تصاويركمترديده شده /احمد اسماعيلي كريزي

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

پوشه "تصاویر"
نام	کد	امکانات
0_080.jpg
0_060.jpg
0_065.jpg
0_076.jpg
0_124.jpg
0_074.jpg
0_105.jpg
0_093.jpg
0_171.jpg
0_141.jpg

تصويركمترديده شده /احمد اسماعيلي كريزي

	کد	امکانات
0_080.jpg

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

تصاويركمترديده شده /حجت الاسلام علي اسماعيلي كريزي

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

خلاصه ای از زندگی شهید مدرس

سید حسن مدرس بسال ۱۲۸۷ هجری قمری در خانواده ای مؤمن ، متدین و تنگدست بدنیا آمد  در سن ۶ سالگی به قمشه ( شهرضا ) کوچ کرد تا در محضر جدش ( میر عبدالباقی ) که از زهاد زمانه محسوب می شد و در قمشه به تدریس مشغول بود ، مراتب زهد و پاکدامنی و تقوی را فرا گیرد تا سن ۱۴ سالگی مقدمات عربی ـ فارسی را فرا گرفت.

مدرس در سن ۱۶ سالگی طبق وصیت جدش به اصفهان رفته و در ۵ سال با جدیت و پشتکار ، صرف و نحو و منطق و بیان را نزد اساتید آنجا فرا گرفت و پس از پایان تحصیلات مقدماتی در اصفهان به نجف اشرف روانه گردید تا به کسب علوم عالیه بپردازد در این ایام چون شهید به طب قدیم وارد بود به معالجه بیماران می پرداخت و از اجرت آن برای امرار معاش ، سود می جست و روزهای پنج شنبه و جمعه هر هفته نیز به کارگری می پرداخت و بدین ترتیب ۷ سال را در نجف گذراند و تحصیلات خود را نزد علمای بزرگی چون آیت الله خراسانی و آیت الله یزدی به پایان رساند و به وطن بازگشت.

مدرس و انقلاب مشروطه

پس از انقلاب مشروطه ‹‹ انجمن ولایتی ›› به ریاست ‹‹ صمصام السلطنه بختیاری ›› تشکیل می گرددو مدرس که در انقلاب شخصیت والای خویش را به همگان شناسانده بود در انجمن نیابت ریاست می یابد . اما کم کم پس از فروکش احساسات دوره انقلاب با نورسیدگانی که برای ارضای طمعهای شیطانی خویش آمده بودند اختلاف پیدا می کند و ایثار مدرس در روبروی مان سابق خود می ایستد.

صمصام السلطنه حاکم مشروطه بابت مبارزاتش با مستبدین از مردم اصفهان غرامت می خواست و مسلم بود که مدرس نمی توانست ببیند که زیر نام مشروطه و حکومت عدل بسر مردم آن می آورند که گذشتگان آوردند پس ، از انجمن کناره گیری کرده و بر علیه آن موضع می گیرد . مخالفین که از کارهای او به وحشت افتاده بودند توطئه قتل او را می چینند بدین جهت عده ای از طلبه نماها را مسلح کرده تا در روز مناسب مدرس را تیرباران کنند ولی در اثر خونسردی و چابکی مدرس موفق نمی گردند.

مبارزه با استعمار در مجلس:

مدرس از سوی علمای نجف برای شرکت در دومین دوره مجلس شورای ملی انتخاب می شود و به تهران می آید .او در دوره سوم مجلس نیز از سوی مردم تهران به نمایندگی برگزیده می شود  مدرس از نادر کسانی بود که در آن زمان نماینده واقعی مردم در مجلس بود او از توده مردم برخاسته بود و در برابر هر حرکتی که به ضرر مردم بود سرسختانه مقاومت می کرد . از ویژگیهای شهید : اینکه با وجود توانائی هیچگاه فریفته قدرت نشد و همواره با استعمار به جدال پرداخت بطوریکه امام بزرگوار خمینی کبیر را به تحسین واداشته که می گوید:

‹‹ در مجلس از مجالس سابق ( دوره سوم ) که مرحوم سید حسن مدرس وکیل بود دولت روسیه التیماتومی به ایران داد که اگر طرح ما را در قضیه ای که الان بیاد ندارم ( اخراج شوستر آمریکائی ) نپذیرد از راه قزوین حمله کرده تهران را می گیریم دولت وقت به مجلس فشار آورد که این طرح را تصویب کند یکی از مورخین آمریکایی می نویسد ‹‹ یک روحانی دست به عصا ( مرحوم مدرس ) آمد پشت تریبون ایستاد و اظهار کرد اکنون که بنا است از بین برویم چرا سند نابودی خود را شخصاً امضاء کنیم ›› مجلس به واسطه مخالفت او جرأت پیدا کرد و طرح را رد کرد ، روحانی اینچنین است .یک روحانی لاغر ضعیف و یک مشت استخوان ، اولتیماتوم و پیشنهاد دولت مقتدر روسیه را رد کرد . امروز هم اگر یک روحانی در مجلس ( منظور مجلس زمان شاه است ) بود نمی گذاشت این کار انجام بشود ( مسئله کاپیتولاسیون ) . برای همین است که می خواهند نفوذ روحانیت را قطع کنند تا به آمال و آرزوهایشان برسند ››

دولت موقت:

درگیرودار جنگ جهانی اول کشور به اشغال نیروهای بیگانه در می آید مدرس باتفاق همرزمانش ابتدا به قم و سپس به کرمانشاه می رود و در آنجا حکومت مستقل موقتی تشکیل می دهند و مدرس وزیر عدلیه دولت می شود . پس از شدیدتر شدن جنگ ، مبارزین همراه قوای عثمانی عقب نشینی کرده به اسلامبول می روند در پایتخت عثمانی با اینکه اعضای دولت را به عنوان یک دولت رسمی پذیرایی می کردند ، مدرس در کاخ دولتی منزل نمی کند و بر سر سفره رنگین حکومت عثمانی نمی نشیند بلکه به مدرسه رفته و از راه تدریس امرار معاش می نماید.

کودتای رضاخان:

رضاخان برای استحکام نفوذ استعمار انگلیس پا به عرصه سیاست می گذارد و در سال ۱۲۹۹ با کودتا قدرت را در دست می گیرد و در پی تثبیت قدرت وی ، افرادی از جمله شهید مدرس به زندان می افتند . مدرس تا پایان کار کابینه سیاه سید ضیاء در زندان می ماند و پس از سقوط کابینه سیاه از زندان آزاد می شود.

بار دیگر مجلس تشکیل می شود و مدرس به نیابت اول رئیس مجلس انتخاب می شود . مدرس در تمام شرایط سعی داشت با تکیه بر اسلام از حقوق مردم در برابر استعمار گران دفاع کند و در این راه حتی از رضا خان قلدر نیز نمی هراسید و چندین بار به خاطر صراحت و سازش ناپذیریش سیلی خورد . آری یک پیرمرد لرزه بر اندام قدرتهای استعماری انداخته و وحشت را در وجود مستبدین داخلی نشانده بود و به قول رهبر انقلاب اسلامی:

رضاخان از مدرس می ترسید ، انگلستان از مدرس می ترسید ،استعمار از مدرس می ترسید

دومین ترور ناموفق شهید مدرس:

بالاخره کاسه صبر استعمار و استبداد از مقاومت و سازش ناپذیری مدرس لبریز شد و نقشه قتل او را کشیدند.

یک روز صبح موقعیکه مدرس به سوی مسجد سپهسالار ( شهید مطهری ) در حرکت بود چند نفر به او حمله می کنند مدرس وسیله ای برای دفاع از خود نداشت یک پیرمرد لاغر اندام ، با یک پیراهن کرباسی و یک عبا و یک عصا در یک سو و در طرف مقابل مردان مسلحی که مصصم به قتل او بودند . او بدون و با خونسردی فوراً رو به دیوار کرد و دستها را در عبا کرد و بالا گرفت و نشست و مزدوران به جای سر و قلب او عبا و دستهای او را نشانه گرفتند و در نتیجه او آسیب عمده ای ندید و بلافاصله پس از ترور به بیمارستان انتقال یافت.

