امر به معروف و نهی از منکر
قرآن
وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلىَ الخَْيرِْ وَ يَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُون ( آل عمران آیه 104 ) { باید از میان شما گروهی باشند که به خیر دعوت کنند و به خوبی فرمان دهند و از بدی باز دارند، اینان رستگارانند }
كُنتُمْ خَيرَْ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ ءَامَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكاَنَ خَيرًْا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثرَُهُمُ الْفَاسِقُون ( آل عمران آیه 110 ) { شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدید آمده است ، به خوبی فرمان می دهید و از بدی باز می دارید و به خدا ایمان دارید .اگر اهل کتاب نیز ایمان بیاورند برایشان بهتر است.بعضی از ایشان مومنند ولی بیشترشان تبهکارند }
يَابُنىََّ أَقِمِ الصَّلَوةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ اصْبرِْ عَلىَ مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَالِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور ( لقمان آیه 17 ) { ای پسرک من ! نماز بگزار و به خوبی فرمان ده و از بدی باز دار و بر هر چه به تو رسد صبر کن ؛ زیرا این از کارهایی است که نباید سهلش گرفت }
وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَر ( توبه آیه 71 ) { مردان مومن و زنان مومن دوستان یکدیگرند ، به نیکی فرمان می دهند و از ناشایست باز می دارند }
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن أمَرَ بِالمَعروفِ و نَهى عَنِ المُنكَرِ فهُوَ خَليفَةُ اللّه ِ في الأرضِ ، و خَليفَةُ رَسولِهِ .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه امر به معروف و نهى از منكر كند، او جانشين خدا در زمين و جانشين رسول اوست.مستدرك الوسائل : ۱۲/۱۷۹/۱۳۸۱۷.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :غايَـةُ الدِّينِ الأمرُ بِالمَعروفِ ، و النَّهيُ عَنِ المُنكَرِ ، و إقامَةُ الحُدودِ .امام على عليه السلام :نهايت دين، امر به معروف و نهى از منكر و بر پا داشتن حدود [الهى ]است.غرر الحكم : ۶۳۷۳.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :قِوامُ الشَّريعَةِ الأمرُ بِالمَعروفِ، و النَّهيُ عَنِ المُنكَرِ ، و إقامَةُ الحُدودِ .امام على عليه السلام :قوام شريعت به امر به معروف و نهى از منكر و بر پاداشتن حدود [الهى ]است.غرر الحكم : ۶۸۱۷.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :( ـ في وَصِيَّتِه لِمُحَمَّدِ بنِ الحَنَفيَّةِ ـ )وَ أمُرْ بِالمَعروفِ تَكُنْ مِن أهلِهِ ؛ فإنَّ استِتمامَ الاُمورِ عِندَ اللّه ِ تَبارَكَ و تَعالى الأمرُ بِالمَعروفِ و النَّهيُ عَنِ المُنكَرِ . امام على عليه السلام ( ـ در سفارش به محمّد بن حنفيّه ـ ) فرمود : به خوبى فرمان ده تا اهل آن باشى؛ زيرا تماميّت و كمال كارها نزد خداوند تبارك و تعالى امر به معروف و نهى از منكر است.كتاب من لا يحضره الفقيه : ۴/۳۸۷/۵۸۳۴.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :و ما أعمالُ البِرِّ كُلُّها و الجِهادُ في سَبيلِ اللّه ِ عِندَ الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهيِ عَنِ المُنكَرِ ، إلاّ كَنَفثَةٍ في بَحرٍ لُجِّيٍّ .امام على عليه السلام :همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا، در مقايسه با امر به معروف و نهى از منكر نيست مگر همچون آب دهانى كه در دريايى ژرف انداخته شود.نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۴.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :( ـ لِرَجُلٍ قالَ لَهُ في وَقعَةِ صِفِّينَ : تَرجِعُ إلی عِراقِکَ و نَرجِعُ إلی شامِنا ) : لقَد عَرَفتُ أنَّما عَرَضتَ هذا نَصيحَةً و شَفَقَةً ... إنَّ اللّه َ تَبارَكَ و تَعالى لَم يَرضَ مِن أولِيائهِ أن يُعصى في الأرضِ و هُم سُـكوتٌ مُذعِنـونَ لا يَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لا يَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ، فوَجَدتُ القِتالَ أهوَنَ عَلَيَّ مِن مُعالَجَةِ الأغلالِ في جَهَنَّمَ .امام على عليه السلام ( ـ خطاب به مردى كه در جنگ صفين به آن حضرت گفت : تو به عراق خود برگرد و ما به شاممان بر می گردیم ) فرمود : مى دانم كه اين سخن تو از روى خيرخواهى و دلسوزى است... خداوند تبارك و تعالى راضى نمى شود كه در زمين نافرمانى شود و دوستان او خاموش بنشينند و دم بر نياورند و امر به معروف و نهى از منكر نكنند. بنا بر اين، من جنگيدن را آسانتر ازکند و زنجيرهاى دوزخ يافتم.وقعة صفّين : ۴۷۴
الامام علی عليه السلام( ـ في قولِهِ تَعالى : و اصْبِرْ عَلى ما أصابَکَ ) : مِنَ المَشَقَّةِ و الأذى في الأمرِ بِالمعروفِ و النَّهيِ عَنِ المُنكَرِ . امام على عليه السلام ( ـ درباره آيه « و در برابر هر آن چه به تو مى رسد صبر کن { لقمان آیه 17 } ) فرمود : مقصود سختيها و آزارهايى است كه در راه امر به معروف و نهى از منكر به انسان مى رسد.مجمع البيان : ۸/۵۰۰ .
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : الأمرُ بِالمَعروفِ و النَّهيُ عَنِ المُنكَرِ خُلُقانِ مِن خُلُقِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، فمَن نَصَرَهُما أعزَّهُ اللّه ُ، و مَن خَذَلَهُما خَذَلَهُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ .امام باقر عليه السلام : امر به معروف و نهى از منكر دو خوى از خوهاى خداوند عزّوجلّ هستند. هر كه آنها را يارى دهد خداوند عزّتش بخشد و هر كه تنهايشان گذارد خداوند عزّو جلّ او را تنها گذارد. الخصال : ۴۲/۳۲.
الإمامُ الباقرُ أو الإمامُ الصّادقُ عليهما السلام : وَيلٌ لِمَن لا يَدينُ اللّه َ بِالأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهيِ عَنِ المُنكَـرِ .امام باقر يا امام صادق عليهما السلام :واى بر كسى كه با امر به معروف و نهى از منكر، خدا را ديندارى نكند. الزهد للحسين بن سعيد : ۱۹/۴۱.
امر به معروف
قرآن
قُلْ أَمَرَ رَبىِّ بِالْقِسْطِ وَ أَقِيمُواْ وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مخُْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُون ( اعراف آیه 29 ) بگو: پروردگار من به عدل فرمان داده است، و به هنگام هر نماز روى به جانب او داريد و او را با ايمان خالص بخوانيد. و هم چنان كه شما را آفريده است باز می گرديد.
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَانِ وَ إِيتَاءِ ذِى الْقُرْبىَ وَ يَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَ الْبَغْىِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُون ( نحل آیه 90 ) همانا خداوند به عدالت و احسان و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از فحشا و زشتکاری و ستم باز می دارد .شما را پند می دهد شاید که پند گیرید.
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلىَ أَهْلِهَا وَ إِذَا حَكَمْتُم بَينَْ النَّاسِ أَن تحَْكُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكمُ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كاَنَ سمَِيعَا بَصِيرًا ( نساء آیه 58 ) همانا خدا به شما فرمان می دهد که امانتها را به صاحبانش باز گردانید و هرگاه میان مردم داوری کردید ، به عدالت داوری کنید.خدا شما را چه نیکو پند می دهد. هر آینه او شنوا و بیناست.
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : جاءَني جَبرَئيلُ فقالَ لي: يا أحمدُ ، الإسلامُ عَشرَةُ أسهُمٍ : ... السّابِعَةُ : الأمرُ بِالمَعروفِ ، و هُوَ الوفاءُ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : جبرئيل نزد من آمد و گفت: اى احمد! اسلام ده بخش است... هفتمين بخش آن امر به معروف است و آن [نشانگر] وفاست. علل الشرائع : ۲۴۹/۵.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : الأمرُ بِالمَعروفِ أفضَلُ أعمالِ الخَلقِ . امام على عليه السلام : امر به معروف برترين كارهاى آفريدگان است. غرر الحكم : ۱۹۷۷.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : فمَن أمَرَ بالمَعروفِ شَدَّ ظُهورَ المُؤمِنينَ . امام على عليه السلام : كسى كه امر به معروف كند، مسلمانان را تقويت و پشتيبانى كرده است. نهج البلاغة: الحكمة۳۱.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : فَرَضَ اللّه ُ ... و الأمرَ بِالمعروفِ مَصلَحَةً لِلعَوامِّ . امام على عليه السلام :خداوند امر به معروف را براى اصلاح عمومِ مردم واجب فرمود. .نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۲
نهی از منکر
قرآن
فَلَوْ لَا كاَنَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُوْلُواْ بَقِيَّةٍ يَنهَْوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فىِ الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِّمَّنْ أَنجَيْنَا مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مَا أُتْرِفُواْ فِيهِ وَ كاَنُواْ مجُْرِمِين ( هود آیه 116 ) چرا در میان مردمانی که پیش از شما بودند - جز اندکی که از آن میان نجاتشان دادیم - خردمندانی نبودند تا مردمان را از تبهکاری در زمین باز دارند ؟ ستمگران از پی آسودگی و لذّات دنیوی رفتند و گنهکار بودند.
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ تَبارَكَ و تَعالى لَيُبغِضُ المُؤمِنَ الضَّعيفَ الّذي لا زَبْرَ لَهُ ، و قالَ : هُوَ الّذي لا يَنهى عَنِ المُنكَرِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند تبارك و تعالى مؤمن ضعيفى را كه هيبت و صلابت ندارد دشمن مى دارد. آن حضرت فرمود: او كسى است كه نهى از منكر نمى كند. معاني الأخبار : ۳۴۴/۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يَنبَغي لِنَفسٍ مُؤمِنَةٍ تَرى مَن يَعصي اللّه َ فلا تُنكِرُ عَلَيهِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هيچ انسان مؤمنى را نشايد، كه ببيند كسى نافرمانى خدا مى كند و بر او خرده نگيرد. كنز العمّال : ۵۶۱۴.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : جاءَني جَبرَئيلُ فقالَ لي : يا أحمدُ ، الإسلام عَشرَةُ أسهُمٍ ... الثامِنَةُ : النَّهيُ عَنِ المُنكَرِ ، و هِيَ الحُجَّةُ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : جبرئيل نزد من آمد و گفت: اى احمد! اسلام ده بخش است... هشتمين بخش آن نهى از منكر است و آن [براى اتمام] حجّت مى باشد. علل الشرائع : ۲۴۹/۵.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : ظَهَرَ الفَسادُ فلا مُنكِرٌ مُغيِّرٌ ، و لا زاجِرٌ مُزدَجِرٌ . .امام على عليه السلام : فساد و تباهى آشكار گشته، اما نه كسى پيدا مى شود كه اعتراض كند و در صدد تغييرش بر آيد و نه كسى كه نهى كند و مردم را از آن باز دارد. نهج البلاغة : الخطبة ۱۲۹.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : فَرَضَ اللّه ُ ... النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ رَدْعا لِلسُّـفَهاءِ . امام على عليه السلام :خداوند... نهى از منكر را براى باز داشتن سبك سران [از زشت كارى ]واجب فرمود. نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۲.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : و مَن نَهى عَنِ المُنكَرِ أرغَمَ اُنوفَ الكافِرينَ (المُنافِقينَ) . امام على عليه السلام :و هر كه نهى از منكر كند، بينى كافران (منافقان) را به خاك مالد. نهج البلاغة : الحكمة ۳۱.
