/پرسش و پاسخ دینی/
جامعه اسلامی شرکت در انتخابات را برمی‌تابد؟
نظام جمهوری اسلامی ایران، پس از حکومت پیامبر(ص)، امام علی(ع) و امام حسن(ع) تنها نظامی است که عَلَم اسلام‌خواهی واقعی را برافراشته و حکومتی را ایجاد کرده است که در کنار عنصر مقبولیت مردمی، واجد عنصر حقانیت دینی است.
عقیق:انتخابات و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی خودشان امروزه به عنوان مهم‌ترین نماد مردم سالاری شمرده میشود، این پدیده مهم در کشورهای مختلف در قالب‌های گوناگون و با اهداف متعددی برگزار میشود، همچون رفراندم تعیین شکل نظام، رفراندم برای تصمیم‌گیری در مورد مسأله مهم مثل قانونی خاص و یا تصمیم‌گیری نسبت به بخشی از قلمرو جغرافیایی، انتخاب رئیس قوه مجریه، انتخاب اعضای قوه مقننه و ...، همچنین انتخابات به عنوان یک راهکار دموکراتیک در سطوح مختلف قابل بهره‌گیری است، به عنوان مثال علاوه بر انتخاباتهای معمولی که در سطح ملی برگزار میشود، اصناف، گروه‌ها، تشکل‌ها، انجمن‌ها، احزاب و ... برای پیشبرد برنامه‌های خود از این راهکار استفاده می‌کنند.
بر این اساس در ضرورت اصل وجود انتخابات و کارکردهای مثبت و مفید آن در وضعیت کنونی جهان هیچ شک و تردیدی وجود ندارد، با این حال در کشور ما برخی افراد، در مورد ضرورت یا اهمیت مشارکت مردم در انتخاباتهای ملی همچون انتخابات مجلس خبرگان و شورای اسلامی، شوراها و ریاست جمهوری تردیدهایی را مطرح می‌کنند که ریشه‌های آن عمدتاً به مسائل دیگری باز می‌گردد، مثل کارنامه ناموفق برخی مسئولان منتخب، چنانکه گاهی نیز این نارضایتی‌ها ریشه در تبلیغات منفی دشمنان نظام دارد که اگر این تردیدها از طریق تبیین درست ضرورت‌های مشارکت در انتخابات رفع شوند، آمار مشارکت نیز به مراتب بالا خواهد رفت.
سیدروح‌الله لطیفی از کارشناسان مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در خصوص دیدگاه اسلام درباره انتخابات و جایگاه انتخابات در جامعه اسلامی این چنین می‌نویسد:
*انتخابات به مثابه حق
مشارکت در انتخابات و تعیین سرنوشت در هر نظامی علاوه بر جنبه‌های شرعی که دارد، به عنوان یک حق نیز قلمداد میشود، حقی که در همه جوامع و مکاتب بشری به عنوان فضیلت و ارزش شناخته میشود و با عناوینی همچون «حق انتخابگری»، «حق مشارکت در تعیین سرنوشت» و ... شناخته میشود، از طرفی ویژگی هر حقی این است که صاحب حق باید از آن دفاع کرده و در پی احقاق و عملی ساختن و یا به اصطلاحی علمی‌تر «استیفا» آن باشد یعنی باید تمام حق خود را مطالبه کند، چرا که هر گونه بی‌اعتنایی نسبت به آن اقدامی نارواست که به از بین رفتن حق، منجر خواهد شد.