در بیمارستان نظامیه اولین حرفی که مدرس به مردم گفت این بود که:

‹‹ مطمئن باشید من از این تیر نخواهم مرد زیرا موتم هنوز نرسیده ››

و بجای اینکه دیگران به او قوت قلب بدهند او با بدن سوراخ سوراخش بدیگران قوت قلب می داد و وقتی برای در آوردن گلوله ها از بدن وی بر روی تخت عمل قرار گرفت:

‹‹ انگلیسیها اشتباه می کنند آنان نمی دانند که جنایت سبب فتح و موفقیت نمی شود ›› . رضا خان که نقش خود را بر آب دیده بود پیامی برای مدرس فرستاد و مدرس هم در جواب نوشت:

در مجلس ششم:

در مجلس ششم بدستور رضا شاه وکلای فرمایشی تمام سعی خود را بکار بردند تا از سخنرانیهای پرشور و مستدل مدرس جلوگیری نمایند ولی او در هر جا که فرصتی بدست می آورد با لوایح دولتی و استبداد حاکم به مخالفت می پرداخت و بدون ترس حقایق را بر ملا می کرد و بدینوسیله سد عظیمی در مقابل گسترش خود کامگی و قلدری رضاخان گشت ـ پس از پایان مجلس ششم رضاخان تصمیم گرفت به هر ترتیبی که شده اجازه ندهد مدرس در مجلس دوره هفتم شرکت کند و بدینوسیله مصونیت پارلمانی را از او سلب نماید.  

هنگام انتخابات مجلس دوره هفتم تقریباً تمامی یاران و طرفداران مدرس در زندان بسر می بردند و هنگام رای دادن مردم شدیداً تحت کنترل و فشار ماموران سلطنتی بودند و اگر می فهمیدند کسی به مدرس رای داده او را سخت مجازات می کردند بعد از شمارش آرا حتی یک رای هم برای مدرس از صندوقها بیرون نیامد ، خود شهید در این مورد با لحن طنز آمیزی گفت : ‹‹پس آن یک رای که خودم به خودم دادم چه شده ؟ ››

تبعید و شهادت شهید مدرس:

مستبدین پس از اینکه با خدعه و نیرنگ نتوانستند مدرس را از سیاست کنار گذارند بزور متوسل شدند . لذا دستور بازداشت و تبعید وی را صادر کردند و مدرس بخواف تبعید شد . وی مدت ۹ سال را در خواف گذراند و در این مدت فقط شبهای جمعه می توانست به همراه مأمورین به قبرستان رود در ضمن خواندن فاتحه علامات مرموزی را روی خاکهای اطراف قبر ترسیم می کرد و این تنها تماسی بود که در این مدت ۹ سال با عالم خارج داشت.

پس از آن مدرس را روانه کاشمر می کنند و گویا دشمن بیش از بیش از این اندام نحیف به وحشت افتاده بود و بناچار کمر به قتل او بست تا اینکه شب ۲۷ ماه رمضان آمدند و پس از خوردن چای به میزبان که روزه بود تکلیف می کنند که او هم باید بخورد مدرس گفت:

‹‹ من روزه هستم و در موقع افطار خواهم آمد ››

اما ددمنشان مقداری سم در چای او ریخته و او را مجبور به خوردن آن می کنند مدرس اجازه نماز و مناجات خواست و پس از خواندن نماز جلادان چای مسموم را در حلقومش ریختند و به انتظار مرگ مردی بزرگ از تبار پیامبران نشستند ، ولی مرگ او فرا نرسید و اثری از مرگ در چهره اش نیافتند . پس عجولانه عمامه را از سرش برداشته و دور گردن او می اندازند و او را خفه می کنند

بدین ترتیب سید شهید پس از ۸۰ سال مبارزه و درد و رنج و زندان و تبعید به فیض شهادت نایل می آید و به اجداد طاهرینش می پیوندد . اکنون که ۴۴ سال از شهادت آن مبارز می گذرد ، نام او نامی آشنا در اذهان و شرح مبارزات او کلامی روان در زبانهاست چه اماممان فرمود:

‹‹ مدرس زنده است تا تاریخ زنده است .››

امید است که راه و هدف او را باز شناسیم و رهرو راه او باشیم و سخن ایشان در نظرمان باشد که فرمودند:

اگر من نسبت به بسیاری از اسرار ، آزادانه اظهار عقیده می کنم و هر حرف حقی را بی پروا

می زنم برای آن است که چیزی ندارم و از کسی هم نمی خواهم ، اگر شما هم بار خود را سبک کنید و توقع را کم نمائید آزاد می شوید باید جان انسان از هر گونه قید و بندی آزاد باشد تا مراتب انسانیت و آزادی خویش را حفظ نماید.

 webcache.googleusercontent.com/

زندگی نامه شهید مدرس

سالروز شهادت شهید سید حسن مدرس و روز مجلس گرامی باد.                                                                                                  

زندگی نامه شهید سید حسن مدرس

« تبـار مـدرس »

مدرس مردی از سلاله پاکان و مبارزی وارسته و نستوه در عصر ظلمت و استبداد ، بزرگمردی که اندیشه و عملش پرده زمان و مکان را دریده و از حصر زمان فراتر رفته و مرد روزگاران نام گرفته است . رادمردی که زینت و زیبایی دنیا را با همه گستردگی اش به چشم حقارت نگریست، انسانی که به عنوان شاخص ترین نماینده مجلس پس از انقلاب مشروطه در مدت پنج دوره حضور در مجلس توانست نقشی گرانقدر ایفا کند . و با درخشش کم نظیرش اسوه مجاهدان خلف شد . او در صحنه فعالیت سیاسی از هوشیاری و زیرکی خاصی برخوردار بود به همین جهت بود که هیچگاه فریب مکرهای مکاران را نخـورد .  آن قدر در راه آزادی ، عدالت اجتماعی و اجرای احکام اسلامی پافشاری کند که به حبس افتد و زهر شهادت نوشد و در حال عبادت جان سپرد . او مانند هر آزاده ای مرگ تن را بر مرگ شخصیت ترجیح داد از این رو یادش همیشه زنده و ارزنده تاریخ است . او یادگار و سمبل روزهای پر شور و هیجان مشروطه بود ، یادگاری از روزهای اوج و قرب و احترام و منزلت مجلس شورای ملی بود . این نوشتار اشاره اى کوتاه به زندگى ابرمردى است که بیرق مبارزه را تنها در تنگنا به دوش کشید و شجاعت تحسین برانگیزش چشم بداندیشان و زمامداران خودسر را خیره ساخت و بیگانگان را به تحیر واداشت . اگر ما به ذکر نامش میپردازیم و خاطره اش را ارج مى نهیم بدان علت است که وى پارسایى پایدار و بزرگوارى ثابت قدم بود که لحظه اى با استبداد و استعمار سازش نکرد و در تمامى مدت عمرش ساده زیستى ، تواضع ، قناعت و به دور بودن از هرگونه رفاه طلبى را شیوه زندگى خویش ساخت و از طریق عبادت و دعا و راز و نیاز با خدا، کمالات معنوى را کسب نمود .

***********************

آیت ا… مدرس بر حسب نسب نامه ای که آیت ا… مرعشی نجفی تنظیم نموده اند از سادات طباطبایی بوده و نسبشان پس از سی و یک پشت به امام حسن مجتبی (ع) می رسد . سید اسماعیل طباطبایی از مشهورترین این خاندان در منطقه زواره و اردستان به شمار می رفت با خدیجه دختری که از طایفه سید سالار زواره بود ، ازدواج کرد .  ثمره این پیوند پاک ، کودکی بود که نامش « سید حسن » بود و در سال ۱۲۸۷ هجری قمری – ۱۲۴۹ شمسی در سرابه کچو از توابع اردستان استان اصفهان دیده به جهان گشود . سید اسماعیل او را از باب تربیت در سن شش سالگی به قمشه هجرت داد زیرا جد سید حسن ( میر عبد الباقی ) که از زهاد زمانه محسوب می شد در قمشه به تدریس مشغول بود . و پدر آرزو داشت که فرزندش چون خود او مراتب زهد و پاکدامنی و فضیلت و تقوی را نزد بزرگ خاندان فرا گیرد. او مقدمات فارسی و عربی را نزد جدش آموخت . و از همان ابتدا زندگی ساده و بی آلایشی داشت ، چهارده ساله بود که جدش وفات یافت و بر حسب توصیه ی او برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و مدت ۱۳ سال در حوزه علمیه اصفهان به فرا گرفتن علوم اسلامی مشغول بود و با پشتکاری تمام صرف و نحو و منطق و بیان را نزد استادانی از جمله مرحوم میرزا عبد العلی هرندی و در محضر آخوند ملا محمد کاشی کتاب شرح  لمعه در فقه – حکمت و عرفان را نیز نزد میرزا جهانگیر خان قشقایی آموخت . بنا به گفته خودش در این مدت ۱۳ سال از محضر بیش از ۳۰ استاد بهره برد . بعد از آن جهت ادامه تحصیل به عتبات عالیات مهاجرت کرد و در نجف در مدرسه ای منسوب به صدر سکونت اختیار کرد و با حاج میرزا شیخ حسن علی اصفهانی هم حجره شد . او می گوید : در درس اکثر علمای آن دیار شرکت نموده ام ولی غالب تحصیلاتم در نجف نزد دو دانشمند پر آوازه ، آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و آخوند سید کاظم یزدی بود .