الإمامُ الحسينُ عليه السلام : كانَ يُقالُ : لا تَحِلُّ لِعَينٍ مُؤمِنَةٍ تَرَى اللّه َ يُعصى فتَطرِفُ حتّى يُغَيِّرَهُ . امام حسين عليه السلام : گفته مى شد: بر هيچ چشمِِ مؤمنِ به خدا روا نيست كه ببيند خدا نافرمانى مى شود و خود را فرو بندد مگر آن وضع را تغيير دهد. تنبيه الخواطر : ۲/۱۷۹.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : قالَ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لَيُبْغِضُ المُؤْمِنَ الضَّعيفَ الّذي لا دِينَ لَهُ ، فقيلَ لَهُ : و ما المُؤْمِنُ الّذي لا دِينَ لَهُ ؟ قالَ : الّذي لا يَنهى عَنِ المُنكَرِ . .امام صادق عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : خداوند عزّ و جلّ از مؤمن ضعيفى كه دين ندارد نفرت دارد. عرض شد: مؤمنى كه دين ندارد كيست؟ فرمود: كسى كه نهى از منكر نمى كند. الكافي : ۵/۵۹/۱۵.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إذا رَأى المُنكَرَ فلَم يُنكِرْهُ و هُوَ يَقدِرُ (يَقوى) عَلَيهِ فقَد أحَبَّ أن يُعصَى اللّه ُ ، و مَن أحَبَّ أن يُعصَى اللّه ُ فقَد بارَزَ اللّه َ بِالعَداوَةِ . امام صادق عليه السلام : هر گاه [كسى] منكر را ببيند و بتواند اعتراض كند و نكند، در واقع دوست داشته است كه خدا نافرمانى شود، و هر كه دوست داشته باشد خدا نافرمانى شود، به دشمنى با خدا برخاسته است. تفسير العيّاشي : ۱/۳۶۰/۲۵.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : ( ـ لِقَومٍ مِن أصحابِهِ ـ ) : إنَّهُ قَد حَقَّ لي أن آخُذَ البَريءَ مِنكُم بِالسَّقيمِ ، و كَيفَ لا يحِقُّ لي ذلكَ و أنتُم يَبلُغُكُم عَنِ الرَّجُلِ مِنكُمُ القَبيحُ و لا تُنكِرونَ عَلَيهِ و لا تَهجُرونَهُ و لا تُؤذونَهُ حتّى يَترُكَهُ ؟ ! امام صادق عليه السلام ( ـ خطاب به گروهى از اصحاب خود ـ ) فرمود : من حقّ دارم بى گناه شما را به سبب گنه كارتان مؤاخذه كنم. چرا حق نداشته باشم، در حالى كه وقتى شما از كار زشتِ فردى از افراد خود خبردار مى شويد به او اعتراض نمى كنيد و با وى قهر نمى كنيد و اذيّتش نمى كنيد تا از كار زشت خود دست بردارد. تهذيب الأحكام: ۶/۱۸۱/۳۷۵ .
سزاوارترین مردم به امر و نهی کردن
قرآن
لَوْ لَا يَنْهائهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَن قَوْلهِِمُ الْاثْمَ وَ أَكلِْهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كاَنُواْ يَصْنَعُون ( مائده آیه 63 ) از چه روی خدا پرستان و دانشمندان ، آنان را از گفتار بد و حرامخوارگی باز نمی دارند . چه بد می کردند.
لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن بَنىِ إِسرَْائِيلَ عَلىَ لِسَانِ دَاوُدَ وَ عِيسىَ ابْنِ مَرْيَمَ ذَالِكَ بِمَا عَصَواْ وَّ كَانُواْ يَعْتَدُونَ(78) كَانُواْ لَا يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ(79) ( مائده آیه 78 و 79 ) کسانی از بنی اسرائیل که کافر گشتند ، به زبان داود و عیسی بن مریم لعنت شدند و این سزای عصیان و تجاوزشان بود .از کار زشتی که مرتکب می شدند باز نمی داشتند .چه بد بود آن چه می کردند.
حدیث
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّما هَلَكَ مَن كانَ قَبلَكُم بِحَيثُ ما عَمِلوا مِنَ المَعاصي و لَم يَنهَهُمُ الرّبّانِيّونَ و الأحبارُ عَن ذلكَ ؛ فإنَّهُم لَمّا تَمادَوا في المَعاصي نَزَلَت بِهِمُ العُقوباتُ . امام على عليه السلام : پيشينيان شما (يهوديان و مسيحيان) از آن رو هلاك گشتند كه گناه مى كردند و علما و دانشمندانشان آنها را منع نمى كردند. پس، وقتى در گناهان فرو رفتند، كيفرها بر آنان فرود آمد. الزهد للحسين بن سعيد : ۱۰۵/۲۸۸.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّ اللّه َ سُبحانَهُ لَم يَلعَنِ القَرنَ الماضِيَ بَينَ أيديكُم إلاّ لِتَركِهِمُ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ ، فَلعَنَ اللّه ُ السُّفَهاءَ لِرُكوبِ المَعاصي ، و الحُلَماءَ لِتَركِ التَّناهي . .امام على عليه السلام : خداوند سبحان نسلهاى گذشته پيش از شما را از رحمت خود دور نساخت مگر بدان سبب كه امر به معروف و نهى از منكر را رها كردند. پس، خداوند سبك سران را به سبب ارتكاب گناهان، از رحمت خويش دور ساخت و بردباران (دانايان) را به سبب ترك كردن نهى از منكر. نهج البلاغة : الخطبة ۱۹۲ .
الإمامُ الحسينُ عليه السلام : اعتَبِروا أيُّها النَّاسُ بِما وَعَظَ اللّه ُ بِهِ أولِياءَهُ مِن سوءِ ثَنائهِ عَلَى الأحبارِ ؛ إذ يَقولُ : «لَولا يَنهاهُمُ الرَّبّانِيُّونَ ...» و قالَ : «لُعِنَ الّذينَ كَفَروا مِن بَني إسرائيلَ ...» و إنّما عابَ اللّه ُ ذلكَ عَلَيهِم لأِنَّهُم كانوا يَرَونَ مِنَ الظَّلَمَةِ الّذينَ بَينَ أظهُرِهِمُ المُنكَرَ و الفَسادَ فلا يَنهَونَهُم عَن ذلكَ ، رَغبَةً فيما كانوا يَنالونَ مِنهُمُ ، و رَهبَةً مِمّا يَحذَرونَ ، و اللّه ُ يَقولُ : «فَلا تَخشَوُا النّاسَ وَ اخْشَونِ» . امام حسين عليه السلام :اى مردم! از پندى كه خداوند، با بدگويى از عالمان يهود، به دوستان خود داده است عبرت گيريد، آن جا كه مى فرمايد : «چرا علمايشان آنها را نهى نكردند...» و فرمود: «كسانى از بنى اسرائيل كه كافر گشتند لعنت شدند...». خداوند بدين سبب بر علماى يهود خُرده گرفته است كه آنان از ستمگران جامعه خود زشت كارى و تبهكارى مى ديدند، اما به طمع بهره اى كه از آنان مى بردند، و نيز به سبب ترس از آنچه مى ترسيدند، آنان را از زشت كارى منع نمى كردند، حال آن كه خدا مى فرمايد: «از مردم نترسيد و از من بترسيد». تحف العقول : ۲۳۷.
نگهداشتن خود و افراد خانواده از گناهان
قرآن
يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكمُْ وَ أَهْلِيكمُْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِْجَارَةُ عَلَيهَْا مَلَئكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُون ( تحریم آیه 6 ) ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود و خانواده خود را از آتشی که آتشگیره اش مردم و سنگها هستند ، نگه دارید.فرشتگانی خشن و سختگیر بر آن آتش گماشته شده اند که خدا را در آنچه به آنان دستور دهد ، نافرمانی نمی کنند و همان کنند که دستور دارند.
حدیث
الإمامُ عليٌّ عليه السلام( ـ في قولِهِ تَعالى : «قُوا أنفُسَكُم و أهليكُم ناراً ) : عَلِّموا أهليكُمُ الخَيرَ . امام على عليه السلام ( ـ درباره آيه «خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید ) فرمود : به افراد خانواده خود كارهاى نيك را آموزش دهيد. الترغيب و الترهيب : ۱/۱۲۱/۱۲.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام( ـ في قولِهِ تَعالى : «قُوا أنفُسَكُم و أهليكُم ناراً ) لَمّا سَأَلَهُ أبو بَصیرً عَن وِقایَةِ الأهل ِ : تأمُرُهُم بِما أمَرَهُمُ اللّه ُ ، و تَنهاهُم عَمّا نَهاهُمُ اللّه ُ عَنهُ ، فإن أطاعُوكَ كُنتَ قَد وَقَيتَهُم ، و إن عَصَوكَ فكُنتَ قَد قَضَيتَ ما عَلَيكَ . امام صادق عليه السلام ( ـ در پاسخ به ابو بصير از آيه «خود و خانواده خود را از آتشی ...نگه دارید ) که پرسید چگونه خانواده را باید از آتش نگه داشت - فرمود : آنها را به انجام آنچه خدا فرمان داده است فرمان مى دهى و از آنچه خدا منعشان فرموده است منع مى كنى. اگر از تو اطاعت كردند آنان را از آتش حفظ كرده اى و اگر نا فرمانيت كردند، تو وظيفه ات را انجام داده اى. تفسير القمّي : ۲/۳۷۷.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآيَةُ : «قُوا أنفُسَكُم و أهليكُم نارا» جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ المُسلِمينَ يَبكي ، فقالَ : أنا عَجَزتُ عَن نَفسي ، كُلِّفتُ أهلي ! فقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : حَسبُكَ أن تَأمُرَهُم بِما تَأمُرُ بِهِ نَفسَكَ ، و تَنهاهُم عَمّا تَنهى عَنهُ نَفسَكَ . امام صادق عليه السلام :چون آيه «خود و خانواده خود را از آتش نگه داريد» نازل شد، مردى از مسلمانان نشست و شروع به گريستن كرد و گفت: من خودم را نمى توانم حفظ كنم؛ حالا مسئوليّت خانواده ام نيز به عهده من گذاشته شد. رسول خدا به او فرمود: براى تو همين كافى است كه آنچه را به خودت فرمان مى دهى، به آنان نيز فرمان دهى و از آنچه كه خودت را منع مى كنى، آنان را نيز منع كنى. مشكاة الأنوار : ۴۵۵/۱۵۲۷ .
جانمایه فرایض
الإمامُ الحسينُ عليه السلام : اعتَبِروا أيُّها النَّاسُ بِما وَعَظَ اللّه ُ بِه أولِياءَهُ ... و قالَ : «المُؤمِنونَ و المُؤمِناتُ بَعضُهُم أولِياءُ بَعضٍ يَأمُرونَ بِالمَعروفِ و يَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ» التوبة : ۷۱ . فبَدَأ اللّه ُ بِالأمرِ بِالمَعروفِ ، و النَّهيِ عَنِ المُنكَرِ فَريضَةً مِنهُ ؛ لِعِلمِهِ بِأنَّها إذا اُدِّيَت و اُقيمَتِ استَقامَتِ الفَرائضُ كُلُّها هَيِّنُها و صَعبُها ، و ذلكَ أنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ دُعاءٌ إلَى الإسلامِ مَعَ رَدِّ المَظالِمِ و مُخالَفَةِ الظّالِمِ ، و قِسمَةِ الفَيءِ و الغَنائمِ ، و أخذِ الصَّدَقاتِ مِن مَواضِعِها ، و وَضعِها في حَقِّها ..امام حسين عليه السلام : اى مردم! از پندى كه خداوند به دوستان خود داده است، عبرت گيريد... و فرمود: «مردان مؤمن و زنان مؤمن برخى بر برخى ديگر ولايت دارند امر به معروف و نهى از منكر مى كنند». خداوند از امر به معروف و نهى از منكر به عنوان يك فريضه از جانب خود، آغاز كرد؛ زيرا مى دانست كه اگر اين فريضه انجام گيرد و برپا شود، همه فرايض ديگر، از آسان و سخت، به كار بسته خواهد شد؛ چون امر به معروف و نهى از منكر دعوت به اسلام است با ردّ مظالم (باز گرداندن حقوقِ به ناحق گرفته مردم به آنان) و مخالفت با ستمگر و تقسيم [عادلانه] بيت المال و غنايم و گرفتن بجاى زكات و خرج كردن بجاى آنها. تحف العقول : ۲۳۷
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ سَبيلُ الأنبياءِ ، و مِنهاجُ الصُّلَحاءِ ، فريضَةٌ عَظيمَةٌ بِها تُقامُ الفَرائضُ ، و تَأمَنُ المَذاهِبُ ، و تَحِلُّ المَكاسِبُ ، و تُرَدُّ المَظالِمُ ، و تَعمُرُ الأرضُ ، و يُنتَصَفُ مِنَ الأعداءِ ، و يَستَقيمُ الأمرُ . امام باقر عليه السلام : امر به معروف و نهى از منكر راه پيامبران است و شيوه نيكوكاران. فريضه بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن برپا مى شود و راه و روشها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق و اموالِ به زور گرفته شده به صاحبانش بر مى گردد و زمين آبادان مى شود و از دشمنان انتقام گرفته مى شود و كارها سامان مى پذيرد. الكافي : ۵/۵۶/۱.
حق گويى در برابر پيشواى ستمگر
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أفضَلُ الجِهادُ كَلِمَةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ ، أفضَلُ الجِهادِ كَلِمَةُ حُكمٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : برترين جهاد، سخن عادلانه در برابر پيشوايى ستمگر است. برترين جهاد سخن حق در برابر پيشواى ستمگر است. .كنز العمّال : ۵۵۷۶.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : سَيِّدُ الشُّهَداءِ : حَمزَةُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ ، و رَجُلٌ قامَ إلى إمامٍ جائرٍ فأمَرَهُ و نَهاهُ فقَتَلَهُ. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : سرور شهيدان، [يكى ]حمزه فرزند عبد المطلب است و [ديگرى ]مردى است كه در برابر پيشوايى ستمگر بر پا خيزد و او را امر و نهى كند و آن پيشوا او را بكشد. .الترغيب و الترهيب : ۳/۲۲۵/۸.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أحَبُّ الجِهادِ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ كَلِمَةُ حَقٍّ تُقالُ لإِمامٍ جائرٍ .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :محبوبترين جهاد نزد خداوند عزّ و جلّ، سخن حقى است كه به پيشواى ستمگر گفته شود. كنز العمّال : ۵۵۱۰.