بر این اساس مشارکت در انتخابات علاوه بر جنبه‌های شرعی گامی در راستای مطالبه و دفاع از حق مسلمی است که هر ایرانی دارد و به همین دلیل برای مشارکت در انتخابات ضرورتی فراتر از تکلیف شرعی وجود دارد که باعث میشود تا ضرورت داشته باشد، هر ایرانی ولو اینکه کاری با تقلید و تکلیف شرعی نداشته باشد و یا اساساً غیر مسلمان باشد و یا هیچ تعلق خاطری به نظام جمهوری اسلامی نداشته باشد، نیز در انتخابات مشارکت کند، چنانکه مقام معظم رهبری نیز به همین موضوع بارها اشاره کرده و فرموده‌اند: «این(انتخابات) یک حق و در عین حال یک تکلیف است. حق آحاد مردم ماست که نظر بدهند؛ تکلیف آنها هم همین است».(1)
در نظام جمهوری اسلامی ایران، مقبولیت مردمی در کنار مشروعیت الهی، یکی از ارکان شکل‌دهنده این نظام است و قوت و ضعف این مسأله نیز مرتبط با میزان حضور و نقش آفرینی مردم است
به هر حال در اعمال این حق به تبلیغات برخی که ثمر بخش بودن آن را مورد تشکیک و انکار قرار می‌دهند، نباید توجه کرد،(به ویژه در مواردی که ثمر بخش نبودن ظاهری إعمال این قبیل حق‌ها ناشی از این است که همگان تلاش نمی‌کنند تا به درستی از این حق بهره بگیرند، چون اگر مردم، با بصیرت و چشمانی باز و فارغ از جار و جنجال و هیاهوهای تبلیغاتی و فضای احساسی تلاش کنند تا در فضایی که برای اعمال حق تعیین سرنوشت فراهم شده است، از این حق مسلم خود استفاده کرده و بهترین انتخاب را انجام دهند، در آن صورت نمایندگانی بر سر کار خواهند آمد که تأمین کننده منافع واقعی مردم خواهند بود و تیر دشمنان نیز در بی ثمر نشان دادن استفاده مردم از حق مشروع خود به سنگ خواهد خورد.
*تقویت امنیت ملی از طریق تقویت مقبولیت نظام
همان طور که می‌دانیم در نظام جمهوری اسلامی ایران، مقبولیت مردمی در کنار مشروعیت الهی، یکی از ارکان شکل‌دهنده این نظام است و قوت و ضعف این مسأله نیز مرتبط با میزان حضور و نقش آفرینی مردم است، از طرفی در شرایط کنونی مقبولیت مردمی نقش مستقیمی در امنیت ملی کشورها ایفا می‌کند، به گونه‌ای که هر کشوری از پشتیبانی و حمایت‌های مردمی بالا برخوردار باشد، به لحاظ امنیت ملی نیز از جایگاه بالاتری برخوردار خواهد بود.
از طرفی دیگر یکی از تجلی‌گاه‌های مقبولیت مردمی نظام عبارت است از انتخابات که طی آن هر چه میزان مشارکت مردم در انتخابات بالاتر باشد نشان دهنده مقبولیت بالای آن نظام خواهد بود و به همین تناسب با بالا رفتن میزان مقبولیت نظام، جایگاه امنیت ملی نیز تقویت خواهد شد، این مسأله به ویژه در شرایط کنونی که امنیت، به اصلی‌ترین دغدغه جهانیان تبدیل شده است و پیرامون کشور ما را نیز موجی از ناامنی‌ها فرا گرفته است، بیش از هر زمان دیگری باید مورد توجه قرار گیرد، اگر این نکته را نیز اضافه کنیم که در سال‌های اخیر حامیان نظام سلطه تلاش کردهاند تا با متهم کردن کشورها به برخی اتهامات که نتیجه آن تقابل میان مردم و نظام حاکم است، زمینه دخالت خویش در آن کشور و نقض حاکمیت و امنیت ملی آن کشور را فراهم کند، ضرورت مشارکت هر چه بیشتر در انتخابات و نمایش پیوند میان مردم و نظام آشکارتر خواهد شد.
امام خمینی(ره) نیز بر نقش مشارکت مردم در عرصه‌های مختلف از جمله انتخابات‌ها در حفظ و تقویت امنیت ملی کشور عنایت داشتند، چنان که در این زمینه می‌فرمودند: «آگاهى مردم و مشارکت و نظارت و همگامى آنها با حکومت منتخب خودشان، خود بزرگترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه خواهد بود»(2)، مقام معظم رهبری نیز همواره بر این نکته مهم تأکید داشته و معتقدند: «انتخابات مال رهبری نیست، مال ایران اسلامی است، مال نظام جمهوری اسلامی است، همه باید بیایند در انتخابات شرکت کنند، این موجب میشود که نظام جمهوری اسلامی تقویت بشود، پایداری آن و ماندگاری آن تأمین بشود، کشور در حصار امنیت کامل باقی بماند»(3)، بنابراین با چنین نگاهی می‌توان دریافت حتی اگر افرادی به لحاظ برخی مسائل دل خوشی از برخی از ارکان و اجزاء نداشته باشند، باز هم به خاطر تأمین امنیت ملی خود باید در این انتخابات مشارکت می‌کنند.
