچنین دین زمانی زکات بر آن واجب است که آن را تصرف کند و یک سال از آن سپری شود.

محمد بن قاسم بن فضل روایت کرده است: به ابی الحسن الرضا علیه‏السلام نوشتم که آیا بر وصی زکات فطره‏ی یتیم هست اگر مالی داشته باشد؟ پس نوشت: «زکات بر یتیم نیست.» [وسائل، ج 6، ص 455.] . 

اما زکات فطره نه بر یتیم واجب است و نه بر ولی او، و درست نیست که از اموال یتیم خارج کنند همان طوری که روایت بر آن دلالت دارد و فقها به مضمون آن فتوا داده‏اند و این برای عدم تکلیف یتیم است تا بالغ شود.