الترغيب و الترهيب : عَرَضَ لِرَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله رَجُلٌ عِندَ الجَمرَةِ الاُولى ، فقالَ : يا رَسولَ اللّه ِ ، أيُّ الجِهادِ أفضَلُ ؟ فسَكَتَ عَنهُ ، فلَمّا رَمَى الجَمرَةَ الثّانِيَةَ سَألَهُ ، فسَكَتَ عَنهُ ، فلَمّا رَمى جَمرةَ العَقَبَةِ وَضَعَ رِجلَهُ في الغَرزِ لِيَركَبَ ، قالَ : أينَ السّائلُ ؟ قالَ : أنا يا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : كَلِمَةُ حَقٍّ تُقالُ عِندَ ذي سُلطانٍ جائرٍ . الترغيب و الترهيب : هنگام رمى جمره اوّل، مردى نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! كدام جهاد برتر است ؟ حضرت پاسخش را نداد. چون به جمره دوم سنگريزه انداخت آن مرد باز همين را پرسيد. حضرت جوابش را نداد. وقتى به جمره عقبه سنگريزه انداخت و پا در ركاب نهاد تا سوار شود، فرمود: آن سؤال كننده كجاست؟ مرد عرض كرد: من هستم اى رسول خدا! حضرت فرمود: سخن حقى كه در برابر قدرتمندى ستمگر گفته شود. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۲۵/۷.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : و إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ لا يُقَرِّبانِ مِن أجَلٍ و لا يَنقُصانِ مِن رِزقٍ ، و أفضَلُ مِن ذلكَ كُلِّهِ كَلِمَـةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ . امام على عليه السلام : امر به معروف و نهى از منكر، نه اجل را نزديك مى كنند و نه روزى را كم و برتر از همه اينها، سخن عادلانه و حقى است كه در برابر پيشوايى ستمگر گفته شود. .نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۴.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ لا يُقَرِّبانِ مِن أجَلٍ و لا يَنقُصانِ مِن رِزقٍ ، لكِن يُضاعِفانِ الثَّوابَ و يُعظِمانِ الأجرَ ، و أفضَلُ مِنهُما كَلِمَةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائرٍ . امام على عليه السلام : امر به معروف و نهى از منكر، نه اجلى را نزديك مى گردانند و نه از روزى مى كاهند، بلكه ثواب را دو چندان و مزد را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه و حقى است كه در برابر پيشواى ستمگر گفته شود. غرر الحكم : ۳۶۴۸.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : مَن آثَـرَ رِضـى رَبٍّ قادِرٍ فليَتَكَلَّمْ بِكَلِمةِ عَدلٍ عِندَ سُلطانٍ جائرٍ . امام على عليه السلام : هر كه خشنودىِ پروردگار توانا را برگزيد، پس بايد سخن حق را در برابر پيشواى ستمگر بر زبان آورد. غرر الحكم : ۸۹۵۷.
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : مَن مَشى إلى سُلطانٍ جائرٍ فأمَرَهُ بِتَقوَى اللّه ِ و وَعَظَهُ و خَوَّفَهُ ، كانَ لَهُ (مِثلُ) أجرِ الثَّقَلَينِ مِنَ الجِنِّ و الإنسِ و مِثلُ أعمالِهِم . امام باقر عليه السلام : هر كه نزد پيشوايى ستمگر برود و او را به تقواى خدا فرمان دهد و موعظه اش كند و [از عذاب و خشم خدا ]بترساندش، برايش همانند اجر جنّ و انس و همانند اعمال آنها باشد. مستطرفات السرائر : ۱۴۱/۱.
نهى از منكر تقدير را عوض نمى كند
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ لا يَدفَعُ رِزقا، و لا يُقَرِّبُ أجَلاً . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : همانا امر به معروف و نهى از منكر، نه از روزى و رزقى جلو گيرد و نه اجلى را نزديك گرداند. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۱/۲۲.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ ، لَخُلُقان مِن خُلُقِ اللّه ِ سُبحانَهُ ، و إنَّهُما لا يُقَرِّبانِ مِن أجَلٍ و لا يَنقُصانِ مِن رِزقٍ . امام على عليه السلام : همانا امر به معروف و نهى از منكر دو خصلت از خصلتهاى خداوند سبحان هستند و اين دو نه مرگ را نزديك مى كنند و نه از روزى [انسان ]مى كاهند. نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۶.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : اعلَموا أنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ لَم يُقَرِّبا أجَلاً ، و لَم يَقطَعا رِزقا . امام على عليه السلام : بدانيد كه امر به معروف و نهى از منكر، اجل كسى را نزديك نكرده اند و روزى كسى را نبريده اند. الكافي : ۵/۵۷/۶.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ لَم يُقَرِّبا أجَلاً ، و لَم يُباعِدا رِزقا . امام صادق عليه السلام : امر به معروف و نهى از منكر، اجلى را نزديك نمى سازند و روزى اى را دور نمى گردانند. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۳/۱۰.
خطرِ امر به معروف و نهى از منكر نكردن
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا لَم يأمُروا بِمَعروفٍ و لَم يَنهَوا عَن مُنكَرٍ و لَم يَتَّبِعوا الأخيارَ مِن أهلِ بَيتي ، سَلَّطَ اللّه ُ عَلَيهِم شِرارَهُم ، فيَدعوا عِندَ ذلكَ خِيارُهُم فلا يُستَجابُ لَهُم . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه [مردم] امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بَدان آنها را بر ايشان مسلّط گرداند، و در اين هنگام نيكانشان دعا كنند و دعايشان مستجاب نشود . الأمالي للصدوق : ۳۸۵/۴۹۳ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا عَظَّمَت اُمَّتيَ الدّنيا نُزِعَت مِنها هَيبَةُ الإسلام ، و إذا تَرَكَتِ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ حُرِمَت بَرَكَةَ الوَحيِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه دنيا در نظر امّت من بزرگ آيد، شكوه اسلام از آنان گرفته شود و هر گاه امر به معروف و نهى از منكر را وا گذارند، از بركت وحى محروم گردند. كنز العمّال : ۶۰۷۰.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ و لَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنكَرِ أو لَيَلحِيَنَّكُمُ (في هذا الكلام موضع استعارة و هو قوله عليه الصلاة و السلام: ليلحينّكم اللّه ، و المراد ليتنقّصنّكم اللّه في النفوس و الأموال و ليصيبنّكم بالمصائب العظام ، فتكونون كالأغصان التي جُرِّدت من أوراقها و عُرِّيت من ألحِيَتِها و ألياطها ، فصارت قُضبانا مجرّدة و عيدانا مفردة . (المجازات النبويّة: ۳۵۳/۲۷۱). ) اللّه ُ كما لَحَيْتُ عَصايَ هذِه ـ لِعودٍ في يَدِهِ ـ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد، و گر نه همان گونه كه من پوست اين چوبدستى خود را كنده ام، خداوند پوست شما را مى كَنَد. (جمله «خدا پوست شما را مى كند» استعاره است و مقصود اين است كه خداوند از اموال و نفوس شما مى كاهد و به مصائب و گرفتاريهاى بزرگ مبتلايتان مى سازد و مانند شاخه هاى درختى مى شويد كه از برگ و پوست برهنه شده اند و به شاخه هايى برهنه و چوبهايى خشك و بى شاخ و برگ تبديل گشته اند ـ المجازات النبويّه، ۳۵۳/۲۷۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا تَرَكَت اُمَّتيَ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ فَلْيُؤذَنْ بِوِقاعٍ مِنَ اللّه ِ جلَّ اسمُهُ . بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۳. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر گاه امّت من امر به معروف و نهى از منكر را فرو گذارد، بايد با خداوند جليل اعلان جنگ كند [و خود را براى بلايى سخت از جانب خداوند جليل آماده گرداند]. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۳.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ و لَتَنهُنَّ عَنِ المُنكَرِ ، أو لَيَعُمَّنَّكُم عَذابُ اللّه ِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : يا امر به معروف و نهى از منكر مى كنيد، يا عذاب خدا همه شما را فرا مى گيرد. وسائل الشيعة : ۱۱/۴۰۷/۱۲.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ النّاسَ إذا رأوُا الظّالِمَ فلَم يأخُذوا عَلى يَدَيهِ ، أوشَكَ أن يَعُمَّهُمُ اللّه ُ بِعِقابٍ مِنهُ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : اگر مردم، ستمگر را ببينند و دستش را [از انجام ظلم] نگيرند، زود باشد كه خداوند كيفر خود را شامل همه آنان كند. كنز العمّال : ۵۵۷۵ ، أقول : في معناه أحاديث كثيرة، راجع : كنز العمّال : ۳/۶۶ إلى آخر الباب.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يَزالُ النّاسُ بِخَيرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ و نَهَوا عَنِ المُنكَرِ و تَعاوَنوا عَلَى البِرِّ ، فإذا لَم يَفعَلوا ذلكَ نُزِعَت مِنهُمُ البَرَكاتُ ، و سُلِّطَ بَعضُهُم عَلى بَعضٍ ، و لَم يَكُن لَهُم ناصِرٌ في الأرضِ و لا في السَّماءِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مردم تا زمانى كه امر به معروف و نهى از منكر كنند و در كارهاى نيك هميارى نمايند ، در خير و خوبى خواهند بود. اما هر گاه چنين نكنند، بركتها از آنان باز گرفته شود و عدّه اى از آنان بر عدّه ديگر سلطه پيدا كنند و ديگر نه در زمين برايشان ياورى باشد و نه در آسمان. مشكاة الأنوار : ۱۰۵/۲۳۹ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ أوَّلَ ما دَخَلَ النَّقصُ عَلى بَني إسرائيلَ أنَّهُ كانَ الرَّجُلُ يَلقَى الرَّجُلَ فَيقولُ : يا هذا اتَّقِ اللّه َ و دَعْ ما تَصنَعُ بِهِ فإنَّهُ لا يَحِلُّ لَكَ ، ثُمَّ يَلقاهُ مِنَ الغَدِ و هُوَ عَلى حالِهِ ، فلا يَمنَعُهُ ذلكَ أن يَكونَ أكيلَهُ و شَريبَهُ و قَعيدَهُ ، فلَمّا فَعَلوا ذلكَ ضَرَبَ اللّه ُ قُلوبَ بَعضِهِم بِبَعضٍ ، ثُمَّ قالَ : «لُعِنَ الّذينَ كَفَروا مِن بَني إسرائيلَ» ... الآيات . ... كَلاّ و اللّه ِ لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ، و لَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنكَرِ ، و لَتَأخُذُنَّ عَلى يَدِ الظّالِمِ ، و لَتَأطُرُنَّهُ عَلَى الحَقِّ أطْرا . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : نخستين عيب و نقصى كه بر بنى اسرائيل وارد شد اين بود كه هر گاه مردى با مردى [خلافكار] رو به رو مى شد، به او مى گفت: اى مرد! از خدا بترس و گناه نكن كه اين كارها بر تو روا نيست. اما فرداى آن روز وى را با همان وضع (خلافكارى و گناه) مشاهده مى كرد ولى، براى اين كه هم كاسه و هم پياله و همنشين او باشد او را از گناه منع نمى كرد. چون اين رفتار را در پيش گرفتند، خداوند دلهاى آنها را به جان يكديگر انداخت و آن گاه فرمود: «كسانى از بنى اسرائيل كه كافر گشتند، لعنت شدند...». ... آرى، به خدا سوگند كه بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد و دست ستمگر را بگيريد و او را با زور هم كه شده، به سمت حق بكشانيد. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۲۸/۱۷.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ الأحبارَ مِنَ اليَهودِ و الرُّهبانَ مِنَ النّصارَى لَمّا تَرَكوا الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ لَعَنَهُمُ اللّه ُ عَلى لِسانِ أنبِيائهِم ، ثُمَّ عُمُّوا بِالبَلاءِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : چون عالمان يهود و راهبان نصارا كار امر به معروف و نهى از منكر را رها كردند، خداوند به زبان پيامبرانشان آنها را لعنت كرد و سپس بلا همه آنها را فرا گرفت. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۱/۲۲.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : و اللّه ِ لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ و لَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنكَرِ و لَتَأخُذُنَّ عَلى أيدي الظّالِمِ و لَتَأطُرُنَّهُ عَلَى الحَقِّ أطْرا ، أو لَيَضرِبَنَّ اللّه ُ بِقُلوبِ بَعضِكُم عَلى بَعضٍ ، ثُمَّ يَلعَنُكُم كما لَعَنَهُم . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : به خدا سوگند كه يا امر به معروف و نهى از منكر مى كنيد و جلو ستمگر را مى گيريد و او را با زور هم كه شده به راه حق مى كشانيد و يا خداوند دلهاى شما را به جان يكديگر مى اندازد، آن گاه همچنان كه عالمان يهود و راهبان مسيحى را از رحمت خويش دور كرد، شما را نيز از رحمتش دور مى سازد. كنز العمّال : ۵۵۲۷ .
