احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

تحول فرهنگی
پیشینه‌ی برگزاری برنامه‌های سخنرانی حرم مطهر رضوی به سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی برمی‌گردد. پیش از آن، برنامه‌های سخنرانی به این صورت در حرم مطهر رضوی برگزار نمی‌گردید. بر مبنای رهنمودهای تولیت عظمای آستان قدس رضوی، این برنامه‌ها از سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی در حرم مطهر رضوی برنامه‌ریزی و برگزار می‌گردد.
تلاش برای ارتقای سطح معرفت زائران
تمام برنامه‌های فرهنگی حرم مطهر رضوی با هدف بهره‌گیری معنوی هر چه بیشتر زائرین و مجاورین از حضور در صحن و سرای بارگاه رضوی طراحی شده است. در برنامه‌های سخنرانی نیز هدف آن است که سطح دانش فرهنگی و دینی زائرین هرچه بیشتر افزایش یابد، با معارف، احکام و اخلاق اسلامی هرچه بیشتر آشنا شوند، مؤمنان مشتاق هرچه بیشتر از این مکتب انسان‌ساز بهره گیرند و جان تشنه‌ی معارف وحیانیشان در کلام خطیبان هرچه بیشتر سیراب گردد.
برنامه‌ریزان برنامه‌های فرهنگی حرم مطهر رضوی
در میان معاونت‌های مجموعه‌ی آستان قدس رضوی، دو معاونت اماکن متبرکه و امور زائران و معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی در حوزه‌ی حرم مطهر رضوی فعالیت دارند. از این میان، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی برنامه‌ریزی برنامه‌های فرهنگی حرم مطهر رضوی را بر عهده دارد.
یکی از زیرمجموعه‌های این سازمان نیز اداره‌ی تبلیغات اسلامی است که به برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های عمومی حرم مطهر رضوی می‌پردازد. از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به کلیه‌ی برنامه‌های قرائت دعا در حرم مطهر، سخنرانی‌های عمومی، بیان احکام، مجالس جشن میلاد ائمه‌ی اطهار، مناسبت‌های انقلاب و غیره اشاره کرد. برنامه‌های سخنرانی، مداحی، قرائت ادعیه و مناجات نیز به عنوان بخشی از برنامه‌های فرهنگی برگزارشده در حرم مطهر رضوی توسط این اداره برنامه‌ریزی و
اجرا می‌گردد. تقویم مناسبتی آستان قدس رضوی با توجه به مناسبت‌های خاص در طول سال تهیه شده و با توجه به آن، برنامه‌ریزی برای اجرای برنامه‌هایی در آن تاریخ‌ها در حال اجراست؛ چه مناسبت‌های شمسی و چه قمری: شهادت ائمه‌ی معصومین، مراسم تحویل سال، ایام نوروز، روز جمهوری اسلامی، شهادت استاد مطهری، رحلت امام خمینی (ره) و... . برنامه‌ریزی برنامه‌های حرم مطهر رضوی از مدت‌ها قبل صورت می‌گیرد.
برای نمونه، برای دعوت از سخنرانان معمولاً از 6-3 ماه قبل هماهنگی‌های لازم انجام می‌شود تا برنامه‌ها بدون اختلال و با بهترین شکل ممکن برگزار گردد.

سخنرانی‌های روزانه
عمده‌ی برنامه‌های سخنرانی در حرم مطهر رضوی برای زائرین بعد از نماز صبح، پیش از نماز ظهر و عصر و پیش از نماز مغرب و عشاست. این برنامه‌ها در نقاط مختلف حرم برگزار می‌گردند اما نقطه‌ی ثقل و محل اصلی برگزاری، رواق امام خمینی (ره) می‌باشد. البته در ایام تابستان، باتوجه به مساعد بودن هوا و افزایش جمعیت زائرین، مرکز اصلی برگزاری این برنامه‌ها به صحن جامع رضوی منتقل می‌شود. برنامه‌های سخنرانی در قالب یک بسته‌ی فرهنگی برای زائرین تدارک دیده شده است که در آن قرائت قرآن، قرائت ادعیه، بیان احکام برای پیش از نماز و قرائت زیارت برای پس از نماز تدارک دیده شده است.