« زندگی  سیاسی »                  

بعد از پایان تحصیلات آیت ا… مدرس در نجف اشرف و برگشت به اصفهان انقلاب مشروطه تأثیرات خود را در  اصفهان  نشان می داد در این زمان ظل السلطان حاکم مستبد اصفهان و فرزند ناصر الدین شاه بر کنار شده بود و اقبال الدوله همزمان با استبداد صغیر توسط محمد علی شاه جهت سرکوبی نیروی آزادیخواهان منسوب شده بود . آیت ا… مدرس در مقابل با همکاری حاج نور ا… مسجد شاهی و گروهی دیگر ، انجمن ولایتی اصفهان را که آیت ا… مدرس نایب رئیس آن بود، تشکیل دادند. با تلاشهای آنان وحمایت مردم ، سواران بختیاری به سرکردگی صمصام السلطنه ، اقبال الدوله را برداشتند و حکومت اصفهان به صمصام السلطنه واگذار شد که او نیز در حقیقت از نو رسیدگانی بود با کیسه ای دهان گشاد که بابت مبارزاتش با مستنبدین از مردم اصفهان غرامت می خواست و آیت ا… مدرس با اونیز به مبارزه برخاست و در جایی گفت « این دزد در مسند مشروطه عمل به استبداد می کند » مخالفت آیت ا… مدرس با صمصام السلطنه باعث می شود که سواران بختیاری وی را توقیف و به خارج شهر ( تخت فولاد ) برند ، ولی در اینجا مردم به صحنه می آیند . اصفهان یکپارچه غوغا می شود بازارها تعطیل می شود و مردم مانند سیل به راه می افتند تا صمصام السلطنه مجبور شود مدرس را با احترام از تبعید یک شبه به شهر بازگرداند . اینجاست که برای اولین بار مخالفان به شجاعت و درایت مدرس پی می برند و در می یابند که به آسانی نمی توان این مجتهد شجاع و مبارز را از میدان بدر کرد . از این رو تصمیم به ترور ایشان می گیرند که این اقدام نافرجام ماند و ضاربین توسط طلاب و بازاریان دستگیر شدند ولی آیت ا… مدرس چون می دانست این دو جوان آلت دست افراد چپاولگر هستند و با تنبیه این دو باز مقصرین اصلی آزاد و راحت می گردند آنهارا بخشید .

در دوره دوم مجلس شورای ملی بنا بر اصل دوم متمم قانون اساسی ایران پیش بینی شده بود که قوانین مصوب مجلس شورای ملی زیر نظر ۵ تن از علما و مجتهدان طراز اول باشد و تصمیم گرفته شد علمای ایران و نجف از بین خود ۲۰ نفر برگزیده و مجلس از میان آنها ۵ نفر را به عنوان طراز اول برگزند که آیت ا… مدرس از جمله منتخبین بود . در سال ۱۳۲۸ه ق- ۱۲۸۹ه ش جهت شرکت در جلسات مجلس از اصفهان به تهران حرکت نمود . دوره دوم مجلس در حقیقت گشایش میدان مبارزه پارلمانی و سیاسی مدرس بود  واولین مرتبه ای که به ایراد نطق پرداخت روز شنبه ۱۹ محرم ۱۳۲۹ه ق در جلسه ۲۰۰ مجلس دوم بود .

 با گفتن این جمله «عاقل تا بصیرت پیدا نکند سزاوار نیست سخن بگوید» اندیشیدن و خردورزی را پشتوانه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی خود قرار داد . از حوادث مهم این دوره ، اولتیماتوم ننگین دولت روس درسال ۱۳۲۹ه.ق بود که خواهان اخراج مورگان شوستر مستشار مالی ایران بودند.محمد خیابانی و آیت ا… مدرس با این حرکت به مخالفت پرداختند . این اعتراض با حمایت مردم و سایر روحانیون همراه شد ولی با تهدید دولت روس مجلس نتوانست پاسخ دهد و منحل شد .

در دوره سوم آیت ا… مدرس علاوه بر اینکه سمت یکی از مجتهدان طراز اول را عهده دار بود اهالی تهران به پاس شجاعت کم نظیری که وی در ایام فترت بین دوره دوم و سوم مجلس از خود بروز داد از تهران انتخاب و وارد مجلس گردید .

دوره سوم مصادف با جنگ جهانی اول شد . مستوفی الممالک رسماً بی طرفی ایران را اعلام کرد ولی روس و انگلیس بیطرفی ایران را نادیده گرفتند و تهران مورد تهدید قشون روس قرار گرفت . در مجلس و دولت جلسات مشاوره متعدد تشکیل  و تصمیم به مهاجرت گرفته شد. ابتدا در قم کمیته دفاع ملی تشکیل شد و آیت ا… مدرس به اتفاق چند نفر دیگر در راس امور قرار گرفتند .

ولی از قوای روس شکست خوردند و به طرف غرب حرکت کردند و در کرمانشاه دولت موقت به ریاست نظام السلطنه مافی تشکیل شد که آیت ا… مدرس وزیر اوقاف و عدلیه کابینه بود . آیت ا… مدرس همراه عده ای از رجال نامی عازم قلمرو عثمانی گردید . وی در استامبول جهت  حل مشکلات مالی خود در مدرسه ایرانیان به تدریس مشغول می شود . در شعبان ۱۳۳۶قمری – ۱۲۹۶شمسی پس از ۲ سال ، سفر مهاجرت پایان یافت و مهاجرین به ایران برگشتند و در ایام فترت بین مجلس سوم و چهارم به تدریس در مدرسه سپهسالار مشغول و همچنین تولیت مدرسه به ایشان واگذار گردید و به کار عمران و آبادی مدرسه سپهسالار و موقوفات آن و منظم نمودن امور طلاب پرداخت. در این زمان طرح تفسیر جامع برای قرآن مجید را سر و سامان داد و با دولت صمصام السلطنه که قادر به اداره کشور نبود به مخالفت برخاست . با سقوط کابینه او وثوق الدوله رئیس الوزراء شد.

با انتشار قرار داد استعماری ۱۹۱۹ که وثوق الدوله با انگلیس منعقد ساخت مدرس وارد میدان مبارزه سنگین و خطرناکی شد و ملت ایران را به صحنه فعالیتهای سیاسی کشاند و بالاخره الغاء قرار داد را موجب گشت .

آیت ا… مدرس در بخشی از سخنان خود در مورد قرار داد ۱۹۱۹ می گوید :این قرارداد بیگانه را در دو چیز ما شرکت می داد :در پول ما و در قوه نظامی ما . هرکس که دقت میکرد منظور حقیقی عاقدان آن را دمی فهمید … روح این قرارداد استقلال مالی و نظامی ما را ازبین می برد … » .انگلستان که موفق نشده بود قرار داد ۱۹۱۹ را در ایران اجرا کند نقشه کودتایی را طراحی کرد و در سوم اسفند ۱۲۹۹ نیروهای قزاق تحت فرمان رضا خان میر پنج و به ظاهر زیر نظرو رهبری سیاسی سید ضیاء الدین طباطبایی وارد تهران شدند و پایتخت را اشغال کردند و مدرس و بعضی از رجال سیاسی توقیف و به قزوین تبعید شد، حکومت سید ضیا معروف به کابینه سیاه ۹۰ روز بیشتر دوام نیافت و مدرس و رجال سیاسی از زندان آزاد شدند و به تهران برگشتند – مجلس چهارم تشکیل شد و آیت ا… مدرس (ره) در این دوره نماینده تهران و نایب رئیس اول و رهبر اکثریت مجلس بود  و وارد مرحله دیگری از مبارزه شد . حریف او در این دوره رضا خان بود اما ژرفای فکری و ابعاد گسترده سیاسی و فرهنگی و آموزشی مدرس به گونه ای است که می توان ادعا کرد مبارزات سیاسی و رشادت در برابر یک افسر قزاق تنها بخش کوچک ، بلکه کوچکترین کار تاریخی او محسوب می شود زیرا حق نیست که مدرس را صرفاً در مقابل رضا خان قرار داد چون که بر اساس اسناد موجود مدرس یک نهضت ضد استعماری و به ویژه ضد  انگلیسی را شروع کرده بود که جلوه ای از این حرکات استعماری ، رضا خان بود . در این ایام رضا خان وزارت جنگ را داشت .