الترغيب و الترهيب عن عائشةَ : دَخَلَ عَلَيَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فعَرَفتُ في وَجهِهِ أن قَد حَضَرَهُ شَيءٌ ، فتَوَضَّأ و ما كَلَّمَ أحَدا ، فلَصِقتُ بِالحُجرَةِ أستَمِعُ ما يَقولُ ، فقَعَدَ عَلَى المِنبَرِ فحَمِدَ اللّه َ و أثنى عَلَيهِ و قالَ : يا أيُّها النّاسُ ، إنَّ اللّه َ يَقولُ لَكُم : مُروا بِالمَعروفِ و انهَوا عَنِ المُنكَرِ ، قَبلَ أن تَدعوا فلا اُجيبَ لَكُم ، و تَسألوني فلا اُعطِيَكُم ، و تَستَنصِروني فلا أنصُرَكُم . الترغيب و الترهيب ( ـ به نقل از عايشه ـ ) : پيامبر صلى الله عليه و آله نزد من آمد. از چهره آن حضرت دريافتم كه موضوعى پيش آمده است. آن گاه وضو ساخت و با هيچ كس سخنى نگفت. من گوشم را به ديوار اتاق چسباندم تا ببينم حضرت چه مى گويد. پيامبر صلى الله عليه و آله بر منبر نشست و حمد و ثناى خدا گفت و آن گاه فرمود: اى مردم! خداوند به شما مى فرمايد: امر به معروف و نهى از منكر كنيد پيش از آن كه دعا كنيد و دعايتان را مستجاب نكنم و از من بخواهيد و به شما ندهم و از من يارى طلبيد و ياريتان نرسانم. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۳/۲۹.
الترغيب و الترهيب : أنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ : لا تَزالُ «لا إلهَ إلاّ اللّه ُ» تَنفَعُ مَن قالَها ، و تَرُدُّ عَنهُمُ العَذابَ و النِّقمَةَ ، ما لَم يَستَخِفّوا بِحَقِّها . قالوا : يا رَسولَ اللّه ِ ، و ما الاستِخفافُ بِحَقِّها ؟ قالَ : يَظهَرُ العَمَلُ بِمَعاصي اللّه ِ ، فلا يُنكَرُ ، و لا يُغَيَّرُ . الترغيب و الترهيب : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كلمه لا إله إلاّ اللّه پيوسته براى گويندگان آن سودمند است و عذاب و خشم الهى را از آنها دور مى سازد به شرط اين كه حقّ آن را سبك نشمارند. عرض كردند: اى رسول خدا! سبك شمردن حق آن چيست؟ فرمود: عمل به معاصى خدا آشكار شود و كسى اعتراض نكند و در صدد تغييرش برنيايد. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۱/۲۳.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام( ـ مِن وَصِيَّتِهِ لِلحَسَنَينِ عليهما السلام بعدَأن ضَرَبَهُ ابنُ مُلجَمٍ - ) : لا تَترُكوا الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهيَ عَنِ المُنكَرِ فَيُوَلّى عَلَيكُم شِرارُكُم ثُمَّ تَدعونَ فلا يُستَجابُ لَكُم . امام على عليه السلام ( ـ در سفارش به حسنين عليهما السلام پس از ضربت خوردن توسط ابن ملجم ) فرمود : امر به معروف و نهى از منكر را رها مكنيد كه در اين صورت بدان شما زمام امورتان را به دست مى گيرند و آن گاه هر چه دعا كنيد، مستجاب نخواهد شد. نهج البلاغة: الكتاب۴۷.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام( ـ و قَد كَتَبَ إلَى الشّيعَةِ ـ ) : لَيَعطِفَنَّ ذَوو السِّنِّ مِنكُم و النُهى عَلى ذَوي الجَهلِ و طُلاّبِ الرِّئاسَةِ ، أو لَتُصيبَنَّكُم لَعنَتي أجمَعينَ . امام صادق عليه السلام ( ـ در نامه اى به شيعيان ـ ) نوشت : بايد افراد پخته و خردمند شما براى نادانان و رياست طلبان دل بسوزانند [و نصيحت و ارشادشان كنند] و گر نه لعن و نفرين من به همه شما مى رسد. الكافي: ۸/۱۵۸/۱۵۲.
الإمامُ الكاظمُ عليه السلام : لَتَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لَتَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ، أو لَيُسـتَعمَلَنَّ عَلَيكُم شِرارُكُم فيَدعوا خِيارُكُم فلا يُستَجابُ لَهُم . امام كاظم عليه السلام : بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد، و گر نه نابكاران شما، زمام كارهايتان را به دست مى گيرند، آنگاه نيكانتان دعا كنند، ولى دعايشان مستجاب نشود. تهذيب الأحكام : ۶/۱۷۶/۳۵۲.
رهايى از آن كسى است كه فرمان برد و فرمان دهد
قرآن
وَ إذْ قالَتْ اُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْما اللّه ُ مُهْلِكُهُمْ أوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذابا شَدِيدا قالُوا مَعْذِرَةً إلَى رَبِّكُمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ * فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ أنْجَيْنا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أخَذْنا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِيسٍ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ» . (الأعراف آیات ۱۶۴ ، ۱۶۵)«و آن گاه كه گروهى از ايشان گفتند: چرا قومى را پند مى دهيد كه خدا هلاكشان خواهد كرد و به عذابى سخت مبتلايشان خواهد ساخت؟ گفتند: تا ما را نزد پروردگارتان عذرى باشد و شايد كه پرهيزگار شوند . چون اندرزى را كه به آنها داده شده بود از ياد بردند، آنان را كه از بدى نهى مى كردند نجات داديم و ستمگران را به كيفر گناهى كه مى كردند به عذابى سخت فرو گرفتيم».
حدیث
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام (في قَولِهِ تَعالى : فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ... ) : كانوا ثَلاثَةَ أصنافٍ : صِنفٌ ائتَمَروا و أمَروا فنَجَوا ، و صِنفٌ ائتَمَروا و لَم يَأمُروا فمُسِخوا ذَرَّا ، و صِنفٌ لَم يأتَمِروا و لَم يأمُروا فهَلَكوا . امام صادق عليه السلام ( درباره آيه «چون اندرزى را كه به آنها داده شده بود از یاد بردند ... ) فرمود : آنها سه گروه بودند: گروهى كه هم خود فرمان [خدا را درباره خوددارى از صيد ماهى ]اطاعت كردند و هم [به ديگران] فرمان دادند، اينها نجات يافتند؛ گروهى كه فرمان بردند (به امر الهى عمل كردند) اما [ديگران را به خوددارى از صيد ]فرمان ندادند، اينها به شكل مورچه، مسخ شدند؛ و گروهى كه نه خود فرمان بردند و نه [ديگران را] فرمان دادند، اينها هلاك گشتند.الكافي : ۸/۱۵۸/۱۵۱.
خطرِ گناه كردنِ آشكار
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ لا يُعَذِّبُ العامَّةَ بِعَمَلِ الخاصَّةِ ؛ حتّى تَكونَ العامَّةُ تَستَطيعُ تُغَيِّرُ عَلَى الخاصَّةِ ، فإذا لَم تُغَيِّرِ العامَّةُ عَلى الخاصَّةِ عَذَّبَ اللّه ُ العامَّةَ و الخاصَّةَ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : تا زمانى كه عموم مردم در صدد تغيير خلافكاريهاى عدّه اى خاص برآيند، خداوند عموم را به گناه عدّه اى خاص عذاب نمى كند. اما اگر عموم مردم در صدد اصلاح آن عدّه خاص برنيايند، خداوند عموم مردم و آن عدّه خاص را عذاب مى كند. كنز العمّال : ۵۵۱۵.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أيُّها النّاسُ ، إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لا يُعَذِّبُ العامَّةَ بِذَنبِ الخاصَّةِ إذا عَمِلَتِ الخاصَّةُ بِالمُنكَرِ سِرّا مِن غَيرِ أن تَعلَمَ العامَّةُ ، فإذا عَمِلَتِ الخاصَّةُ بِالمُنكَرِ جِهارا فلَم يُغَيِّرْ ذلكَ العامَّةُ ، استَوجَبَ الفَريقانِ العُقوبَةَ مِنَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ . .امام على عليه السلام : اى مردم! همانا خداوند متعال عموم مردم را به گناه عدّه اى خاص عذاب نمى كند، اگر آن عدّه در نهان زشت كارى كنند و عموم از آن آگاه نباشند. اما اگر عدّه اى خاص آشكارا گناه كنند و عموم مردم اعتراض ننمايند، در اين صورت هر دو دسته سزاوار كيفر خداوند متعال هستند. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۴.
بحار الأنوار: عن الإمامُ الصّادقُ عَن أبيه عليهما السلام : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ المَعصِيَةَ إذا عَمِلَ بِها العَبدُ سِرّا لَم تَضُرَّ إلاّ عامِلَها ، و إذا عَمِلَ بِها عَلانِيَةً و لَم يُغَيَّرْ عَلَيهِ أضَرَّتِ العامَّةَ . قالَ جَعفرُ بنُ مُحمّدٍ عليهما السلام : و ذلكَ أنَّهُ يَذِلُّ بِعَمَلِهِ دينُ اللّه ِ ، و يَقتَدي بِهِ أهلُ عَداوَةِ اللّه ِ . بحار الأنوار : امام صادق ـ به نقل از پدر بزرگوارش عليهما السلام ـ فرمود : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود اگر آدمى گناه را پنهانى انجام دهد، جز به گنهكار زيان نمى زند، ولى اگر آشكارا انجامش دهد و كسى به او اعتراض نكند، زيانش به همگان مى رسد. امام صادق عليه السلام فرمود: علّتش اين است كه او با گناه آشكار خود، دين خدا را خوار مى كند و دشمنان خدا از او سرمشق مى گيرند. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۵.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : ما أقَرَّ قَومٌ بِالمُنكَرِ بَينَ أظهُرِهِم لا يُغيِّرونَهُ إلاّ أوشَكَ أن يَعُمَّهُمُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ بِعِقابٍ مِن عِندِهِ . امام صادق عليه السلام : هر گاه مردمى در برابر زشت كاريهايى كه در ميانشان صورت مى گيرد دم فرو بندند و آن را تغيير ندهند، زود باشد كه خداوند عزّ و جلّ كيفر خود را شامل همه آنان سازد. بحار الأنوار : ۱۰۰/۷۸/۳۶ .
هر كس به كردار عدّه اى راضى باشد
قرآن
قالَ إِنِّي لِعَمَلِكُمْ مِنَ الْقالِينَ ( الشعراء : ۱۶۸) «گفت: من با كار شما دشمنم».
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا عُمِلَتِ الخَطيئَةُ في الأرضِ ، كانَ مَن شَهِدَها فأنكَرَها كمَن غابَ عَنها، و مَن غابَ عَنها فرَضِيَها كانَ كمَن شَهِدَها . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر گاه در روى زمين گناهى صورت گيرد، كسى كه شاهد آن باشد و از آن كار خرده گيرد، مانند كسى است كه شاهد آن نبوده است و كسى كه شاهدش نباشد، اما به آن كار راضى باشد، مانند كسى است كه شاهد آن بوده است. كنز العمّال : ۵۵۳۷.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : الرّاضي بِفِعلِ قومٍ كالدّاخِلِ فيهِ مَعَهُم ، و عَلى كُلِّ داخِلٍ في باطِلٍ إثمانِ : إثمُ العَمَلِ بِهِ ، و إثمُ الرِّضا بِهِ . امام على عليه السلام : هر كه به كردار عده اى راضى باشد، مانند كسى است كه همراه آنان، آن كار را انجام داده باشد و هر كس به كردار باطلى دست زند او را دو گناه باشد: گناه به جا آوردن آن و گناه راضى بودن به آن. نهج البلاغة : الحكمة ۱۵۴ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أيُّها النّاسِ ، إنَّما يَجمَعُ النّاسَ الرِّضا و السُّخطُ ، و إنَّما عَقَرَ ناقَةَ ثَمودَ رَجُلٌ واحِدٌ ، فعَمَّهُمُ اللّه ُ بِالعَذابِ لَمّا عَمَّوهُ بِالرِّضا . امام على عليه السلام : اى مردم! راضى بودن و ناراضى بودن به كارى، مردم را در [پيامد ]آن كار شريك مى گرداند. ناقه ثمود را تنها يك نفر پى كرد، اما خداوند همه قوم ثمود را عذاب داد؛ زيرا همه به كار آن مرد راضى بودند. نهج البلاغة : الخطبة ۲۰۱
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّما هُوَ الرِّضا و السُّخطُ ، و إنَّما عَقَرَ النّاقَةَ رَجُلٌ واحِدٌ ، فلَمّا رَضُوا أصابَهُمُ العَذابُ ، فإذا ظَهَرَ إمامُ عَدلٍ فمَن رَضِيَ بِحُكمِهِ و أعانَهُ عَلى عَدلِه فهُوَ وَلِيُّهُ ، و إذا ظَهَرَ إمامُ جَورٍ فمَن رَضِيَ بِحُكمِهِ و أعانَهُ عَلى جَورِهِ فهُوَ وَلِيُّهُ . امام على عليه السلام : ملاك، راضى بودن و ناراضى بودن است. ناقه [ثمود] را فقط يك فرد پى كرد اما چون ديگران به كار او راضى بودند، عذاب به همه آنها رسيد. پس، هر گاه پيشوايى دادگر روى كار آيد، هر كه به حكومت او رضايت دهد و در راه عدالت، ياريش كند همو دوست و ولىّ اوست؛ و هر گاه پيشوايى ستمگر بر سر كار آيد، هر كه به حكومتش رضايت دهد و در ستمگريهايش به او كمك رساند، همو دوست و ولىّ او باشد. بحار الأنوار : ۷۵/۳۷۷/۳۳.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّما يَجمَعُ النّاسَ الرِّضا و السُّخطُ ، فمَن رَضِيَ أمرا فقَد دَخَلَ فيهِ ، و مَن سَخِطَهُ فقَد خَرَجَ مِنهُ . امام على عليه السلام : راضى بودن و ناراضى بودن به كارى، مردم را در آن كار شريك مى گرداند. پس، هر گاه كسى به كارى راضى باشد، شريك آن كار باشد و هر گاه كسى به آن راضى نباشد، از حيطه آن بيرون است. المحاسن : ۱/۴۰۸/۹۲۷.