ترویج معارف اسلامی در سلسله جلسات سخنرانی
برنامه‌های فرهنگی عمومی حرم مطهر رضوی متناسب با دوره‌های حضور زائرین در مشهد تنظیم شده است. بر این مبنا، خادمین بارگاه ملکوتی ثامن‌الحجج (ع) کوشیده‌اند مراسم سخنرانی به صورت سلسله جلسات برگزار گردد تا طی این برنامه‌ها زائرین ضمن بهره‌مندی از فیض زیارت، از دوره‌های آشنایی با معارف قرآن و احکام الهی نیزبهره گیرند.
در این سلسله جلسات که به صورت فشرده و طی 10-7 شب متوالی برگزار می‌گردد، سخنرانان در موضوعاتی که معمولاً بسته به مناسبت‌ها اتخاذ می‌شود به تبیین مسائل و افزایش معرفت زائران می‌پردازند.
سخنرانی‌های مناسبتی
در حرم مطهر رضوی برای هر مناسبتی برنامه‌ی فرهنگی ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. از جمله‌ی آن‌ها ارائه‌ی سخنرانی‌های مناسبتی است. به طور مثال، در ایام ولادت امام هشتم (ع) پیرامون ابعاد شخصیتی و سیره‌ی آن حضرت سخنرانان به ارائه‌ی نکات و انجام سخنرانی می‌پردازند. در شب‌های قدر نیز، به عنوان یکی از مناسبت‌های ویژه، برنامه‌های فرهنگی ویژه‌ای توسط مداحان و سخنرانان اجرا می‌گردد.
همچنین، بسته به میزان جمعیت زائرین، برنامه‌ها متفاوت است. امسال در تعطیلات عید فطر انبوهی از مشتاقان اهل بیت در حرم مطهر رضوی حضور یافتند که با توجه به این مناسبت، برنامه‌های ویژه‌ی مداحی و ذکر نیز برایشان برگزار شد.

مجالس ذکر زائران غیرایرانی
ارادت به خاندان عصمت و طهارت مرز نمی‌شناسد. اکنون زائران از اقصا نقاط سرزمین‌های اسلامی به سوی این آستان مقدس می‌شتابند تا علاقه و اشتیاق خود را نسبت به این امام همام ابراز دارند. این مسئله لزوم استقبال مناسب از این زائران را حائز اهمیت می‌سازد. بنابراین، کوشش شده است تا با قرار دادن برنامه‌های فرهنگی به زبان عربی و سایر زبان‌های غیرفارسی به نیاز معنوی این زائرین پاسخ مناسبت داده شود. در صحن‌هایی که برای زائران غیرایرانی برنامه برگزار می‌گردد، اداره‌ی زائران غیرایرانی مسئول هماهنگی مداح و سخنران است، اما اگر ذاکرین و مداحانی به زبان عربی مسلط باشند و مداحی عربی هم اجرا کرده باشند، مانند چند تن از مداحان اهل خوزستان، در بخش مناسبت‌های ویژه‌ی معاونت تبلیغات اسلامی هماهنگی‌ها صورت می‌گیرد.

برنامه‌های ویژه خواهران
تکریم زنان در تعالیم اسلامی موجب شده است تا برای خواهران برنامه ‌های ویژه ‌ای در حرم مطهر رضوی برگزار شود. هدف از برگزاری این برنامه‏ ها ارتقای سطح کیفی برنامه‏ های اداره‌ی تبلیغات و مناسبت‏های ویژه و از طرفی هم برطرف کردن نیاز مخاطب است. یکی از این برنامه‌ ها اجرای سخنرانی‌ هایی ویژه خواهران است. روزانه دو سخنرانی در دو رواق دارالحکمه و دارالاجابه به صورت هم‌ زمان و به طور اختصاصی برای بانوان برگزار می ‏شود. یک ساعت قبل از نماز ظهر و یک ساعت قبل از نماز مغرب و عشا زمانی است که این منبرها برای بانوان برگزار می‌ شود.
در این منبرها از حضور استادان بانوی حوزه و دانشگاه استفاده می‏ شود و علاوه بر سخنرانی، در ایام ویژه برنامه‌ ی مدیحه سرایی نیز اجرا می ‌گردد.

