این نوشتار بر آن است تا در حد توان و به طور فشرده، نمودار روشنی از تجلیات فکری و بخششهای معنوی را که امام رضا علیه السلام در زمینههای گوناگون معرفت در دسترس انسانها قرار داده؛ بیان کند.
یکی از مسائلی که پیرامون زندگی امام رضا(ع) مورد بحث مورخان بوده است، موضوع شهادت آن حضرت میباشد. به گفته مرحوم سید جعفر شهیدی، علت این امر این بوده است که مورخان بعضی فرق مختلف اسلامی همچون اهل حدیث و عامه اهل سنت، معتقد بودند که اطاعت از حکام (ولو ظالم) واجب است.
توسعه فرهنگ دینی و دفاع از حریم ولایت و گسترش دانش اهل بیت علیهم السلام را باید مهمترین اقدام ثامن الحجج علیه السلام در دوره آشفته آن زمان که عصر شبهات و نابسامانی های فکری بود دانست.
ابراهيم بن محمّد همدانى گويد:
از امام رضا(ع) پرسيدم:
چرا خداوند فرعون را غرق کرد، در حالى که او ايمان آورده و به يگانگى خداوند اعتراف کرده بود؟
در کتاب تاریخ نیشابور آمده است:
در سفر حضرت رضا علیه السلام به خراسان، کجاوهی امام وارد نیشابور شد و در حال عبور از بازار بود که دو نفر از راویان احادیث به نامهای «ابوذرعه» و «محمد بن اسلم طوسی» جلو آمدند و به امام عرض کردند:
امام على بن موسى الرضا عليه السلام در روز جمعه يازدهم ذى القعده سال 153 هجرى و بقولى در سال 148 هجرى قمرى در مدينه منوّره به دنيا آمد.
حسين بن زيد گويد:
از امام صادق(ع) شنيدم كه مى فرمود: مردى از نسل فرزندم موسى ، قيام خواهد كرد كه همنام اميرالمؤمنين(ع) است و در سرزمين طوس كه در خراسان است، دفن خواهد شد... او در همان جا با زهر كشته مى شود و غريبانه به خاكش مى سپارند. هر كه او را با معرفت زيارت كند، خداوند او را همسان كسانى كه پيش از پيروزى ، بخشش و پيكار كرده باشند، پاداش خواهد داد.
عيون اخبارالرضا(ع) 2:255؛ امالى صدوق 118