نهج البلاغة : مِن خطبةٍ للإمام عَليٍّ عليه السلام لَمّا أظفَرهُ اللّه ُ بأصحابِ الجَمَلِ ، و قَد قالَ له بعضُ أصحابِهِ : وددتُ أنّ أخي فُلانا كانَ شاهِدا ليَرى ما نَصَرَكَ اللّه ُ بِه ، فقالَ عليه السلام : أ هَوى أخيكَ مَعَنا ؟ فقالَ : نَعَم ، قالَ : فقَد شَهِدَنا ! و لقَد شَهِدَنا في عَسكَرِنا هذا أقوامٌ (قَومٌ) في أصلابِ الرِّجالِ و أرحامِ النِّساءِ ، سيَرعَفُ بِهِمُ الزَّمانُ ، و يَقوى بِهِمُ الإيمانُ . .نهج البلاغه : زمانى كه خداوند در جنگ جمل ياران على عليه السلام را پيروز كرد يكى از ياران به حضرت گفت : دوست داشتم برادرم در جنگ جمل مى بود و مى ديد چگونه خداوند ما را بر دشمنان پيروز نمود ! حضرت فرمود : آيا دل برادرت با ماست؟ عرض كرد: آرى. حضرت فرمود: پس، او با ما بوده است و در اين سپاه ما، مردمانى با ما هستند كه هنوز در پشت مردها و زهدانهاى زنانند؛ بزودى دست زمان آنها را بيرون آورَد و به سبب آنان، ايمانِ به خدا نيرومند گردد. نهج البلاغة: الخطبة۱۲.
بحار الأنوار : الإمامُ الصّادقُ عليه السلام ـ في قولِه تَعالى : «قَد جاءَكُم رُسُلٌ مِن قَبلي بِالبَيِّناتِ و بِالّذي قُلتُم فلِمَ قَتَلتُموهُم إن كُنتُم صادِقينَ»آل عمران : ۱۸۳ ، ـ : و قَد عَلِمَ أنَّ هؤلاءِ لَم يَقتُلوا ، و لَكِنْ فقَد كانَ هَواهُم مَعَ الّذينَ قَتَلوا ، فسَمّاهُمُ اللّه ُ قاتِلينَ لِمُتابَعَةِ هَواهُم و رِضاهُم لِذلكَ الفِعلِ بحار الأنوار: ۱۰۰/۹۴/۱، و في خَبَرٍ : كانَ بَينَ الّذينَ خُوطِبوا بِهذا القَولِ و بَينَ القاتِلينَ خَمسَ مِائَةِ عامٍ ، فسَمّاهُمُ اللّه ُ قاتِلينَ بِرِضاهُم بِما صَنَعَ اُولئكَ .تفسير العيّاشيّ: ۱/۲۰۸/۱۶۳. بحار الأنوار : امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «پيش از من پيامبرانى با معجزه ها و آن چه اكنون مى خواهيد آمدند. اگر راست مى گوييد، چرا آنها را كشتيد» ـ فرمود : خدا مى دانست كه آنها آن پيامبران را نكشته اند، اما به كسانى كه آن پيامبران را كشتند گرايش داشتند. پس، خداوند به دليل گرايش به آنها و راضى بودن به كرده آنان، ايشان را قاتل ناميد.بحار الأنوار: ۱۰۰/۹۴/۱ در خبر ديگرى آمده است: ميان مخاطبان اين آيه و كسانى كه پيامبران پيشين را كشته بودند، پانصد سال فاصله بود ، اما چون اين افراد به كار آن قاتلان پيامبران راضى بودند، خداوند آنان را قاتل ناميده است. تفسير العيّاشيّ: ۱/۲۰۸/۱۶۳.
الإمامُ الجوادُ عليه السلام : مَنِ استَحسَنَ قَبيحا كانَ شَريكا فيهِ . امام جواد عليه السلام : هر كس كار زشتى را نيك شمارد، در آن كار شريك باشد. كشف الغمّة : ۳/۱۳۹.
الإمامُ الجوادُ عليه السلام : مَن شَهِدَ أمرا فكَرِهَهُ كانَ كمَن غابَ عَنهُ ، و مَن غابَ عَن أمرٍ فرَضِيَهُ كانَ كمَن شَهِدَهُ . امام جواد عليه السلام : كسى كه شاهد كارى باشد و آن را ناخوش بدارد مانند كسى است كه شاهد آن نبوده است و كسى كه شاهد كارى نباشد اما به آن راضى باشد، مانند كسى است كه شاهد آن بوده است. تحف العقول : ۴۵۶.
شرایط کسی که امر به معروف می کند
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يَأمُرُ بِالمَعروفِ و لا يَنهى عَنِ المُنكَرِ إلاّ مَن كانَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ : رَفيقٌ بِما يَأمُرُ بِهِ رَفيقٌ فيما يَنهى عَنهُ ، عَدلٌ فيما يَأمُرُ بِهِ عَدلٌ فيما يَنهى عَنهُ، عالِمٌ بِما يَأمُرُ بِهِ عالِمٌ بِما يَنهى عَنهُ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود، طريق مدارا پيش گيرد. در امر و نهى خود، به عدالت رفتار كند و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد. النوادر للراوندي : ۱۴۳/۱۹۵ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن أمَرَ بِمَعروفٍ فليَكُنْ أمرُهُ ذلكَ بِمَعروفٍ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كسى كه به كار خوبى فرمان مى دهد، بايد اين فرمان دادن را با شيوه خوبى انجام دهد. كنز العمّال : ۵۵۲۳ .
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : يَكون في آخِرِ الزَّمانِ قَومٌ يُتبَعُ فيهِم قَومٌ مُراؤونَ يَتَقَرَّأونَ و يَتَنَسَّكونَ حُدَثاءُ سُفَهاءُ (في تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۵ «... قوم مراؤون ينفرون و ينسلون حدباً سفهاً ...».)لا يُوجِبونَ أمرا بِمَعروفٍ و لا نَهيا عَن مُنكَرٍ إلاّ إذا أمِنوا الضَّرَرَ ، يَطلُبونَ لأِنفُسِهِمُ الرُّخَصَ و المَعاذيرَ . .امام باقر عليه السلام : در آخر الزمان مردمى آيند كه در ميان آنان عدّه اى رياكار و مدّعى قرآن دانى و عبادت گزارى پيرويشان كنند و ناپخته و سبك سرند، آنان امر به معروف و نهى از منكر را فقط زمانى واجب مى دانند كه گزندى به آنها نرسد و براى خود عذرها و بهانه ها مى تراشند. الكافي : ۵/۵۵/۱ .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنَّما يَأمُرُ بِالمَعروفِ و يَنهى عَنِ المُنكَرِ مَن كانَت فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ : عامِلٌ بِما يَأمُرُ بِهِ و تارِكٌ لِما يَنهى عَنهُ ، عادِلٌ فيما يَأمُرُ عادِلٌ فيما يَنهى ، رَفيقٌ فيما يَأمُرُ و رَفيقٌ فيما يَنهى . امام صادق عليه السلام : كسى [بايد] امر به معروف و نهى از منكر كند كه سه خصوصيت در او باشد: به آنچه فرمان مى دهد، خود عمل كند. آنچه را نهى مى كند، خود نيز ترك گويد. در امر و نهى خود عدالت را رعايت كند و در امر و نهيش، طريق ملايمت پيش گيرد. الخصال : ۱۰۹/۷۹.
بحار الأنوار : سُئلَ عَن الإمامِ الصّادقِ عليه السلام : عَن الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهيِ عَنِ المُنكَرِ أ واجبٌ هوَ عَلَى الاُمَّةِ جَميعا؟ قالَ : لا ، فَقيلَ : و لِمَ ؟ قالَ : إنَّما هُوَ عَلَى القَوِيِّ المُطاعِ العالِمِ بِالمَعروفِ مِنَ المُنكَرِ ، لا عَلَى الضَّعَفَةِ الّذينَ لا يَهتَدونَ سَبيلاً ، إلى أيٍّ مِن أيٍّ يَقولُ ، إلَى الحَقِّ أم إلَى الباطِلِ ؟! و الدَّليلُ عَلى ذلكَ مِن كِتابِ اللّه ِ قَولُ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ : «وَ لْتَكُنْ مِنكُمْ اُمَّةٌ يَدْعونَ إلَى الخَيْرِ...» بحار الأنوار : از امام صادق عليه السلام سؤال شد : آيا امر به معروف و نهى از منكر بر همه امت واجب است ؟ حضرت فرمود : واجب نيست. عرض شد: چرا؟ فرمود: زيرا اين كار بر عهده كسى است كه قدرت داشته باشد، از او حرف شنوى داشته باشند و خوب را از بد باز شناسد؛ نه بر افراد ناتوانى كه راه و چاه را تشخيص نمى دهند و نمى دانند از چه به چه دعوت كنند، به باطل يا به حق. دليل اين سخن از كتاب خداوند، اين سخن خداوند عزّ و جلّ است كه مى فرمايد: بايد از ميان شما گروهى باشند كه به خير دعوت كنند ؛ آل عمران : ۱۰۴. بحار الأنوار : ۱۰۰/۹۳/۹۲.
نكوهش واعظ غير متّعظ
قرآن
يا أيُّها الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتا عِنْدَ اللّه ِ أنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ ؛ {سورهالصفّ آیات ۲ ، ۳ }«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! چرا مى گوييد آن چه را كه خود عمل نمى كنيد؟ خداوند سخت به خشم مى آيد از اين كه چيزى بگوييد كه خود عمل نمى كنيد».