طرح مسائل دینی و اخلاقی مرتبط با خواهران
در این سخنرانی‌ها پیرامون مسائل تربیتی، اخلاقی و اعتقادی صحبت می ‏شود و در مناسبت‏های خاص هم سخنرانی خاص این ایام برگزار می ‌شود. مثلا در ایام ولادت حضرت زهرا(س) مباحثی پیرامون اهمیت مقام زن در جامعه و خانواده مطرح می‌شود. در ایام خاص مانند دهه کرامت، ایام عاشورا و ...که تعداد زائران بیشتر است برنامه‏ های سخنرانی بیشتر می‏شود و بعد از نماز مغرب هم برنامه سخنرانی برگزار می‏شود.
مخاطبان این سخنرانی ‏ها زائران و مجاوران هستند که در سطوح علمی مختلف قرار دارند.

ساعت دین‌آموزی
سخنرانی‌های حرم مطهر رضوی هنگامه‌ی آموزش دین‌داری است. مشتاقان پای کلاس درس دین حاضر شده و به توشه گرفتن از گنجینه‌ی معارف الهی می‌پردازند. خادمین بارگاه رضوی کوشیده‌اند این برنامه‌ها را در بازه‌ای 45 دقیقه‌ای سازماندهی کنند تا ضمن بهره‌مندی زائران از آن‌ها، طولانی شدن برنامه موجب خستگی آنها نگردد.
موقع مرثیه‌خوانی و مدیحه‌سرایی
ذکر مناقب اهل بیت از قدیم در صحن و سرای رضوی اجرا می‌شده است. غیر از مداحان و ذاکرین مشهدی، بعضی از ذاکران و مداحان کشوری هم در این اماکن متبرکه اجرا دارند. به طور معمول، هر هفته یک مهمان غیر از ذاکرین مشهدی، در حرم مطهر رضوی مداحی و مجلس ذکر ائمه‌ی اطهار را برپا می‌دارد.

پاسخ به نیازهای معنوی زائرین
نوع برگزاری برنامه‌ها و نوع مجالس ذکر مصیبت یا مدحی که توسط ذاکرین و مداحان انجام می‌شود باتوجه به نیاز و درخواست مخاطبین صورت می‌گیرد. تلاش همه‌ی مداحان و دست‌اندرکاران این برنامه‌ها این است که برنامه‌ها به فراخور حال و نیاز زائرین انجام شود و زائرین بیشترین رضایت را از آن داشته باشند. تلاش بر آن است تا شرایط معنوی‌ای ایجاد شود تا زائرین در کنار دعا و زیارت، بیشترین بهره‌ی معنوی را از این برنامه‌ها ببرند.
ذکرهای روزانه
برنامه‌های ذاکرین اهل بیت (ع) نیز مشابه برنامه‌های سخنرانی حرم مطهر رضوی برگزار می‌گردد. اگر مناسبت خاصی نباشد و بنا بر اجرای برنامه ویژه‌ای نباشد، در بسته‌ی فرهنگی روزانه‌ی حرم که در ایام نماز پیش‌بینی شده است، برنامه‌های ذکر و مرثیه یا مدح نیز وجود دارد. این برنامه‌ها در نقاط مختلف حرم اجرا می‌گردد ولی رواق امام خمینی (ره) مرکز اصلی برنامه‌های مداحی و ذکر در بارگاه ملکوتی رضوی است. به‌علاوه، چنان‌که گفتد شد، مرکزیت این برنامه‌ها نیز در ایام تابستان به صحن جامع رضوی منتقل می‌گردد.
در کنار آن نیز در شبستان‌های مسجد گوهرشاد، رواق دارالحجه، رواق غدیر و... در طول شبانه‌روز این برنامه‌های جاری هستند. اگر مناسبت خاصی نباشد، بسته‌ی فرهنگی اجرا شده معمولاً به این صورت است که قبل از اذان، یک سخنرانی یا یک بیان احکام و بعد از نماز، یک مداحی یا مرثیه یا مدح امام رضا(ع) انجام می‌شود.
برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای صورت گرفته است که هر اداره‌ای، زیر نظر معاونت تبلیغات، سخنران یا مداحی را دعوت کند، سایر ادارات نیز مطلع می‌شوند و بسته به توان و برنامه‌ی سخنران یا مداح، در صحن‌ها، رواق‌ها و برنامه‌های مختلف از حضور این میهمان استفاده می‌شود.