*پیشگیری از دخالت بیگانگان
یکی دیگر از ثمرات حضور و مشارکت مردم در انتخابات و بالا بردن جنبه‌های مقبولیت نظام این است که مانع از این میشود که بیگانگان توان، جرأت و یا بهانه دخالت در امور داخلی کشورها را پیدا کنند، به عبارت دیگر امروزه به دلیل شکل گرفتن نهادهای بین‌المللی که اکثریت قریب به اتفاق کشورها عضو آن شده‌اند و با توجه به زمینه‌هایی که برای نفوذ و دخالت قدرت‌ها در امور داخلی کشورهای دیگر به بهانه‌های مختلف از جمله موضوع نقض حقوق بشر وجود دارد، برخی قدرت‌ها تلاش می‌کنند تا از همین دستاویزها استفاده کرده و در امور داخلی کشورهای مستقل از جمله جمهوری اسلامی ایران دخالت کنند.
از طرفی دیگر برای بهره‌گیری از این اهرم و ابزار لازم است در این کشورها شرایط و زمینه به گونه‌ای فراهم شود که بهانه برای دخالت قدرت‌ها فراهم شود که یکی از این بهانه‌ها نقض فراگیر حقوق مردم است و نشانه آن هم عدم نقش‌آفرینی مردم در تعیین سرنوشت خویش است، با این حال اگر موضوع به گونه دیگری شود و مردم در صحنه‌های مختلفی که به نوعی باعث تقویت مقبولیت نظام میشود، مشارکت کنند، در آن صورت بهانه برای چنین مداخله‌ای از بین خواهد رفت و در صورتی که با وجود جلوه‌های تجلی مقبولیت مردمی نظام، برخی قدرت‌ها همچنان اصرار بر مداخله به این بهانه داشته باشند، صرفاً اعتبار خودشان از بین خواهد رفت.
از سویی دیگر یکی از رسمی‌ترین فعالیت‌هایی که باعث نمود یافتن مقبولیت مردمی نظام میشود، عبارت است از مشارکت مردم در انتخاباتهای مختلف، در نتیجه هر چه میزان مشارکت مردمی در انتخابات های مختلف نظام بالاتر باشد، زمینه مداخله بیگانگان نیز کمتر خواهد شد، این مطلبی است که حتی بدخواهان نظام نیز بدان اعتراف و اذعان دارند چنانکه به عنوان مثال اخیراً یکی از افراد سرشناس ضد انقلاب در یکی از برنامه‌های تلویزیونی صریحاً و التماس‌گونه از مردم ایران درخواست می‌کرد که یا در انتخابات آینده مجلس شورای اسلامی مشارکت نکنند و یا اگر مشارکت هم کردند در خیابان‌ها به ابراز شادمانی نپردازند، چرا که اگر چنین اتفاقی رخ دهد، آنان در زمینه لابی کردن با کشورهای بیگانه برای تعیین نماینده ویژه برای بررسی مسائل حقوق بشری در ایران دچار مشکل خواهند شد، چرا که وقتی مشارکت مردم در انتخابات بالا باشد و مستندات آن نیز توسط نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین المللی پخش شود کشورهای بیگانه به ویژه کشورهای غیر غربی تمایل چندانی برای همراهی با کشورهای غربی به منظور تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی ایران در امور حقوق بشری از خود نشان نمی‌دهند، چرا که اساساً بهانه‌ای برای این کار وجود ندارد.(4)
*شکل‌گیری نهادهای قوی و کارآمد
یکی از دلایلی که باعث دلسرد شدن مردم از حضور در عرصه‌هایی همچون انتخابات میشود، عملکرد نامناسب منتخبان و نیز ناکارآمدی نهادهایی است که به صورت انتخابی شکل یافته‌اند، با این حال راهکار مقابله با چنین معضلی قطعاً قهر کردن از صندوق‌های رأی نیست، چرا که این نهادها در هر صورت شکل خواهند گرفت و افرادی سکاندار این نهادها خواهند شد که تصمیم و نظرشان به صورت مستقیم و غیر مستقیم تک تک افراد جامعه را تحت تأثیر خویش قرار خواهد داد، از این روی بهترین راهکاری که در مواجهه با چنین وضعیتی می‌تواند وجود داشته باشد این است که با مشارکت فعالانه از یک سو و انتخاب ناشی از بصیرت و آگاهی و نه احساسات محض، از سوی دیگر بهترین گزینه‌ها انتخاب شوند تا در نهایت نهادهای قوی و کارآمد که دغدغه اصلیشان حل مشکلات مردم باشد شکل گیرد.