أ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أنْفُسَكُمْ وَ أنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أ فَلا تَعْقِلُونَ ؛ سورهالبقرة آیه ۴۴.آيا شما كه كتاب را مى خوانيد، مردم را به نيكى فرمان مى دهيد و خود را از ياد مى بريد ؟ چرا انديشه نمى كنيد؟»
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :يُؤتى بِالرَّجُلِ يَومَ القِيامَةِ فيُلقى في النّارِ ، فتَندَلِقُ أقتابُ بَطنِهِ فيَدورُ بِها كما يَدورُ الحِمارُ في الرَّحى ، فيَجتَمِعُ إلَيهِ أهلُ النّارِ فيَقولونَ : يا فُلانُ ، ما لَكَ ؟ أ لَم تَكُن تَأمُرُ بِالمَعروفِ و تَنهى عَنِ المُنكَرِ ؟ ! فيَقولُ : بَلى كُنتُ آمُرُ بِالمَعروفِ و لا آتيهِ ، و أنهى عَنِ المُنكَرِ و آتيهِ .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : روز قيامت مردى را مى آورند و در دوزخ مى افكنند و روده هايش از شكمش بيرون مى ريزد و در جهنم مانند خر آسياب مى چرخد. دوزخيان دور او را مى گيرند و مى گويند: فلانى! چه شده است؟ مگر امر به معروف و نهى از منكر نمى كردى؟ پاسخ مى دهد: چرا، امر به معروف مى كردم، اما خود عمل نمى كردم و نهى از منكر مى كردم ليكن خودم مرتكب آن مى شدم. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۳۳/۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :يَا بنَ مَسعودٍ ، لا تَكُنْ مِمَّن يُشَدِّدُ عَلَى النّاسِ و يُخَفِّفُ عَن نَفسِهِ ، يَقولُ اللّه ُ تَعالى : «لِمَ تَقولونَ ما لا تَفعَلونَ» ؟!پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اى پسر مسعود! از آنان مباش كه بر مردم سخت مى گيرند و بر خود آسان. خداوند متعال مى فرمايد: «چرا مى گوييد چيزى را كه خود عمل نمى كنيد؟». مكارم الأخلاق : ۲/۳۶۱/۲۶۶۰ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنّي لأَرفَعُ نَفسي أن أنهى النّاسَ عَمّا لَستُ أنتَهي عَنهُ ، أو آمُرَهُم بِما لا أسبِقُهُم إلَيهِ بعَمَلي . امام على عليه السلام :من شأن خود را بالاتر از آن مى دانم كه آنچه را خودم ترك نمى كنم مردم را از آنها باز دارم، يا به كارى فرمانشان دهم كه خود جلوتر به آن عمل نكنم.غرر الحكم : ۳۷۸۰.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :لا تَكُنْ مِمَّن يَرجو الآخِرَةَ بغَيرِ العَمَلِ ... يَنهى و لا يَنتَهي ، و يَأمُرُ بِما لا يَأتي .امام على عليه السلام :چونان كسى مباش كه بى عمل به آخرت اميد مى بندد... از خلافكارى و گناه باز مى دارد، اما خود باز نمى ايستد و به كارهاى خوب فرمان مى دهد، ولى خود انجام نمى دهد.نهج البلاغة : الحكمة ۱۵۰.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :أظهَرُ النّاسِ نِفاقا : مَن أمَرَ بِالطّاعَةِ و لَم يَعمَل بِها ، و نَهى عَنِ المَعصِيَةِ و لَم يَنتَهِ عَنها .امام على عليه السلام : آشكارترين منافق كسى است كه به فرمانبرى از خدا فرمان مى دهد و خود بدان عمل نمى كند و از گناه باز مى دارد و خود از آن باز نمى ايستد.غرر الحكم : ۳۲۱۴ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :كَفى بِالمَرءِ غَوايَةً أن يَأمُرَ النّاسَ بِما لا يَأتَمِرُ بِهِ ، و يَنهاهُم عَمّا لا يَنتَهي عَنهُ .امام على عليه السلام :در گمراهى انسان همين بس كه مردم را به چيزى فرمان دهد، كه خود انجام نمى دهد و آنها را از چيزى باز دارد كه خود باز نمى ايستد.غرر الحكم : ۷۰۷۲ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :كَفى بِالمَرءِ جَهلاً أن يُنكِرَ عَلَى النّاسِ ما يَأتي مِثلَهُ . امام على عليه السلام :در نادانى انسان همين بس كه بر مردم كارهايى را خُرده بگيرد كه مانند آنها را خود انجام مى دهد.غرر الحكم : ۷۰۷۳.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :لَعَنَ اللّه ُ الآمِرينَ بِالمَعروفِ التّارِكينَ لَهُ ، و النّاهينَ عَنِ المُنكَرِ العامِلينَ بِهِ . امام على عليه السلام :نفرين خدا بر كسانى كه به خوبى فرمان مى دهند و خود آن را فرو مى گذارند و بر كسانى كه از زشتى باز مى دارند و خود مرتكب آن مى شوند. نهج البلاغة : الخطبة ۱۲۹ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :رُبَّ آمِرٍ غَيرُ مُؤتَمِرٍ ، رُبَّ زاجِرٍ غَيرُ مُزدَجِرٍ ، رُبَّ واعِظٍ غَيرُ مُرتَدِعٍ ، رُبَّ عالِمٍ غَيرُ مُنتَفِعٍ . امام على عليه السلام :بسا كسانى كه به كارهاى خوب فرمان مى دهند و خود بدانها عمل نمى كنند؛ بسا كسانى كه از بدى باز مى دارند و خود باز نمى ايستند؛ بسا كسانى كه پند مى دهند و خود پند نمى پذيرند؛ بسا دانايانى كه از دانش خود بهره برنمى گيرند.غرر الحكم : ۵۳۵۹ ، ۵۳۶۰ ، ۵۳۶۱ ، ۵۳۶۲.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :كُنْ آمِرا بِالمَعروفِ عامِلاً بِهِ ، و لا تَكُن مِمَّن يَأمُرُ بِهِ و يَنأى عَنهُ ، فيَبوءَ بِإثمِهِ و يَتَعَرَّضَ مَقتَ رَبِّهِ . امام على عليه السلام :امر كننده به معروف و عمل كننده به آن باش و چونان كسى مباش كه به كار خوب فرمان مى دهد اما خود از آن دورى مى كند و گناهش را به دوش مى كشد و خويشتن را در معرض خشم پروردگارش مى گذارد.غرر الحكم : ۷۱۸۹ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :كُن آخَذَ النّاسِ بِما تَأمُرُ بِهِ ، و أكَفَّ النّاسِ عَمّا تَنهى عَنهُ .امام على عليه السلام :به آنچه فرمان مى دهى، خودْ بيش از همه عمل كن و از آنچه باز مى دارى، خودْ بيش از همه خوددارى كن.وسائل الشيعة : ۱۱/۴۱۹/۲.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :مَن كانَ فيهِ ثَلاثٌ سَلِمَتْ لَهُ الدّنيا و الآخِرَةُ : يَأمُرُ بِالمَعروفِ و يَأتَمِرُ بِهِ ، و يَنهى عَنِ المُنكَرِ و يَنتَهي عَنهُ ؛ و يُحافِظُ عَلى حُدودِ اللّه ِ جلَّ و عَلا .امام على عليه السلام :هر كه سه خصلت داشته باشد، دنيا و آخرتش سالم ماند: امر به معروف كند و خود به آن عمل كند، نهى از منكر كند و خود از آن باز ايستد و از حدود خداوند عزّوجلّ پاسدارى كند.غرر الحكم : ۹۰۷۶.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :و انهَوا عَنِ المُنكَرِ و تَناهَوا عَنهُ ؛ فإنَّما اُمِرتُم بِالنَّهيِ بَعدَ التّناهي .امام على عليه السلام :از زشت كارى نهى كنيد و خود از آن باز ايستيد؛ زيرا كه شما فرمان داريد ابتدا خود از كار زشت باز ايستيد و سپس ديگران را نهى كنيد.نهج البلاغة : الخطبة ۱۰۵.
الإمامُ زينَ العابدينُ عليه السلام :المُنافِقُ يَنهى و لا يَنتَهي ، و يَأمُرُ بِما لا يَأتي .امام زين العابدين عليه السلام :منافق از بدى باز مى دارد، امّا خود باز نمى ايستد و به كارهايى فرمان مى دهد كه خود عمل نمى كند.وسائل الشيعة : ۱۱/۴۱۹/۵.
آنچه در وجوب امر به معروف و نهى از منكر شرط نيست
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :مُروا بِالمَعروفِ و إن لَم تَفعَلوهُ ، و انهَوا عَنِ المُنكَرِ و إن لَم تَجتَنِبوهُ كُلَّهُ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :امر به معروف كنيد، گر چه خود بدان عمل نكنيد و نهى از منكر كنيد، هر چند خودتان از همه آنها اجتناب نكنيد.كنز العمّال : ۵۵۲۲
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا ، بَل مُروا بِالمَعروفِ و إن لَم تَعمَلوا بِهِ كُلِّهِ، و انهَوا عَنِ المُنكَرِ و إن لَم تَنتَهوا عَنهُ كُلِّهِ.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ( ـ وقتى به ايشان عرض شد: ما تنها به چيزهايى امر ونهی می کنیم که خودمان به طور کامل آنها را رعایت کنیم ، فرمود : نه، بلكه به خوبيها فرمان دهيد هر چند خودتان به همه آنها عمل نكنيد و از زشتيها باز داريد، گر چه خود از همه آنها خوددارى نورزيد. تنبيه الخواطر : ۲/۲۱۳.
كمترين مرتبه نهى از منكر
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن رَأى مِنكُم مُنكَرا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ ، فإن لَم يَستَطِعْ فبِلِسانِهِ ، فإن لَم يَستَطِعْ فبِقَلبِهِ و ذلكَ أضعَفُ الإيمانِ . .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر يك از شما منكرى را ديد بايد با دست خود آن را تغيير دهد. اگر نتوانست، با زبانش تغيير دهد (اعتراض كند) و باز اگر نتوانست، در قلبش آن را انكار كند و اين ضعيف ترين مرحله ايمان است. .الترغيب و الترهيب : ۳/۲۲۳/۱.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن رَأى مِنكُم مُنكَرا فَغيَّرَهُ بِيَدِهِ فقَد بَرِئَ ، و مَن لَم يَستَطِعْ أن يُغَيِّرَهُ بِيَدِهِ فغَيَّرَهُ بلِسانِهِ فقَد بَرِئَ ، و مَن لَم يَستَطِعْ أن يُغَيِّرَهُ بلِسانِهِ فغَيَّرَهُ بقَلبِهِ فقَد بَرِئَ ، و ذلكَ أضعَفُ الإيمانِ . .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر يك از شما منكرى را ببيند و با دست خود آن را تغيير دهد، وظيفه اش را انجام داده است و كسى كه نتواند با دستش آن را تغيير دهد ولى با زبانش تغيير دهد، وظيفه اش را انجام داده است و كسى كه نتواند با دست و زبانش آن را تغيير دهد ولى در قلبش آن را انكار كند، وظيفه اش را انجام داده است و اين ضعيف ترين مرحله ايمان مى باشد. كنز العمّال : ۵۵۵۶.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما مِن نَبِيٍّ بَعَثَهُ اللّه ُ في اُمَّةٍ مِن قَبلي إلاّ كانَ لَهُ مِن اُمَّتِهِ حَوارِيّونَ و أصحابٌ ، يأخُذونَ بسُنَّتِهِ و يَقتَدونَ بأمرِهِ ، ثُمَّ إنَّها تَخلُفُ مِنهُم مِن بَعدِهِم خُلوفٌ يَقولونَ ما لا يَفعَلونَ ، و يَفعَلونَ ما لا يُؤمَرونَ ، فمَن جاهَدَهُم بيَدِهِ فهُوَ مُؤمِنٌ ، و مَن جاهَدَهُم بلِسانِهِ فهُوَ مُؤمِنٌ ، و مَن جاهَدَهُم بِقَلبِهِ فهُوَ مُؤمِنٌ ، لَيسَ وَراءَ ذلكَ مِنَ الإيمانِ حَبَّةُ خَردَلٍ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند پيش از من هيچ پيامبرى را در ميان امتى برنينگيخت مگر اين كه در ميان آنها او را حواريان و يارانى بودند كه به سنت او عمل مى كردند و از فرمان او پيروى مى نمودند، اما بعد از آنها عدّه اى جانشينشان شدند كه به آن چه مى گفتند خود عمل نمى كردند و كارهايى مى كردند كه به آنها دستور داده نشده بود. پس، هر كه با دست خويش با آنان مبارزه كرد، مؤمن بود و هر كه با زبانش با آنان مبارزه كرد مؤمن بود و هر كه قلبا با آنان مبارزه نمود، مؤمن بود. هر كه چنين نكرد به اندازه دانه خردلى ايمان نداشت. كنز العمّال : ۵۵۳۲ ، الترغيب و الترهيب : ۳/۲۲۶/۱۰.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إذا رَأى أحَدُكُمُ المُنكَرَ و لَم يَستَطِعْ أن يُنكِرَهُ بِيَدِهِ و لِسانِهِ و أنكَرَهُ بِقَلبِهِ ، و عَلِمَ اللّه ُ صِدقَ ذلكَ مِنهُ ، فقَد أنكَرَهُ . غرر الحكم : ۴۱۵۲. امام على عليه السلام : هر يك از شما كه كار زشت را ببيند و نتواند با دست و زبان خويش به آن اعتراض كند، ولى در دل انكارش كند و خدا بداند كه راست مى گويد، وى آن زشت كارى را انكار كرده است. غرر الحكم : ۴۱۵۲.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :( ـ لِرَجُلٍ قَطَعَ خُطبَتَهُ و قالَ: حَدِّثنا عَنمَیَّتِ الأحیاء ) : مُنكِرٌ لِلمُنكَرِ بقَلبِهِ و لِسانِهِ و يَدَيهِ فخِلالُ الخَيرِ حَصَّلها كُلَّها ، و مُنكِرٌ لِلمُنكَرِ بقَلبِهِ و لِسانِهِ و تارِكٌ لَهُ بِيَدِهِ فخَصلَتانِ مِن خِصالِ الخَيرِ ، و مُنكِرٌ لِلمُنكَرِ بقَلبِهِ و تارِكٌ بلِسانِهِ و يَدِهِ فخَلَّةٌ مِن خِلالِ الخَيرِ حازَ ، و تارِكٌ لِلمُنكَرِ بقَلبِهِ و لِسانِهِ و يَدِهِ فذلكَ مَيِّتُ الأحياءِ . امام على عليه السلام ( ـ در پاسخ به مردى كه سخنرانى را قطع كرد و گفت از مرده در میان زندگان سخن بگو - فرمود : : كسى كه منكر را با قلب و زبان و دستش انكار كند، همه خصلتهاى نيك را فرا چنگ آورده است و كسى كه منكر را با قلب و زبانش انكار كند و با دست در صدد تغييرش برنيايد، دو خصلت نيك را به دست آورده است و كسى كه منكر را با قلبش انكار كند و با زبان و دست به آن كارى نداشته باشد، يكى از خصلتهاى نيك را دارا شده است و كسى كه با قلب و با زبان و با دست خود به منكر كارى نداشته باشد، او مرده اى است در ميان زندگان. بحار الأنوار : ۱۰۰/۸۲/۴۳.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :( ـ لَمّا سُئلَ عَن مَيِّتِ الأحياءِ و هُوَ يَخطُبُ ) : نَعَم ، إنَّ اللّه َ بَعَثَ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرينَ و مُنذِرينَ ، فصَدَّقَهُم مُصَدِّقونَ ، و كَذَّبَهُم مُكَذِّبونَ ، فيُقاتِلونَ مَن كَذَّبَهُم بِمَن صَدَّقَهُم فيُظهِرُهُمُ اللّه ُ ، ثُمّ يَموتُ الرُّسُلُ فتَخلُفُ خُلوفٌ ، فمِنهُم مُنكِرٌ لِلمُنكَرِ بيَدِهِ و لِسانِهِ و قَلبِهِ ، فذلكَ استَكمَلَ خِصالَ الخَيرِ . و مِنهُم مُنكِرٌ لِلمُنكَرِ بلِسانِهِ و قَلبِهِ تارِكٌ لَهُ بيَدِهِ ، فذلكَ خَصلَتانِ مِن خِصالٍ الخَيرِ تَمَسَّكَ بِهِما و ضَيَّعَ خَصلَةً واحِدَةً و هِيَ أشرَفُها . و مِنهُم مُنكِرٌ لِلمُنكَرِ بقَلبِهِ تارِكٌ لَهُ بيَدِهِ و لِسانِهِ ، فذلكَ ضَيَّعَ شَرَفَ الخَصلَتَينِ مِنَ الثَّلاثِ و تَمَسَّكَ بِواحِدَةٍ . و مِنهُم تارِكٌ لَهُ بلِسانِهِ و قَلبِهِ و يَدِهِ فذلكَ مَيِّتُ الأحياءِ . امام على عليه السلام ـ در حالى كه مشغول سخنرانى بود در پاسخ به سؤال : مرده در میان زندگان کیست ؟ ) فرمود : آرى، خداوند پيامبران را نويد دهنده و بيم دهنده فرستاد. پس، تصديق گران ، آنها را تصديق كردند و تكذيب كنندگان تكذيب. سپس تكذيب كنندگان با تصديق كنندگان به جنگ بر مى خيزند و خداوند تصديق كنندگان را پيروز مى گرداند. پس از مدّتى پيامبران چشم از جهان فرو مى بندند و در ميان جانشينان و نسلهاى بعد آنان افرادى در برابر زشت كارى با دست و زبان و دل اعتراض مى كنند. اينان همه خصلتهاى خوب را در خود جمع كردند. بعضى ديگر در برابر زشت كارى با زبان و دل اعتراض مى كنند و با دست خود به آن كارى ندارند، كه اين خود دو خصلت خوب است كه اين عدّه فرا چنگ آوردند و خصلت ديگر را، كه برتر است، از دست دادند. عدّه اى منكَر را در دل انكار مى كنند و با دست و زبان خود كارى به آن ندارند. اينان دو خصلت ارزشمند از اين سه خصلت را از دست دادند و يكى را گرفتند. بعضى هم نه با زبان و نه با دست و نه با دل خويش به زشت كارى اعتراض نكردند. اينان مردگانى هستند در ميان زندگان. كنز العمّال : ۴۴۲۱۶.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :مَن تَرَكَ إنكارَ المُنكَرِ بقَلبِهِ و يَدِهِ و لِسانِهِ فهُوَ مَيِّتٌ بَينَ الأحياءِ .امام على عليه السلام :كسى كه در برابر منكر با دل و دست و زبان خويش اعتراض نكند، او مرده اى است در ميان زندگان.تهذيب الأحكام : ۶/۱۸۱/۳۷۴ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أوَّلُ ما تُغلَبونَ عَلَيهِ مِنَ الجِهادِ، الجِهادُ بِأيديكُم ثُمّ بِألسِنَتِكُم ثُمّ بِقُلوبِكُم ، فمَن لَم يَعرِفْ بقَلبِهِ مَعروفا و لَم يُنكِرْ مُنكَرا قُلِبَ ، فجُعِلَ أعلاهُ أسفَلَهُ و أسفَلُهُ أعلاهُ .امام على عليه السلام :نخستين درجه از جهاد كه از آن باز مى مانيد، جهاد با دستان شماست. سپس جهاد با زبانهايتان و آن گاه جهاد با دلهايتان. پس، هر گاه كسى در دل خويش كار نيك را نيك نداند و ستايشش نكند و از كار زشت نفرت نورزد، واژگون شود و زير و زبر گردد.نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۵.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :حَسبُ المُؤمِنِ عِزّا إذا رَأى مُنكَرا أن يَعلَمَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ مِن قَلبِه إنكارَهُ . امام صادق عليه السلام :براى عزّت مؤمن همين كافى است كه هر گاه منكرى را ببيند، خداوند عزّ و جلّ بداند كه در دل آن را انكار مى كند. الكافي : ۵/۶۰/۱.