عرض ارادت به خاندان علوی در آستان رضوی
در مناسبت‌های مذهبی دل‌های عاشقان به سوی آستان ملکوتی علی ابن موسی الرضا (ع) پر می‌کشد. در مناسبت‌ها حرم مطهر رضوی میزبان انبوه زائران است. در این ایام برنامه‌های مداحی و مجالس ذکر ویژه‌ای برای زائرین و میهمانان حضرت رضا (ع) ترتیب داده شده است. نزدیک یا قبل اذان، جمعیت زائرین برای نماز حاضر می‌شوند. بر این اساس، مراسم ویژه‌ای در صحن‌ها و رواق‌ها برگزار می‌گردد. سخنرانی قبل نماز، قبل سخنرانی یک مداحی، بعد نماز یک زیارت و مداحی. حتی در صورت امکان، یک سخنرانی و باز مداحی برای تمام مکان‌ها.

مرثیه‌خوانی
معمولاً بعد از منبر، ادامه‌ی روضه‌ی سخنران یا خطیب را مداح با ذکر مصیبت یا مداحی کامل می‌کند. ذاکر یا مداح گاه از مردم می‌خواهند که به عزاداری نیز بپردازند؛ مثلاً در مناسبت‌های سوگواری، ذاکر بسته به فضای معنوی جمع، مرثیه‌خوانی کرده و سپس زائرین را به عزاداری نیز دعوت می‌کند.

مدیحه‌سرایی
در ایام ولادت یا مناسبت‌های شادی، مداحی و مدیحه‌سرایی یکی از برنامه‌های فرهنگی عمومی حرم مطهر رضوی است؛ مثلاً در دهه‌ی کرامت مداحان با خواندن شعرهایی درباره‌ی فضائل حضرت رضا (ع) از شعرای به‌نام به اجرای برنامه می‌پردازند.

مناجات خوانی
از جمله‌ی اوقات خوبِ راز و نیاز به درگاه الهی نیمه‌های شب و هنگام سحر است. در برنامه‌های فرهنگی حرم مطهر رضوی این زمان به مناجات‌خوانی اختصاص داده شده است و زائران می‌توانند همه‌روزه پیش از نماز صبح، در مراسم مناجات‌خوانی‌ که در رواق امام خمینی(ره) برگزار می‌گردد شرکت کنند. این برنامه در ایام مختلف سال با توجه به زمان اذان صبح متغیر است اما به طور کلی معمولاً از یک ساعت مانده به اذان صبح برپاست.

زائران در ایستگاه ذاکران
برنامه‌های مداحی حرم به گونه‌ای طراحی شده است تا در بازه‌های زمانی کوتاه فرصت استفاده‌ی زائران را از این برنامه‌ها فراهم سازد. در این زمینه، به طور مثال، در زیارت‌ها و مداحی پس از نماز 20-15 دقیقه در نظر گرفته شده است.
همچنین در عزاداری‌هایی که در مناسبت‌های سوگواری در حرم مطهر برگزار می‌گردد و معمولاً زائران بیشتری در آن حضور پیدا کرده و زمان بیشتری مورد درخواست آنهاست، بازه‌ی زمانی 40-35 دقیقه‌ای قرار داده شده است.

تلاش مستمر برای بهبود خدمت
مراسم دعا و ذکری که همه‌روزه در حرم مطهر رضوی برگزار می‌گردد با حضور جمع کثیری از برترین مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) همراه است. تلاش برای بهبود مستمر این برنامه‌های معنوی موجب شده است تا خادمان بارگاه رضوی هرساله با برگزاری همایش ویژه‌ی ذاکرین و مداحان ضمن ارزیابی کیفیت برنامه‌های برگزارشده و تقدیر از ذاکران برجسته‌ی این بارگاه ملکوتی، نکات مربوط به برگزاری هرچه بهتر مراسم را به ایشان یادآور شوند.
تأکید بر مطالعه‌ی بیشتر پیرامون وقایع صدر اسلام و نیز بهره‌گیری از اشعار مناسبی که در سال‌های اخیر در موضوعات مذهبی سروده شده و برای زائرین تازگی دارد از جمله‌ی این نکات است.