نظام جمهوری اسلامی ایران، پس از حکومت پیامبر(ص)، امام علی(ع) و امام حسن(ع) تنها نظامی است که علم اسلام‌خواهی واقعی را برافراشته است که در کنار عنصر مقبولیت مردمی، واجد عنصر حقانیت دینی است
امام خمینی(ره) نیز در زمینه شکل‌گیری مجلسی قوی و کارآمد با حضور و مشارکت همگانی مردم معتقد بودند: «اگر مجلس یک مجلس اسلامى که با انتخابات صحیح انجام بگیرد، و اشخاصى که انتخاب مىشوند واقعاً منتخب ملت باشند، تمام کارهاى کشور با دست مجلسی‌ها اصلاح مىشود»(5) و یا مقام معظم رهبری نیز در همین زمینه می‌فرمایند: «سلامت نظام، به سلامت مجلس وابسته است، یک مجلس سالم و قوی و کارآمد و دارای اعضای مؤمن و منطبق با ضوابط، خواهد توانست پشتیبانى قانونی نظام را به شکل صحیحی انجام بدهد».(6)
*رشد رونق اقتصادی با تقویت ثبات و اقتدار نظام اسلامی
این انگیزه در واقع حاصل دو انگیزه دیگر یعنی شکل‌گیری نهادهای قوی و کارآمد با مشارکت آگاهانه مردم و نیز تقویت امنیت ملی است، چرا که رونق اقتصادی در هر کشوری به مؤلفه‌های مختلفی بستگی دارد که در راس آنها وجود نهادهای کارآمد در داخل کشور و نیز امنیت همه جانبه قرار می‌گیرد و حضور و مشارکت آگاهانه مردم در انتخاباتهای مختلف نظام، منجر به شکل‌گیری نهادهای قوی و کارآمد از یک سو و تأمین امنیت همه جانبه از سوی دیگر میشود و همین دو مسأله زمینه‌های رشد اقتصادی هر چه بیشتر را فراهم می‌سازد که نفع آن به عموم مردم و کشور باز می‌گردد.
*وجوب شرعی مشارکت در انتخابات
نظام جمهوری اسلامی ایران، پس از حکومت پیامبر(ص)، امام علی(ع) و امام حسن(ع) تنها نظامی است که پس از هزار و چهارصد سال علم اسلام‌خواهی واقعی را در دنیا برافراشته و حکومتی را ایجاد کرده است که در کنار عنصر مقبولیت مردمی، واجد عنصر حقانیت دینی است که ریشه در شرع مقدس اسلام دارد، به همین دلیل این نظام همواره مورد تأیید جامعه دینی کشور و به ویژه علما و مراجع حوزه‌های علمیه بوده است، چنان که اصل تشکیل آن نیز مرهون تلاش‌ها و رهبری‌های خردمندانه یکی از فرزندان حوزه علم و اجتهاد یعنی امام خمینی(ره) و مشارکت روحانیت آگاه و بیدار بوده است و در نتیجه حمایت از چنین نظامی که زمینه‌ساز اجرای احکام اسلامی است، بر همگان لازم و ضروری است.