در مجلس پنجم با تمام مشکلاتی که رضا خان (در این زمان به مقام رئیس الوزرایی رسیده بود) برای انتخاب مدرس و برخی نمایندگان دیگر به عمل آورد مدرس از طرف مردم تهران نماینده شد و از بدو امر به مخالفت با اعتبار نامه های نمایندگانی که با دخالت رضاخان به مجلس راه یافته بودند برخاست.در ایندوره بود که توسط رضاخان طرح تغییر رژیم از مشروطه به جمهوری مطرح شد زیرا انگلیس تلاش داشت با براندازی مشروطه ایران و روی کار آوردن حکومتی وابسته به خود به اهداف مورد نظرش دست یابد ولی آیت ا… مدرس با جمهوری قلابی به مبارزه برخاست و در بخشی از سخنان خود فرمود« من با جمهوری واقعی مخالف نیستم و حکومت صدر اسلام هم تقریبا و بلکه حقیقتا جمهوری بوده است ولی این جمهوری که می خواهند به ما تحمیل کنند بنا بر اراده ملت نیست ، بلکه انگلیسیها میخواهند به ما تحمیل کنند و حکومتی صد درصد دست نشانده و تحت اراده خودشان  در ایران مستقر سازند و…» در جریان مبارزات جمهوری خواهی در مجلس به تحریک تدین از طرفداران رضاخان ، دکتر حسین بهرامی سیلی محکمی بر صورت مدرس نواخت و انتشار این خبر مردم تهران را به خاطر اهانت به پیشوای مذهبی و مجتهد آگاه و نماینده آنها به خشم آورد. و با مبارزات آیت ا… مدرس و فشار ملت جمهوری خواهی با شکست مواجه شد . در هفتم مرداد ۱۳۰۳ به دلایل زیر رضاخان را استیضاح کرد:

۱) سوء سیاست نسبت به داخله و خارجه

۲) قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه و توهین به مجلس

۳) تحویل ندادن اموال مقصرین و … به خزانه دولت و وزارت جنگ .

ولی رضاخان با تمام قوا حتی با ضرب و جرح نمایندگان طرفدار مدرس از عملی شدن استیضاح جلوگیری کرد. استعمار انگلستان جهت حفظ سلطه خود و کنترل ایران سیاست تمرکز خود را با  سیاست تمرکز قدرت را با خشونت هرچه تمامتر پیش گرفت و بر اساس این سیاست طرح تغییر سلطنت و واگذاری حکومت به رضاخان طرح انقراض قاجار در جلسه علنی مجلس در روز ۷ ابان۱۳۰۴ مطرح شد و در ۹ آبان تصویب شد و فریاد آیت ا… مدرس که می گفت این اقدام خلاف قانون اساسی است ، به جایی نرسید و رضاخان به عنوان اعلیحضرت همایونی برتخت نشست.

در انتخابات دوره ششم باز هم رضاخان نتوانست از انتخاب مدرس توسط مردم تهران جلوگیری کند و مدرس به مجلس ششم راه یافت که ننگین ترین حوادث آن طرح توطئه ترور آیت ا… مدرس به وسیله عمال رضاخان و اداره نظمیه او در ۷ آبان۱۳۰۵ بود و خود رضاخان برای آنکه نشان دهد در جریان نقشی ندارد به املاک خود در ساری رفته بود و از آنجا تلگراف فرستاده بود که از طرف او بروند و احوال آیت ا… مدرس را در بیمارستان جویا شوند ولی جواب شنید که به کوری چشم دشمنان مدرس نمرده است . مدرس روی تخت عمل جراحی گفت: انگلیسیها اشتباه میکنند،آنان نمیدانند جنایت سبب فتح و موفقیت نمی شود –پس از نزدیک به سه ماه بستری از بیمارستان مرخص و در ادامه جلسات دوره ششم شرکت کردند. با شروع انتخابات دوره هفتم رضاخان در تلاش بود به هر طریق ممکن از ورود آیت ا… مدرس و همفکرانش به مجلس جلوگیری کنند و انتخابات فرمایشی برگزار شد و گستاخی و وقاحت را به حدی رساندند که حتی یک رای به نام مدرس خوانده نشد و آیت ا… مدرس گفت : «اگر ۱۴ هزار نفر از مردمی که در دوره گذشته به من رای میدادند همگی مرده باشند یا رای نداده باشند ، پس آن یک رای که خود به نام خودم نوشتم می خواندید » و با این ترفند از ورود به مجلس بازماند .

« امرار معـاش »

مدرس در کمال زهد و سادگی زندگی می کرد و عبای او که از جنس کرباس بود معروف است . غذایش نان و ماست بود . در زمان تحصیل کارگری می کرد تا هزینه زندگیش را فراهم سازد . مدرس خود می گوید : « در بحبوحه واقعه تنباکو من پنج تا شش سال بود که در اصفهان به سر می بردم و طلبه ای در سطح خارج و غالباً روزهای تعطیل برای تهیه معونه ، یک هفته به کار عملگی ( کارگری ) رفته و به کار کلوخ کوبی مشغول بودم . »

مدرس در نجف نیز قناعت را پی گرفت و برای تأمین احتیاجات زندگی و هزینه تحصیل کار می کرد .

خود می گوید : « در نجف روزهای جمعه کار می کرم و در آمد آن را نان می خریدم و تکه های نان خشک را روی صفحه کتابم می گذاشتم و ضمن مطالعه می خوردم و خود را از وابستگیها آزاد کردم .

زمانیکه مدرس در نجف اشرف مقیم بود ، برایش این امکان وجود داشت  ، که از وجوه شرعی  استفاده کند ولی برای استقلال از وجوه استفاده نمی کند . وقتی برای شرکت در مجلس دوم به تهران وارد شد دو منزل اجاره ای به وی پیشنهاد گردید که یکی از آنها یک تومان از دیگری ارزانتر بود او بدون آنکه ویژگیهای آن دو خانه را سؤال کند منزل ارزانتر را انتخاب کرد .

« مؤلفه های اخلاقی »

از آنجا که شهید مدرس دوران کودکی و نوجوانی خود را تحت نظر پدری آراسته به مکارم اخلاق و دوران جوانی را در محضر استادان بزرگ دینی که هر یک در عرصه علم و فضائل انسانی و الهی زبانزد عام و خاص بودند ، سپری کرده بود و تمام لحظات آن دوره به خوشه چینی از کمالات و کرامات اخلاقی آنها گذرانده بود ، خود نیز به سجایای انسانی و فضیلتهای والای اخلاقی متخلق بود . وی ضمن اشاره به خاطراتی از پدر می گوید : پدرم در کودکی اجداد طاهرین ما را سر مشق و عبرت قرار می داد و می گفت « صبر و بردباری را از رسول گرامی اسلام (ص) شجاعت و قناعت را علی ابن ابیطالب (ع) و عدم تسلیم در برابر ستم را از سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) بیاموزید » پدرم همیشه می گفت « کسی که به افراط در خورد و خواب عادت نکرده باشد و تنور شکم را دم به دم نتافته باشد در برابر زور تسلیم نمی شود و در برابر زر و مال دنیا اسیر و وسوسه نمی گردد » .

آیت ا… مدرس علی رغم ناگواری و سختی معیشت لحظه ای از کسب علم ودانش کوتاهی نکرد و طولی نکشید که در سنین جوانی  به درجه اجتهاد نایل آمد . میرزای شیرازی بزرگ ، استاد مرحوم مدرس ، در توصیف ایشان می فرماید : « این اولاد رسول ا… پاکدامنی اجدادش را داراست و در هوش و فراست گاهی من را به تعجب می افکند در مدتی بسیار کوتاه از همدرسیهایش در گذشته و در منطق ، فقه و اصول سرآمد همه یارانش می باشد و قوه قضاوت او در حد کمال و نهایت درستکار و تقواست » .