بالاترين مرتبه نهى از منكر
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله( ـ لِعلِيٍّ عليه السلام فيما عَهِدَ إلَيهِ ـ ) : يا عَلِيُّ ، مُرْ بِالمَعروفِ و انْهَ عَنِ المُنكَرِ بيَدِكَ ، فإن لَم تَستَطِعْ فبِلِسانِكَ ، فإن لَم تَستَطِعْ فبِقَلبِكَ ، و إلاّ فلا تَلومَنَّ إلاّ نَفسَكَ .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ( ـ در سفارشى به على عليه السلام ـ ) فرمود : اى على! با دست خود امر به معروف و نهى از منكر كن. اگر نتوانستى پس با زبانت اين كار را بكن و باز اگر نتوانستى با قلبت چنين كن، در غير اين صورت، نبايد كسى جز خودت را سرزنش كنى.دعائم الإسلام : ۲/۳۵۱ .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :أيُّها المُؤمِنونَ ، إنَّهُ مَن رَأى عُدوانا يُعمَلُ بِهِ و مُنكَرا يُدعى إلَيهِ فأنكَرَهُ بقَلبِهِ فقَد سَلِمَ و بَرِئَ ، و مَن أنكَرَهُ بلِسانِهِ فقَد اُجِرَ و هُوَ أفضَلُ مِن صاحِبِهِ ، و مَن أنكَرَهُ بِالسَّيفِ ـ لِتَكونَ كَلِمَةُ اللّه ِ هِيَ العُليا ، و كَلِمَةُ الظّالِمينَ هِيَ السُّفلى ـ فذلكَ الّذي أصابَ سَبيلَ الهُدى و قامَ عَلَى الطّريقِ و نَوَّرَ في قَلبِهِ اليَقينُ ..امام على عليه السلام :اى مؤمنان! هر كس ديد به تجاوزى عمل مى شود، يا به زشت كارى و خلافى فراخوان مى شود و در دل خويش به آن اعتراض نمود، به سلامت رَهَد و وظيفه اش را انجام داده باشد و هر كه با زبانش به آن اعتراض كند، پاداش بيند و از آن اوّلى برتر است و هر كس با شمشير به مبارزه با آن بر خيزد تا كلمه حق بر آيد و كلمه ستمگران (باطل) پست گردد، هموست كه به راه راست رسيده و بر طريق حق شتافته و نور يقين را در دل خويش روشن كرده است.نهج البلاغة : الحكمة ۳۷۳.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :أنكِرِ المُنكَرَ بيَدِكَ و لِسانِكَ ، و بايِنْ مَن فَعَلَهُ بِجُهدِكَ .امام على عليه السلام : با دست و زبان خود بر زشت كارى اعتراض كن و تا مى توانى از زشت كار دورى نما.نهج البلاغة : الكتاب ۳۱.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :السَّيفُ فاتِقٌ ، و الدِّينُ راتِقٌ ، فالدِّينُ يَأمُرُ بِالمَعروفِ ، و السَّيفُ يَنهى عَنِ المُنكَرِ . امام على عليه السلام :شمشير شكافنده است و دين به هم آورنده؛ زيرا دين به معروف امر مى كند و شمشير از منكر نهى مى كند.غرر الحكم : ۲۱۳۵.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :( ـ في قولِهِ تَعالى : «وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ الله( البقره 207 ) : إنَّ المُرادَ بِالآيَةِ الرَّجُلُ يُقتَلُ عَلَى الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهيِ عَنِ المُنكَرِ .امام على عليه السلام ( ـ درباره آيه «و برخى از مردم، براى به دست آوردن خشنودی خدا جان خویش را فدا می کنند ) فرمود : مراد از اين آيه آن مرد است كه در راه امر به معروف و نهى از منكر كشته مى شود.وسائل الشيعة:۱۱/۱۰۹/۲.
الإمامُ الباقرُ عليه السلام :فأنكِروا بِقُلوبِكُم ، وَ الْفِظوا بِألسِنَتِكُم ، و صُكّوا بِها جِباهَهُم ، و لا تَخافوا في اللّه ِ لَومَةَ لائمٍ ، فإنِ اتَّعَظوا و إلَى الحَقِّ رَجَعوا فلا سَبيلَ عَلَيهِم «إنَّما السَّبيلُ عَلَى الّذينَ يَظلِمونَ النّاسَ و يَبغونَ في الأرضِ بِغَيرِ الحَقِّ اُولئكَ لَهُم عَذابٌ أليمٌ »الشورى : ۴۲ .هُنالِكَ فجاهِدوهُم بِأبدانِكُم و أبغِضوهُم بِقُلوبِكُم، غَيرَ طالِبينَ سُلطانا، و لا باغينَ مالاً ، و لا مُرتَدِّينَ بِالظُّلمِ ظَفَرا ؛ حتّى يَفيؤوا إلى أمرِ اللّه ِ و يَمضوا عَلى طاعَتِهِ . امام باقر عليه السلام :با دلهاى خود انكار كنيد و با زبانهايتان اعتراض نماييد و آن را به پيشانيهايشان بكوبيد و در راه خدا از سرزنش احدى نهراسيد. اگر پند پذيرفتند و به راه حق بازگشتند، كارى به آنها نداشته باشيد. كيفر و مجازات فقط براى كسانى است كه به مردم ستم مى كنند و بناحق در روى زمين سركشى مى كنند. اينان را عذابى دردآور است. در چنين حالتى با آنها عملاً جهاد كنيد و در دلهايتان دشمنشان بداريد، بى آن كه در صدد قدرت طلبى باشيد و يا مالى را به ستم بگيريد و يا از غرور پيروزى، دست به ستمگرى بيالاييد، تا آن كه به فرمان خدا برگردند و راه طاعت او در پيش گيرند.الكافي : ۵/۵۶/۱.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :ما جَعَلَ اللّه ُ بَسطَ اللِّسانِ و كَفَّ اليَدِ ، و لكِن جَعَلَهُما يُبسَطانِ مَعا و يُكَفّانِ مَعا . امام صادق عليه السلام :خداوند زبان را بسته و دست را گشاده قرار نداده، بلكه آنها را چنان آفريده كه با هم باز مى شوند و با هم بسته مى گردند.وسائل الشيعة : ۱۱/۴۰۴/۲.
موجبات ترك نهى از منكر
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : غَشِيَتكُمُ السَّكرَتانِ : سَكرَةُ حُبِّ العَيشِ ، و حُبِّ الجَهلِ ، فعِندَ ذلكَ لا تَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لا تَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ .پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : دو مستى شما را فرا گرفته است: مستى عشق به زندگى و مستى نادانى. در چنين وضعى امر به معروف و نهى از منكر نمى كنيد. كنز العمّال : ۵۵۱۹.
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : و لَو أضَرَّتِ الصَّلاةُ بِسائرِ ما يَعمَلونَ بأموالِهِم و أبدانِهِم لَرَفَضوها كما رَفَضوا أسمَى الفَرائضِ و أشرَفَها . امام باقر عليه السلام : اگر نماز هم به ديگر كارهاى مربوط به مال و جانشان ضرر مى زد، آن را كنار مى گذاشتند؛ همچنان كه بالاترين و ارجمندترين فرايض را كنار گذاشتند.الكافي : ۵/۵۵/۱.
نهى از منكر و ترس از مردم
قرآن
الَّذِينَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إيمانا وَ قالُوا حَسْبُنا اللّه ُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ» .آل عمران : ۱۷۳.«كسانى كه مردم به آنان گفتند كه مردم براى جنگ با شما فراهم آمده اند، از آنها بترسيد، پس اين سخن بر ايمانشان بيفزود و گفتند خدا ما را بسنده است و نيكو ياورى است او».
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يُحَقِّرَنَّ أحَدُكُم نَفسَهُ أن يَرى أمرا للّه ِِ تَعالى فيهِ مَقالٌ ، فلا يَقولَ : يا رَبِّ ، خَشيَةَ النّاسِ! فيَقولَ: فإيّايَ كُنتَ أحَقَّ أن تَخشى . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مبادا كسى از شما در جايى كه پاى امرى از خدا در ميان است و بايد سخن بگويد، با سكوت كردن، خود را كوچك كند؛ زيرا [فرداى قيامت ]نمى تواند بگويد: خدايا! از مردم ترسيدم. چون خداوند جواب مى دهد: سزاوارتر آن بود كه از من بترسى. كنز العمّال : ۵۵۳۴.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا أعرِفَنَّ رَجُلاً مِنكُم عَلِمَ عِلما فكَتَمَهُ فَرَقا مِنَ النّاسِ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مبادا بفهمم كه فردى از شما دانش (اطلاعاتى) داشته باشد و از ترس مردم آن را كتمان كند. كنز العمّال : ۲۹۱۵۲ ، ۲۹۵۳۲.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا رَأيتَ اُمَّتي تَهابُ الظّالِمَ أن تَقولَ لَهُ : إنَّكَ ظالِمٌ ، فقَد تُوُدِّعَ مِنهُم . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر گاه ديدى امّت من از اين كه به ستمگر بگويند: تو ستمگرى، مى هراسند، فاتحه آنها خوانده شده است. كنز العمّال : ۵۵۴۰ .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يَمنَعَنَّ أحَدَكُم هَيبَةُ النّاسِ أن يَقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أو سَمِعَهُ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : ترس از مردم مانع از آن نشود كه فردى از شما، هرگاه حقّى را ببيند يا بشنود، به زبان بياورد. كنز العمّال : ۵۵۶۷.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ألا لا يَمنَعَنَّ أحَدَكُم هَيبَةُ النّاسِ أن يَقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أن يَذَّكَّرَ بِعِظَمِ اللّه ِ ، لا يُقَرِّبُ مِن أجَلٍ و لا يُبعِدُ مِن رِزقٍ . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هان! مبادا ترس از مردم مانع از آن شود كه فردى از شما حق را ببيند و نگويد. [كه حق گويى ]نه اجلى را نزديك مى كند و نه روزيى را دور مى گرداند. كنز العمّال : ۵۵۷۰.