از طرفی یکی از اموری که به تقویت، دوام و استمرار این نظام الهی کمک می‌کند، مشارکت فعالانه در انتخابات های مختلف است و به همین دلیل مراجع معظم تقلید علاوه بر اینکه خود در انتخاباتهای مختلف نظام مشارکت می‌کنند، همواره مردم را نیز به مشارکت فعالانه دعوت کرده و این امر را به عنوان یک وظیفه شرعی قلمداد کردهاند، امام خمینی(ره) نیز که علاوه بر رهبری انقلاب اسلامی، در جایگاه مرجعیت تقلید قرار داشت همواره بر وجوب مشارکت در انواع انتخابات‌ها تأکید داشتند از جمله می‌فرمودند: «یکى از وظایف مهم شرعى و عقلى ما براى حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزههاى انتخابیه و رأى دادن به نمایندگان صالح کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسى جهان و سایر چیزهایى که کشور به آنها احتیاج دارد، است»(7)، «به زن و مرد و آن کسى که به حد رأى دادن قانونى رسیده واجب است این مسأله که در پاى صندوق‌هاى تعیین رئیس جمهور حاضر بشوند و رأى بدهند ... باید همه شما، همه ما، زن و مرد، هر مکلف همان طور که باید نماز بخواند، همان طور باید سرنوشت خودش را تعیین کند».(8)
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه ای نیز همواره انتخابات را به عنوان یک واجب و تکلیف شرعی و الهی قلمداد کرده و مشارکت در آن را ضروری دانسته‌اند: «ملت عزیز ایران، انتخابات را باید اوّلاً به عنوان یک تکلیف الهی و یک تکلیف اسلامی محاسبه کند»(9)، «شرکت در انتخابات، هم حق مردم است و هم تکلیف شرعی و واجب شرعی است».(10)
*اجرای سیاست‌های کلان نظام بر اساس الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت
کشور ما کشوری است که در آن هر یک از سازمان‌ها به طور نهادمند به وظایف و مسئولیت های خویش عمل کرده و در قبال وظیفه، مسئولیت و توان و امکانی که بر عهده دارد نیز باید پاسخگو باشد، اگر خدای نکرده مردم با عدم مشارکت در انتخابات و یا انتخاب بر اساس ملاک‌های نادرست چنین نهادهایی را به درستی شکل ندهند، این سیاست‌ها و طرح‌ها نیز عملاً نخواهد توانست به نحو احسن اجرایی شده و در نهایت دود آن به چشم مردم خواهد رفت.
در نهایت مشارکت فعال و آگاهانه در انتخاباتهای مختلف نظام اعم از ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، شوراهای اسلامی شهر و روستا و خبرگان یک ضرورت است که این ضرورت ناشی از عوامل مختلفی است که برخی از آنها فراتر از دلبستگی به مذهب، جناح و یا نظام سیاسی خاصی بوده و بُعد ملی پیدا می‌کند و به همین جهت حتی کسانی که علاقه و دلبستگی به نظام جمهوری اسلامی ایران ندارند، نیز باید در انتخابات مشارکت کنند، چنان که مقام معظم رهبری نیز در دیداری که اخیراً با مردم قم داشتند به همین نکته مهم اشاره کرده و فرمودند: «ما تکیه می‌کنیم، تأکید می‌کنیم، اصرار می‌ورزیم بر اینکه مردم همه شرکت کنند در انتخابات و من بارها این را قبلاً گفته‌ام ... حتی آن کسانی که نظام را قبول ندارند، برای حفظ کشور، برای اعتبار کشور بیایند در انتخابات شرکت کنند».(11)
پی‌نوشت‌ها:
1-بیانات در مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از شرکت در انتخابات ریاست جمهوری، 22/3/1388.
2-صحیفه امام، ج4، ص248
3-بیانات در دیدار مردم قم، 19/10/1394
4-به عنوان مثال رک: خبرگزاری فارس ، http://www.farsnews.com/13941111000980
5-صحیفه امام، ج17، ص: 469
6-دیدار با اعضای هیات مرکزی نظارت بر انتخابات، 4/12/1370
7-صحیفه امام، ج18، ص 336
8-همان، ج15، ص 28
9-بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 18/10/1378
10-بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، 25/3/1384
11-بیانات در دیدار مردم قم، 19/10/1394
منبع:فارس