شهید مدرس به اوصافی چون شهامت و شجاعت بصیرت و تیز هوشی ، صریح الهجه بودن ، نفوذ ناپذیری ، ساده زیستی و پرهیز از تجملات ، عفو و اغماض ، فصاحت بیان کم نظیر و قناعت و مناعت طبع ، صبر و استقامت ، ستم ستیزی غیر قابل وصف ، اخلاص و تواضع ، نظم و انضباط ، عظمت خواهی وطن ، بی اعتنایی به مظهر بیگانه ، اهل مناجات و عبادات و بذل و بخشش برای مستمندان و … آراسته بود

از تبعید تا شهادت

بالاخره ۱۶ مهرماه ۱۳۰۷ پاسی از شب گذشته بود . مأموران نظمیه با فرماندهی « درگاهی »  رئیس شهربانی به خانه مدرس ریختند و آن بزرگوار را توقیف و در همان شب به دامغان بردند  و از آنجا او را به شهر خواف در خراسان تبعید کردند. زندگی مدرس در خواف سخت و دشوار بود . در نامه ای که از خواف به طور پنهانی برای یکی از دوستان خود فرستاد ، نوشت :«حتی از نظر نان هم در مضیقه هستم و برای خفتن حتی  لحافی هم ندارم» مدرس در اواخر اقامت خود در خواف به سختی ناتوان و ضعیف شده بود . بینایی یکی از چشمانش را از دست داده بود و پشتش خمیده و دردمند شده بود . با این حال مدرس زندگی سخت دوران تبعید را به سازش با ستمکاران ترجیح میداد . در مدت اقامت او در خواف رضاشاه دو بار سپهبد امان ا… جهانبانی را به دیدن او فرستاد و به او پیغام داد که اگر از سیاست دست بردارد و فقط به مسایل مذهبی بپردازد اورا آزاد خواهد کرد . رضاشاه پیشنهاد کرده بود که مدرس سرپرست آستان قدس و حرم امام رضا(ع) شود و یا به عراق برود و آنجا بقیه عمرش را به عبادت و تحصیل علم بپردازد . مدرس در هر ۲ بار به سپهبد جهانبانی گفت :«به رضا خان بگویید :اگر من از تبعیدگاه خارج شوم باز همان حسن هستم و شما نیز همان رضا. من تا آخر عمر خود با شما مخالفت خواهم کرد»

اهالی خواف اگر چه پیرو مذهب تسنن بودند ، مدرس را بسیار دوست می داشتند . به همین خاطر بود که ماموران رضا شاه او را در خواف به شهادت نرساندند و به کاشمر منتقل نمودند.

سید حسن مدرس پس از ۹ سال اسارت در خواف به دنبال اجرای نقشه شیطانی رضا شاه به کاشمر انتقال یافت، دشمن گویا از این غریب تبعیدی و پیکر استخوانی بیش از پیش به وحشت افتاده بود . بدین منظور کمر به قتلش بست . اقتدار نظام (رسد بان اقتداری)رئیس شهربانی کاشمر از اجرای قتل مدرس خودداری می کند و می گوید :«من برای آسایش و امنیت مردم استخدام شده ام ، نه برای آدم کشی» سپس  شبانه به سوی مشهد حرکت می کندو چند روز بعد در همدان به شهادت می رسد. به جای او محمود مستوفیان به ریاست شهربانی کاشمر منصوب می شود . دشمن ، ماه خدا و ایام روزه داری را برای  قتل فرزند  مظلوم پیامبر(ص) انتخاب میکندو در غروب ۱۰ آذرماه ۱۳۱۶ مطابق با ۲۷ رمضان ۱۳۵۷هـ  ق  با زبان روزه اول به وسیله سم و سپس با پیچیدن عمامه به دور گردنش او را به شهادت رسانیدند و با شهادتش در تاریخ ، تولدی تازه یافت و به مردان جاودانی جهان پیوست.

Views – 900

زندگی نامه آیت الله سید حسن مدرس

فقيه مجاهد و عالم پرهيزگار آيه الله سيدحسن مدرس يكى از چهره هاى درخشان تاريخ تشيع بشمار مى رود كه زندگى و اخلاق و رفتار و نيز جهت گيرى هاى سياسى و اجتماعى وىبراى مشتاقان حق و حقيقت نمونه خوبى است . او موقعيت خود را سراسر در راه اعتلاى اسلام نثار نمود و در جهت نشر حقايق اسلامى و دفاع از معارف تشيع مردانه استوار ماند.

همان گونه بود كه مى گفت و همانطور گفت كه مى بود. سرانجام به موجب آنكه با عزمى راسخ چون كوهى استوار در مقابل ستمگران عصر به مقابله برخاست و سلطه گرى استعمارگران را افشا نمود جنايتكاران وى را به ربذه خواف تبعيد نمودند و در كنج عزلت و غريبى اين عالم عامل و فقيه مجاهد را به شهادت رسانيدند.

اين نوشتار اشاره اى كوتاه به زندگى ابرمردى است كه بيرق مبارزه را تنها در تنگنا به دوش كشيد و شجاعت تحسين برانگيزش چشم بدانديشان و زمامداران خودسر را خيره ساخت و بيگانگان را به تحير واداشت . اگر ما به ذكر نامش می پردازیم و خاطره اش را ارج مى نهيم بدان علت است كه وى پارسايى پايدار و بزرگوارى ثابت قدم بود كه لحظه اى با استبداد و استعمار سازش نكرد و در تمامى مدت عمرش ساده زيستى ، تواضع ، قناعت و به دور بودن از هرگونه رفاه طلبى را شيوه زندگى خويش ساخت و از طريق عبادت و دعا و راز و نياز با خدا، كمالات معنوى را كسب كرد.

 ولادت و تحصيلات

شهيد سيدحسن مدرس بر حسب اسناد تاريخى و نسب نامه اى كه حضرت آيه الله العظمى مرعشى نجفى (ره ) تنظيم نموده از سادات طباطبايى زواره است كه نسبش پس از سى و يك پشت به حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام مى رسد. يكى از طوايفى كه مدرس گل سرسبد آن به شمار مى رود طايفه ميرعابدين است اين گروه از سادات در دهكده ييلاقى ((سرابه )) اقامت داشتند. سيد اسماعيل طباطبائى (پدر شهيد مدرس ) كه از اين طايفه محسوب مى گشت و در روستاى مزبور به تبليغات دينى و انجام امور شرعى مردم مشغول بود، براى آنكه ارتباط طايفه ميرعابدين را با بستگان زواره اى قطع نكند تصميم گرفت از طريق ازدواج پيوند خويشاوندى را تجديد و تقويت كرده ، سنت حسنه صله ارحام را احيا كند. بدين علت نامبرده دختر سيدكاظم سالار را كه خديجه نام داشت و از سادات طباطبايى زواره بود به عقد ازدواج خويش درآورد. ثمره اين پيوند با ميمنت فرزندى بود كه به سال 1278 ق . چون چشمه اى پاك در كوير زواره جوشيد. پدر وى را حسن ناميد. همان كسى كه مردمان بعدها از چشمه وجودش جرعه هايى نوشيدند. پدرش غالبا در ((سرابه )) به امور شرعى و فقهى مردم مشغول بود ولى مادر و فرزند در زواره نزد بستگان خويش بسر مى بردند تا آنكه حادثه اى (1) موجب شد كه پدر فرزندش را كه شش بهار را گذرانده بود در سال 1293 به قمشه نزد جدش ميرعبدالباقى ببرد و محله فضل آباد اين شهر را به عنوان محل سكونت خويش برگزيند. اين در حالى بود كه ميرعبدالباقى قبلا از زواره به قمشه مهاجرت كرده و در اين شهر به فعاليتهاى علمى و تبليغى مشغول بود.(2) سيدعبدالباقى بيشترين نقش را در تعليم سيدحسن ايفا نمود و او را در مسير علم و تقوا هدايت كرد و به هنگام مرگ در ضمن وصيت نامه اى سيدحسن را بر ادامه تحصيل علوم دينى تشويق و سفارش نمود زمانى كه سيدعبدالباقى دارفانى را وداع گفت مدرس چهارده ساله بود.(3) وى در سال 1298ق . به منظور ادامه تحصيل علوم دينى رهسپار اصفهان گرديد و به مدت 13 سال در حوزه علميه اين شهر محضر بيش از سى استاد را درك كرد.(4) ابتدا به خواندن جامع المقدمات در علم صرف و نحو مشغول گشت و مقدمات ادبيات عرب و منطق و بيان را نزد اساتيدى چون ميرزا عبدالعلى هرندى آموخت . در محضر آخوند ملامحمد كاشى كتاب شرح لمعه در فقه و پس از آن قوانين و فصول را در علم اصول تحصيل نمود. يكى از اساتيدى كه دانش حكمت و عرفان و فلسفه را به مدرس آموخت حكيم نامدار ميرزا جهانگيرخان قشقايى است .(5) مدرس در طول اين مدت در حضور آيات عظام سيدمحمد باقر درچه اى و شيخ مرتضى ريزى و ديگر اساتيد در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسيد و در اصول آنچنان مهارتى يافت كه توانست تقريرات مرحوم ريزى را كه حاوى ده هزار سطر بود، بنگارد. شهيد مدرس چكيده زندگينامه تحصيلى خود را در حوزه علميه اصفهان در مقدمه شرح رسائل كه به زبان عربى نگاشته ، آورده است . وى پس از اتمام تحصيلات در اصفهان در شعبان 1311 ق . وارد نجف اشرف شد و پس از زيارت بارگاه مقدس نخستين فروغ امامت و تشرف به حضور آيه الله ميرزاى شيرازى در مدرسه منسوب به صدر سكونت اختيار نمود و باعارف نامدار حاج آقا شيخ حسينعلى اصفهانى هم حجره گرديد. مدرس در اين شهر از جلسه درس آيات عظام سيدمحمد فشاركى و شريعت اصفهانى بهره برد و با سيد ابوالحسن اصفهانى ، سيدمحمد صادق طباطبائى و شيخ عبدالكريم حائرى ، سيد هبه الدين شهرستانى و سيدمصطفى كاشانى ارتباط داشت و مباحثه هاى دروس خارج را با آيه الله حاج سيد ابوالحسن و آيه الله حاج سيدعلى كازرونى انجام مى داد. مدرس به هنگام اقامت در نجف روزهاى پنجشنبه و جمعه هر هفته به كار مى پرداخت و درآمد آن را در پنج روز ديگر صرف زندگى خود مى نمود. پس از هفت سال اقامت در نجف و تاءييد مقام اجتهاد او از سوى علماى اين شهر به سال 1318ق . (در چهل سالگى ) از راه ناصريه به اهواز و منطقه چهارمحال و بختيارى راهى اصفهان گرديد.

