احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

از حضرت رضا در حوزه هاي گوناگون از جمله کلام، فقه، اديان و طب آموزه هاي ارزشمندي به دست ما رسيده است. اين مقاله ناظر بر ديدگاه هاي کلامي ايشان است که البته در مقام مرزبندي عقيدتي با آراء متغاير و متقابل مطرح در آن عصر بوده است و شامل طيف وسيعي از اعتقادات مي شود از جمله توحيد و نفي تشبيه،‌ صفات الهي؛ مبحث اختيار و عدل؛ کلام الهي و خلق قرآن ولي پيش از ورود به اصل مباحث بايد به بستر تاريخي و وضعيت کلام پيش از / و همزمان با عصر حضرت رضا و نيز روش تعليم کلامي ايشان اشاره اي داشت.

مقدمه

در دانش امروزي، پديده ي استناد و ارجاع، امري کاملاً شناخته شده است؛ اين که هر مدعاي علمي لازم است مستند سازي شود، و اين که در راستاي اين مستندسازي لازم است به منابع معتبر ارجاع داده شود، يکي از هنجارهاي جاري در تحقيقات علمي است. اما نبايد از نظر دور داشت که عوامل مختلفي مانند شکاکيت عصر مدرن، رواج صنعت چاپ و توليد جمعي دانش دخيل بوده اند تا اين پديده در حيطه ي علوم معاصر فراگير گردد. تا آنجا که سخن از قرون متقدم است، پديده ي ارجاع هرگز با چنين گستره اي مورد توجه قرار نگرفته و دامنه ي توجه به آن بسيار محدود بوده است و اين امر از آنجا نشأت مي گيرد که اساساً چنين هنجاري در حيطه ي علوم قديم، نهادينه نشده است.

طرح مسأله

نيمه ي پسين سده ي دوم هجري، دقيقاً روزگاري که مصادف با دوره ي امامت حضرت رضا عليه السلام (203-148 ق) بود، دوره اي ويژه و تعيين کننده در تاريخ تمدن اسلامي محسوب مي شود. از اواخر حکومت هارون الرشيد که مصادف با امامت حضرت رضا عليه السلام بود، سه مسأله در جهان اسلام، تغييرات شگرف تمدني و فرهنگي به وجود آورد.

آن اندازه که به حيطه ي فقه اماميه مربوط مي شود، اين باور در ميان عموم فقيهان وجود دارد که پس از مدون ساختن مکتب جعفري توسط امام جعفر صادق عليه السلام، نخست فرزند ايشان امام کاظم عليه السلام و سپس نواده ي ايشان امام رضا عليه السلام در راستاي تعليم فقه جعفري حرکت کرده اند و در عمل نيز حجم اصلي احاديث فقهي در منابع امامي را احاديث منقول از امام باقر تا امام رضا عليه السلام تشکيل داده است. اين امر به خوبي نشان مي دهد که تا چه حد آن حضرت نسبت به حوزه ي مسائل فقهي اهتمام داشته، و اين جايگاه تا چه اندازه در فرهنگ شيعه براي آن حضرت شناخته شده است.