الترغيب و الترهيب : قال رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله : لا يُحَقِّرَنَّ أحَدُكُم نَفسَهُ . قالوا: يا رَسولَ اللّه ِ ، و كَيفَ يُحَقِّرُ أحَدُنا نَفسَهُ ؟ قالَ : يَرى أنَّ عَلَيهِ مَقالاً ، ثُمّ لا يَقولُ فيهِ ، فيَقولُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ يَومَ القِيامَةِ : ما مَنَعَكَ أن تَقولَ في كَذا و كَذا ؟ فيَقولُ : خَشيَةُ النّاسِ ! فيَقولُ : فإيّايَ كُنتَ أحَقَّ أن تَخشى . الترغيب و الترهيب : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : هيچ يك از شما نبايد خود را كوچك كند. عرض كردند: اى رسول خدا! چگونه كسى از ما خود را كوچك مى كند؟ فرمود: به اين ترتيب كه در جايى خود را موظّف به سخن گفتن بداند و چيزى نگويد. خداوند عزّ و جلّ در روز قيامت به او مى فرمايد: چه چيز مانع از آن شد كه درباره فلان و بهمان چيز سخنى نگويى؟ عرض مى كند: ترس از مردم! خداوند مى فرمايد: سزاوارتر آن بود كه از من مى ترسيدى. الترغيب و الترهيب : ۳/۲۲۷/۱۴.
وظيفه افراد هنگام رو به رو شدن با گنهكاران
قرآن
وَ إذا رَأيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آياتِنا فَأعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الّذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ» .«و چون بينى كه در آيات ما از روى عناد گفتگو مى كنند، از آنها روي گردان شو تا به سخنى جز آن پردازند. و اگر شيطان تو را به فراموشى افكند، چون به يادت آمد، با آن مردم ستمكاره منشين».الأنعام : ۶۸.
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :تَقَرَّبوا إلَى اللّه ِ تَعالى بِبُغضِ أهلِ المَعاصي ، وَ القَوهُم بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ ، و التَمِسوا رِضا اللّه ِ بِسَخَطِهِم ، و تَقَرَّبوا إلَى اللّه ِ بِالتَّباعُدِ مِنهُم . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :با نفرت از گنهكاران، به خداوند متعال نزديك شويد و با اين افراد با ترشرويى برخورد كنيد و با خشم گرفتن بر آنان خشنودى خدا را بجوييد و با دورى كردن از آنها به خدا نزديك شويد.كنز العمّال : ۵۵۸۵ ، ۵۵۱۸.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أمَرَنا رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله أن نَلقى أهلَ المَعاصي بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ . امام على عليه السلام : رسول خدا صلى الله عليه و آله به ما دستور داد كه با افراد گنهكار، با چهره اى درهم كشيده رو به رو شويم. الكافي : ۵/۵۹/۱۰.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أدنَى الإنكارِ أن تَلقى أهلَ المَعاصي بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ . امام على عليه السلام : كمترين مرتبه نهى از منكر اين است كه با گنهكاران، با چهره درهم كشيده برخورد كنيد. وسائل الشيعة : ۱۱/۴۱۳/۱.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : خَيرُ العَمَلِ أن تَلقى أهلَ المَعاصي بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ . امام على عليه السلام : بهترين كار اين است كه با گنهكاران، با ترشرويى برخورد كنيد. تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۴.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : ( ـ في قولِهِ تَعالى : كَانُواْ لَا يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوه ؛ المائده79 ) : أما إنَّهُم لَم يَكونوا يَدخُلونَ مَداخِلَهُم ، و لا يَجلِسونَ مَجالِسَهُم ، و لكِنْ كانوا إذا لَقُوهُم ضَحِكوا في وُجوهِهِم و أنِسوا بِهِم .امام صادق عليه السلام ( ـ درباره آيه «و از كار زشتى كه آن را مرتكب مى شدند یکدیگر را باز نمی داشتند... ) فرمود : آنها اعمال گنهكاران را انجام نمى دادند و در مجالس و محافل آنها نمى نشستند، اما وقتى با آنها روبه رو مى شدند به صورتشان مى خنديدند و با ايشان گرم مى گرفتند. تفسير العيّاشيّ : ۱/۳۳۵/۱۶۱.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ بَعَثَ مَلَكَينِ إلى أهلِ مَدينَةٍ لِيَقلِباها عَلى أهلِها ، فلَمَّا انتَهَيا إلَى المَدينَةِ وَجَدا رَجُلاً يَدعو اللّه َ و يَتَضَرَّعُ ... فَعادَ إلَى اللّه ِ تباركَ و تعالى ، فقالَ : يا رَبِّ ، إنّي انتَهَيتُ إلَى المَدينَةِ فوَجَدتُ عَبدَكَ فُلانا يَدعوكَ و يَتَضَرَّعُ إلَيكَ ، فقالَ : امضِ لِما أمَرتُكَ بِهِ ؛ فإنَّ ذا رَجُلٌ لَم يَتَمَعَّرْ وَجهُهُ غَيظا لي قَطُّ ! امام صادق عليه السلام : خداوند عزّ و جلّ دو فرشته را فرستاد تا شهرى را بر سر مردمش واژگون كنند. چون به آن شهر رسيدند مردى را در حال دعا و تضرّع ديدند... پس يكى از آن دو نزد خداوند تبارك و تعالى برگشت و گفت: پروردگارا! من، به آن شهر رسيدم، اما ديدم فلان بنده ات تو را مى خواند و به درگاه تو زارى مى كند. خداوند فرمود: دستورى را كه به تو دادم انجام ده. او مردى است كه هرگز به خاطر من، چهره اش از خشم تغيير نكرده است! الكافي : ۵/۵۸/۸.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : ( ـ لِقَومٍ مِن أصحابِهِ ـ ) : إنَّهُ قَد حَقَّ لي أن آخُذَ البَريءَ مِنكُم بِالسَّقيمِ ، و كَيفَ لا يَحِقُّ لي ذلكَ و أنتُم يَبلُغُكُم عَنِ الرَّجُلِ مِنكُمُ القَبيحُ فلا تُنكِرونَ عَلَيهِ و لا تَهجُرونَهُ و لا تُؤذونَهُ حتّى يَترُكَ؟ ! امام صادق عليه السلام ( ـ خطاب به گروهى از ياران خود ـ ) فرمود : من حق دارم كه بى گناه شما را به خاطر گناه كارتان مؤاخذه كنم؛ چگونه چنين حقّى نداشته باشم، حال آن كه درباره كار زشت يكى از افراد خود خبردار مى شويد، امّا به او اعتراض نمى كنيد و از او دورى نمى نماييد و اذيّتش نمى كنيد تا از كار زشتش دست بردارد ؟! وسائل الشيعة : ۱۱/۴۱۵/۴.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : لَو أنَّكُم إذا بَلَغَكُم عَنِ الرَّجُلِ شَيءٌ تَمَشَّيتُم إلَيهِ فقُلتُم : يا هذا ، إمّا أن تَعتَزِلَنا و تَجتَنِبَنا ، و إمّا أن تَكُفَّ عَن هذا ، فإن فَعَلَ و إلاّ فَاجتَنِبوهُ . امام صادق عليه السلام : هر گاه خبردار شديد كه مردى كار خلافى مى كند، نزد او برويد و بگوييد: فلانى! يا از ما كناره گيرى و دورى كن، يا از اين كار خلاف دست بردار. اگر دست برنداشت از او دورى كنيد. وسائل الشيعة : ۱۱/۴۱۵/۵.
بحار الأنوار عن الحارثِ بنِ المُغيرةِ : لَقِيني أبو عَبدِ اللّه ِ عليه السلام ... فَقالَ لي : أما لَتُحمَلَنَّ ذُنوبُ سُفَهائكُم عَلى عُلَمائكُم ... ما يَمنَعُكُم إذا بَلَغَكُم عَنِ الرَّجُلِ مِنكُم ما تَكرَهونَهُ ـ مِمّا يَدخُلُ بِهِ عَلَينا الأذى و العَيبُ عِندَ النّاسِ ـ أن تَأتُوهُ فتُؤنِّبوهُ و تَعِظوهُ ، و تَقولوا لَهُ قَولاً بِليغا ؟ ! فقُلتُ لَهُ : إذا لا يَقبَلُ مِنّا و لا يُطيعُنا ؟ قالَ : فقالَ : فإذا فَاهجُروهُ عِندَ ذلكَ وَ اجتَنِبوا مُجالَسَتَهُ . بحار الأنوار ( ـ به نقل از حارث بن مغيرة ـ ) : با امام صادق عليه السلام ملاقات كردم حضرت به من فرمود : قطعا گناهانِ نادانانِ شما بر دوش دانايانتان بار مى شود... چرا وقتى مى شنويد مردى از شما كار ناپسندى مى كند ـ كارى كه موجب عيب و اذيّت ما نزد مردم مى شود ـ نزد او نمى رويد و ملامت و موعظه اش نمى كنيد و بى پروا و صريح با او حرف نمى زنيد؟ عرض كردم: اگر حرف ما را نپذيرفت و اطاعتمان نكرد، چه كنيم؟ فرمود: در اين صورت از او دورى كنيد و از همنشينى با وى اجتناب ورزيد. بحار الأنوار : ۲/۲۲/۶۳.
امر به منكر و نهى از معروف!
قرآن
الْمُنَافِقُونَ وَ الْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُم مِّن بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنكَرِ وَ يَنهَْوْنَ عَنِ الْمَعْرُوف ؛ التوبة : ۶۷ ( مردان و زنان منافق همه همانند يكديگرند. به كارهاى زشت فرمان مى دهند و از كارهاى نيك باز مى دارند)
حدیث
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : كَيفَ بِكُم إذا فَسَدَت نِساؤكُم ، و فَسَقَ شَبابُكُم ، و لَم تَأمُروا بِالمَعروفِ و لَم تَنهَوا عَنِ المُنكَرِ ؟ ! ... كَيفَ بِكُم إذا أمَرتُم بِالمُنكَرِ و نَهَيتُم عَنِ المَعروفِ ؟ ! ... كَيفَ بِكُم إذا رَأيتُمُ المَعروفَ مُنكَرا و المُنكَرَ مَعروفا ؟ ! پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : چه حالى خواهيد داشت آن گاه كه زنانتان فاسد شوند و جوانانتان نابكار شوند و شما امر به معروف و نهى از منكر نكنيد؟... چه حالى خواهيد داشت آن گاه كه به زشت كارى فرمان رانيد و از خوبيها باز داريد؟... چه حالى خواهيد داشت آن گاه كه خوب را زشت شمريد و زشت را نيكو؟ تهذيب الأحكام : ۶/۱۷۷/۳۵۹.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إلَى اللّه ِ أشكو مِن مَعشَرٍ يَعيشونَ جُهّالاً ، و يَموتونَ ضُلاّلاً ... و لا عِندَهُم أنكَرُ مِنَ المَعروفِ ، و لا أعرَفُ مِنَ المُنكَرِ ! امام على عليه السلام : به خدا شكايت مى برم از گروهى كه نادان زندگى مى كنند و گمراه مى ميرند... و در نزد آنها چيزى زشت تر از نيكى و خوبتر از زشتى نيست! نهج البلاغة : الخطبة ۱۷.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّهُ سَيَأتي عَلَيكُم مِن بَعدي زَمانٌ لَيسَ فيهِ شَيءٌ أخفى مِنَ الحَقِّ ، و لا أظهَرَ مِنَ الباطِلِ ... و لا في البِلادِ شَيءٌ أنكَرَ مِنَ المَعروفِ ، و لا أعرَفَ مِنَ المُنكَرِ ! امام على عليه السلام : پس از من روزگارى بر شما فرا خواهد رسيد كه در آن زمان چيزى پنهانتر از حق و چيزى آشكارتر از باطل نيست... و در شهرها چيزى نا پسندتر از كار نيك و پسنديده تر از كار زشت وجود ندارد! نهج البلاغة : الخطبة ۱۴۷.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : وَيلٌ لِمَن يَأمُرُ بِالمُنكَرِ و يَنهى عَنِ المَعروفِ ! امام صادق عليه السلام : واى بر كسى كه به زشت كارى فرمان مى دهد و از خوبيها باز مى دارد! الزهد للحسين بن سعيد : ۱۰۶/۲۹۰.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنَّ رَجُلاً مِن خَثعَمٍ جاءَ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رَسولَ اللّه ِ ، أخبِرني ... أيُّ الأعمالِ أبغَضُ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ؟ قالَ : الشِّركُ بِاللّه ِ ، قالَ : ثُمّ ما ذا ؟ قالَ : قَطيعَةُ الرَّحِمِ ، قالَ : ثُمّ ما ذا ؟ قالَ : الأمرُ بِالمُنكَرِ و النَّهيُ عَنِ المَعروفِ . امام صادق عليه السلام : مردى از خثعم خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! به من بفرماييد... كدام كارها نزد خداوند عزّ و جلّ منفورتر است؟ حضرت فرمود: شرك ورزيدن به خدا. عرض كرد: سپس چه كارى؟ فرمود: بريدن پيوند خويشاوندى. عرض كرد: بعد چه كارى؟ فرمود: فرمان دادن به زشت كارى ها و بازداشتن از خوبيها. تهذيب الأحكام : ۶/۱۷۶/۳۵۵.