 دوران تدريس

مدرس پس از بازگشت از نجف و اقامت كوتاه در قمشه خصوصا روستاى اسفه و ديدار با فاميل و بستگان ، قمشه را به قصد اقامت در اصفهان ترك و در اين شهر اقامت نمود. وى صبحها در مدرسه جده كوچك (مدرسه شهيد مدرس ) درس فقه و اصول و عصرها در مدرسه جده بزرگ درس منطق و شرح منظومه مى گفت و در روزهاى پنجشنبه طلاب را با چشمه هاى زلال حكمت نهج البلاغه آشنا مى نمود. تسلط وى به هنگام تدريس در حدى بود كه از اين زمان به ((مدرس )) مشهور گشت . وى همراه با تدريس با حربه منطق و استدلال با عوامل ظلم و اجحاف به مردم به ستيز برخاست و با اعمال و رفتار زورمداران مخالفت كرد.
زمانى پس از شكست كامل قواى دولت در درگيرى با نيروهاى مردمى ، اداره امور شهر اصفهان به انجمن ولايتى سپرده شد. صمصام السلطنه كه به عنوان فرمانده نيروهاى مسلح عشاير بختيارى نقش مهمى در ماجراى مشروطيت داشت در راءس حكومت اصفهان قرار گرفت و در بدو امر مخارج قوا و خساراتى را كه در جنگ با استبداد قاجاريه به ايشان وارد آورده بود به عنوان غرامت از مردم اصفهان آنهم با ضربات شلاق طلب نمود. مدرس كه در جلسه انجمن ولايتى اصفهان حضور داشت و نيابت رياست آن را عهده دار بود با شنيدن اين خبر بشدت ناراحت شد و گفت حاكم چنين حقى را ندارد و اگر شلاق زدن حد شرعى است پس در صلاحيت مجتهد مى باشد و آنها (حاكمان قاجار) ديروز به نام استبداد و اينها امروز به نام مشروطه مردم را كتك مى زنند.(6) صمصام السلطنه با مشاهده اين وضع دستور توقيف و تبعيد مدرس مبارز را صادر كرد اما وقتى ماجراى تبعيد اين فقيه به گوش مردم اصفهان رسيد كسب و كار خود را تعطيل و به دنبال مدرس حركت كردند. اين وضع كارگزاران صمصام را بشدت نگران كرد و خشم مردم ، حاكم اصفهان را ناگزير به تسليم نمود و با اجبار و از روى ناچارى در اخذ ماليات و ديگر رفتارهاى خود تجديد نظر كرد و مدرس هم در ميان فريادهاى پرخروش مردم كه مى گفتند ((زنده باد مدرس ))، به اصفهان بازگشت . مدرس در ايام تدريس به وضع طلاب و مدارس علميه و موقوفات آنها رسيدگى مى كرد و متوليان را تحت فشار قرار مى داد تا درآمد موقوفات را به مصرف طلاب برسانند. تسليم ناپذيرى او در مقابل كارهاى خلاف و امور غيرمنطقى بر گروهى سودجو و فرصت طلب ناگوار آمد و تصميم به ترور او گرفتند. اما با شجاعت مدرس و رفتار شگفت انگيز او اين ترور نافرجام ماند و افراد مذكور در اجراى نقش مكارانه خود ناكام ماندند.(7) آيه الله شهيد سيدحسن مدرس در سنين جوانى به مقام رفيع اجتهاد رسيد و از لحاظ علمى و فقهى مجتهدى جامع الشرائط، صاحب فتوا و شايسته تقليد بود و هر چند حاضر به چاپ رساله عمليه خود نشد، در فقه و اصول و ساير علوم دينى آثارى مفصل و عميق از خود به يادگار نهاد و آيه الله العظمى مرعشى نجفى (ره ) تاءليفات فقهى او را ستوده و افزوده است كه : از مدرس اجازه نقل حديث داشته است .(8) آيه الله حاج سيد محمد رضا بهاءالدينى در مصاحبه اى اظهار داشته است مرحوم مدرس يك رجل علمى و دينى و سياسى بود و اين گونه فردى مهم تر از رجل علمى و دينى است زيرا اين مظهر ولايت است كه اگر ولايت و سياست مسلمين نباشد ديگر فروع اسلامى تحقق كامل نمى يابد.(9) مدرس با ورود به تهران در اولين فرصت درس خود را در ايوان زير ساعت در مدرسه سپهسالار (شهيد مطهرى كنونى ) آغاز نمود و تاءكيد كرد كه كار اصلى من تدريس است و سياست كار دوم من است .(10) وى در 27 تيرماه 1304 ش . كه عهده دار توليت اين مدرسه گشت براى اينكه طلاب علوم دينى از اوقات خود استفاده بيشترى نموده ، و با جديت افزونترى به كار درس و مباحثه بپردازند براى اولين بار طرح امتحان طلاب را به مرحله اجرا درآورد و به منظور حسن اداره اين مدرسه ، نظام نامه اى تدوين كرد و امور تحصيلى طلاب را مورد رسيدگى قرار داد و براى احيا و آبادانى روستاها و مغازه هاى موقوفه مدرسه زحمات زيادى را تحمل كرد. عصرهاى پنجشنبه اغلب در گرماى شديد تابستان به روستاهاى اطراف ورامين رفته و خود قناتهاى روستاهاى اين منطقه را مورد بازديد قرار مى داد و گاه به داخل چاهها مى رفت و در تعمير آنها همكارى مى كرد و از اينكه با چرخ از چاه گل بكشد هيچ ابايى نداشت .(11) در اين مدرسه شخصيتهايى چون آيه الله حاج ميرزاابوالحسن شعرانى ، آيه الله سيدمرتضى پسنديده (برادر بزرگتر حضرت امام )، شيخ محمدعلى لواسانى و ... تربيت شدند.(12)

در عرصه پژوهش

مدرس در اصفهان و در سنين جوانى كتابى تحقيقى در فقه و اصول نگاشت كه مقام فقهى او را به ثبوت مى رساند. از آن شهيد رساله اى در فقه استدلالى به جاى مانده كه اگر صاحبان فن و اهل نظر آن را بررسى كنند تصديق مى نمايند كه در صورت تكميل ، اين كتاب هم تراز كتاب مكاسب شيخ انصارى است .(13)
مدرس اولين كسى بود كه تدريس نهج البلاغه را در حوزه هاى علميه رسمى كرد و نخستين مجتهدى بود كه اين كتاب را جزو متون درسى طلاب قرار داد. شخصيتى چون حاج ميرزا آقاعلى شيرازى ـ استاد شهيد مطهرى ـ و آيه الله العظمى بروجردى نهج البلاغه را نزد شهيد مدرس آموختند. از كارهاى مهم و درخور توجه اين فقيه فرزانه تدوين تفسيرى جامع براى قرآن بود كه علاوه بر جمع آورى تفاسير خطى و چاپى عده اى از دانشمندان را براى نيل بدين مقصود به همكارى دعوت نمود و در صورتى كه اين طرح تفصيلى جامع به اجرا در مى آمد روشى بسيار عالى و سبكى تازه و عميق بود. مدرس مدتها فلسفه تدريس مى كرد و در عرفان مهارت داشت و در زندان خواف براى عده اى از ماءموران قلعه اى كه در آن به سر مى برد مثنوى را تفسير مى كرد.(14)

آثار قلمى مدرس به شرح زير است :

1.   تعليقه بر كفايه الاصول آخوند خراسانى .

2.    رسائل الفقهيه كه به كوشش استاد ابوالفضل شكورى بتازگى انتشار يافته است .

3.   رساله اى در ترتب (در علم اصول فقه ).

4.   رساله اى در شرط متاءخر (در اصول ).

5.   رساله اى در عقود و ايقاعات .

6.    رساله اى در لزوم و عدم لزوم قبض در موقوفه .

7.   كتاب حجيه الظن (در اصول ).

8.   شرح رسائل شيخ مرتضى انصارى .

9.    حاشيه بر كتاب النكاح مرحوم آيه الله شيخ محمد رضا نجفى مسجدشاهى .

10.دوره تقريرات اصول ميرزاى شيرازى .

11.رساله اى در شرط امام و ماءموم .

12.كتابى در باب استصحاب (در علم اصول ).

13.كتاب احوال الظن فى اصول الدين .

14.شرح روان بر نهج البلاغه .

15.اصول تشكيلات عدليه با (همكارى ديگران ).

16.زندگينامه ((خودنوشت )) كه براى روزنامه اطلاعات فرستاده است .

مدرس ديانت در عرصه سياست

در اصل دوم متمم قانون اساسى ايران پيش بينى شده بود كه قوانين مصوبه مجلس شوراى ملى بايد زير نظر هياءتى از علما و مجتهدان طراز اول باشد. به موجب اين اصل در هر بار بايد حداقل پنج نفر از مجتهدان در مجلس حضور داشته و بر قوانين مجلس ناظر باشند و مفاد آن از نظر شرعى به تاءييد و امضاى آنها برسد. در دوره دوم مجلس از سوى فقها و مراجع تقليد شهيد مدرس به عنوان مجتهد طراز اول برگزيده شد تا به همراه چهار نفر از مجتهدان ديگر به مجلس رفته ، بر قوانين مصوب آن نظارت داشته باشد. شهيد مدرس پس از 194 جلسه كه از مجلس دوم گذشت در تاريخ 28 ذيحجه 1328 ق . در مجلس حضور يافت ولى از جلسه دويستم به ايراد نطق پرداخت .وقتى كه مدرس قدم به ساحت مجلس گذاشت بعضى فكر مى كردند او يك روحانى معمولى است و باور نمى كردند كه اين سيد لاغر اندام با عصاى چوبى و لباس كرباس بزودى تمام امور را به دست گرفته ، در بحث و استدلال كسى حريفش نمى شود. موقعيت حساس ايران و بى كفايتى زمامداران و نفوذ كامل بيگانگان شرايطى را بر ايران تحميل ساخت كه با استقامت و پايدارى شهيد مدرس برخى از اين شرايط تحميلى خنثى گرديد. يكى از اين موارد اولتيماتوم ننگين دولت روس به هم دستى دولت انگليس بود ذيحجه 1329 كه طى آن خواهان اخراج مستر شوستر (كه مشغول رسيدگى به امور مالى ايران بود) گرديد.(15) شهيد محمد خيابانى و شهيد مدرس به مخالفت با اين اولتيماتوم پرداختند. بر اثر اين مخالفت و نيز تظاهرات مردم به تبعيت از روحانيون ، در مجلس موفق نشد براى جواب دادن به دولت روس تصميمى اتخاذ كند.(16) در گير و دار جنگ خانمانسوز جهانى اول كه هنوز از عمر مجلس سوم يك سال نگذشته بود نخست وزير وقت و مستوفى الممالك به طور رسمى ايران را در اين جنگ به عنوان دولت بيطرف اعلام كرد. ولى روس و انگليس بيطرفى ايران را ناديده انگاشته ، مركز حكومت ايران از سوى بيگانگان مورد تهاجم قرار گرفت به همين سبب گروهى از نمايندگان به منظور مخالفت با اين حركت و ضديت با قواى متجاوز، مهاجرت را آغاز كردند كه در حقيقت يك قيام عمومى و همه جانبه بود كه رفته رفته افرادى از همه طبقات بدان پيوستند و شخصيتهاى سرشناسى چون مدرس ، حاج سيدنورالدين عراقى و حاج آقا نورالله اصفهانى در بين آنها ديده مى شدند. در شهر قم مهاجران كميته دفاع ملى تشكيل دادند كه در مصاف با روسها ناگزير به عقب نشينى شده ، بسوى غرب كشور رفتند و در اين نواحى دولت موقتى تشكيل دادند كه وزارت عدليه و اوقاف آن را شهيد مدرس عهده دار بود. در اين برنامه گروهى به تحريكات انگليس و روس قصد ترور مدرس و رئيس دولت يعنى نظام السلطنه مافى را داشتند كه توطئه آنان كشف و خنثى گرديد.(17) شهيد مدرس به همراه عده ديگرى از رجال نامى عازم قلمرو عثمانى شد و در نهايت ساده زيستى به محض ورود به استانبول در مدرسه ايرانيان اين شهر به تدريس علوم دينى پرداخت ولى پس از مدتى سلطان محمد پنجم پادشاه عثمانى از وىدعوت كرد كه براى ملاقات ومذاكره در قصر او حضور يابد. مدرس در اين ملاقات با استقامت و شجاعت و اعتماد به نفس شگفت انگيزى سخن گفت و از دولت عثمانى خواست تا از الحاق قسمتى از خاك آذربايجان به كشورش جلوگيرى به عمل آورد.(18) وى در ملاقات با ديگر شخصيتهاى اين كشور از وحدت مسلمين و زمينه هاى اقتدار مسلمانان و پيشرفت اسلام سخن گفت .(19)

باتلاق استعمار

نمونه ديگرى از تجلى شجاعت و شهامت مدرس مخالفت آن فقيه بزرگوار با قرارداد استعمارى وثوق الدوله است . يادآورى مى شود كه وثوق الدوله قراردادى را كه هفت ماده و يك ضميمه داشت به صورتى كاملا محرمانه با انگلستان منعقد نمود. نامبرده در زمان انعقاد اين نامه ننگين (سال 1298 ش . بود) نخست وزيرى را داشت . مدرس در خصوص خطرهاى اين قرارداد اظهار داشت روح اين قرارداد استقلال مالى و نظامى ايران را از بين مى برد. از تلگراف سرپرسى كاكس انگليسى به سرلرد كروزن بر مى آيد كه مدرس از مهم ترين عوامل ضديت با اين قرارداد بوده است .(20) بدين نحو او با رهبرى مبارزات مجلس بزرگترين قدرت استعمارى زمان خود يعنى انگلستان را به زانو درآورد ولى با نهايت تواضع چنين افتخارى را به ملت ايران نسبت داد.(21) حيله گران انگليس كه قدرت مبارزه و نفوذ روحانيت متعهد را به طور عينى مشاهده كردند تصميم گرفتند به منظور كاستن از فروغ اين اقتدار معنوى و استمرار سلطه خويش بر ايران ، نظامى را به وجود آورند تا ستيز با روحانيت و باورهاى دينى را اساس كار خود قرار دهد. فردى كه براى اجراى مطامع و اين حيله جديد استعمار انتخاب گرديد سيد ضياءالدين طباطبائى مدير روزنامه رعد بود كه به انگلستان تمايل داشت و در صدد آن گرديد تا با كودتاى ننگين سوم اسفند 1299 روح قرارداد وثوق الدوله را در كالبد ديگر بدمد. در همان زمان مدرس با هوش ذاتى و فراستى كه داشت فهميد كه حركت وى ساخته و پرداخته انگلستان است و پس از چهل سال كه اسناد وزارت خارجه انگلستان انتشار يافت پيش بينى خود را به اثبات رسانيد.(22) شخص ديگرى كه در انجام اين كودتا نقش مهمى بر عهده داشت رضاخان بود كه بعدها به رضاخان پهلوى معروف شد. در نيمه شب سوم اسفند 1299 نيروهاى قزاق به سركردگى اين خائن خائف وارد تهران شده ، با همدستى و توافق قبلى شهربانى به دستگيرى مبارزان و افراد آزادى خواه پرداخت و بلافاصله حكومت نظامى اعلام شد. مدرس كه چون خارى در چشم اين خودباختگان بود، در همان لحظات اول دستگير و روانه زندان گرديد. موقعى كه او را از خانه به تبعيدگاه قزوين مى بردند به درخت زردآلويى كه در باغچه خانه اش بود اشاره كرد و به فرزندش گفت نگران من نباشيد، با شكفتن اين شكوفه ها باز مى گردم . پيش بينى او درست از آب درآمد و دوران زندانى مدرس در كابينه سياه سيدضياء 93 روز طول كشيد كه اين مدت پايان عمر كوتاه اين كابينه بود.

تيرگى و تباهى

يكى از حوادث اسفبار كه با دوران مجلس چهارم مصادف بود طغيان رضاخان در مقام وزارت جنگ است . وى سعى داشت امور نظميه ، بودجه و قواى نظامى را تحت اختيار خود قرار دهد. شهيد مدرس بدون آنكه از تشكيلات عنكبوتى رضاخان هراسى به دل راه دهد با قدرت معنوى فوق العاده اى مبارزه با اين چهره منفور را آغاز كرد و در جلسه 148 دوره چهارم مجلس كه مصادف با 12 مهر 1301 بود نطقى عليه رضاخان بيان كرد و اظهار داشت : در وضع كنونى امنيت مملكت در دست كسى است كه اغلب ما از دست او راضى نيستيم و بايد بدون ترس و پرده بگويم كه ما قدرت داريم او را عزل كرده بر كنارش كنيم !(23) رضاخان براى فريب مردم و عملى ساختن برنامه هاى استعمار آرزوى موهوم جمهورى خواهى را در انديشه مخدوش خود پرورانيد و با دست عوامل بيگانه آبيارى نمود. اين حركت بظاهر مردمى و در باطن ضد استقلال و هويت فرهنگى ايران بنا به تصميم انگلستان جهت تمركز قدرت در شخص رضاخان طرح شده بود. مدرس زودتر از همه خطر اين آشوب را حس كرد و در صدد چاره برخاست . تدين كه از طرفداران جدى رضاخان بود سعى كرد به هنگام سخنرانى مدرس در مخالفت با جمهورى نمايندگان طرفدار خود را از جلسه خارج كند كه موفق نشد ولى در خارج جلسه و هنگام تنفس ، شخصى به نام حسين بهرامى معروف به احياء السلطنه پس از مشاجره اى لفظى به تحريك تدين بر گونه مدرس سيلى محكمى نواخت ! صداى اين سيلى كه به گونه مجتهدى آگاه برخورده بود چون تندر در تهران پيچيد و مانند كبريتى كه به انبار باروت برسد انفجارى در شهر به وجود آورد و در واقع سيلى عظيم از مردم مسلمان را به سوى مجلس راه انداخت . طرفداران رضاخان با درماندگى رضاخان را از راهى مخفيانه از مجلس بيرون بردند و شهيد مدرس با آرامش كامل به ميان مردم آمد و از بيدارى و آگاهى آنان تشكر كرد. فريادهاى رعدآساى مردم همچنان استمرار داشت و رضاخان كه اين حركت را شكستى مفتضحانه براى خود ديد در روز 18 فروردين 1302 ش . به حالت قهر به بومهن (واقع در 40 كيلومترى تهران ) رفت . بعد از رفتن وى مزدوران رضاخان مجلس را تهديد كردند كه بايد سردار سپه را برگردانند و شايعه كردند در غير اين صورت كودتا مى شود. ولى شهيد مدرس به نمايندگان دلدارى داد و گفت : نترسيد كه او نمى تواند كودتا كند!(24) ولى اكثر نمايندگان سخن مدرس را قبول نكرده ، گروهى را برگزيدند تا سردار سپه را برگردانند و هياءتى دوازده نفرى به سرپرستى مصدق السلطنه ماءمور اجراى اين كار شدند.(25) پس از بازگرداندن رضاخان با حيله اى كه گروهى از نمايندگان تدارك ديده بودند شهيد مدرس را به بهانه آنكه رضاخان مى خواهد از در دوستى درآيد در منزل قوام السلطنه معطل كردند و در غياب او مجلس با 92 راءى به سردار سپه اظهار تمايل كرد. در مجلس پنجم و در حالى كه مسلمانان مبارز در توقيف و تبعيد بودند و از هر سو فشارهاى زيادى به مدرس و يارانش وارد مى آمد مدرس تنها راه چاره را مطرح كردن مساءله استيضاح دانست و در هفتم مرداد 1303 با مقدمه اى ماهرانه و به دور از خشونت و جدل جنايات رضاشاه را افشا كرد و متن استيضاح را كه به امضاى وى و تنى چند از ياورانش رسيده بود قرائت نمود. ولى به دليل جنجال و هياهويى كه طرفداران رضاخان و گروهى اراذل و اوباش به راه انداختند استيضاح مطرح نشد و به وقت مناسب ترى موكول گرديد. در دوره ششم مجلس مدرس رياست سنى مجلس را عهده دار بود. در اين مقطع مدرس و طرفدارانش تحت فشار بيشترى بودند و آن سيد وارسته كمتر به مجلس مى رفت و بيشتر مشغول تدريس بود و وقتى مخالفان و معاندان مشاهده كردند كه فرياد حق طلبى مدرس خاموش نخواهد شد تصميم به ترور او گرفتند كه اين حركت آنان نافرجام ماند و تيرهاى شليك شده بازو و كتف مدرس را مجروح كرد و مدرس پس از 64 روز سلامتى خود را بازيافت و در 11 دى ماه 1305 در مجلس حاضر شد. با فرارسيدن دوره هفتم مجلس شوراى ملى در سال 1307 رضاخان تصميم گرفت به هر نحو ممكن از ورود مدرس و يارانش به مجلس جلوگيرى كند و به همين دليل انتخاباتى كاملا فرمايشى برگزار كرد. به نحوى كه حتى يك راءى به نام مدرس از صندوقها بيرون نيامد به همين علت مدرس در مجلس درس خود گفت : (اگر) 20 هزار نفر از مردمى كه در دوره گذشته به من راءى دادند همگى مرده باشند يا راءى نداده باشند پس آن يك راءى را كه خودم به خودم دادم چه شده است !

شهادت

سرتيپ درگاهى رئيس شهربانى تهران كه عداوتى خاص با مدرس داشت در پى فرصتى مى گشت تا عقرب صفت زهر خود را فرو ريزد. به همين منظور در شب دوشنبه شانزدهم مهرماه 1307 به همراه چند پاسبان مسلح به منزل مدرس رفته ، پس از مضروب و مجروح كردن اهل خانه و زير كتك گرفتن شهيد مدرس وى را سر برهنه و بدون عبا دستگير كردند و به قلعه خواف تبعيد نمودند. آن شهيد والامقام دوران تبعيد را على رغم اوضاع مشقت بار با روحى شاداب و قيافه اى ملكوتى سپرى كرد.(26) آن فقيه فرزانه پس از 9 سال اسارت در قلعه خواف به دنبال اجراى نقشه رضاشاه روانه كاشمر گرديد و در حوالى غروب 27 رمضان 1356 ق . مطابق با دهم آذر 1316 ش . سه جنايتكار و خبيث به نامهاى جهانسوزى ، خلج و مستوفيان نزد مدرس آمده و چاى سمى را به اجبار به او دادند و چون ديدند از اثر سم خبرى نيست عمامه سيد را در حين نماز از سرش برداشته ، برگردنش انداختند و آن فقيه بزرگوار را به شهادت رساندند. مشهد اين فقيه فرزانه در شهر كاشمر زيارتگاه عاشقان معرفت و شيفتگان حقيقت مى باشد. سخن را با كلامى از امام خمينى ـ قدس سره ـ درباره شهيد مدرس به پايان مى بريم .

((... در واقع شهيد بزرگ ما مرحوم مدرس كه القاب براى او كوتاه و كوچك است ستاره درخشانى بود بر تارك كشورى كه از ظلم و جور رضاشاهى تاريك مى نمود و تا كسى آن زمان را درك نكرده باشد ارزش اين شخصيت عاليمقام را نمى تواند درك كند)). (27)

1-در اين مورد نگاه كنيد به مقاله طفوليت مدرس ، به قلم محيط طباطبائى ، مجله محيط، شماره دوم ، سال اول ، مهر 1321.

2-مدرس مجاهدى شكست ناپذير، عبدالعلى باقى ، ص 26.

3-اعيان الشيعه ، سيدمحسن امين ، ج 5، ص 21.

4-همان ماءخذ.

5-مدرس مجاهدى شكست ناپذير، ص 160 و 161.

6-همان ماءخذ، ص 29.

7-مدرس ، بنياد تاريخ انقلاب اسلامى ، ج اول ، ص 29 و 213، مدرس شهيد نابغه ملى ايران ، دكتر على مدرسى ، ص 45 و  47; مدرس مجاهدى شكست ناپذير، ص 130.

8-مدرس قهرمان آزادى ، حسين مكى ، ج 2، به نقل از يادنامه مدرس ، ص 129.

9-مجله حوزه ، سال سوم ، شماره مسلسل 16، ص 42.

10-يادنامه شهيد مدرس ، ص 74.

11-مدرس مجاهدى شكست ناپذير، ص 33.

12-مقاله شخصيت علمى و فقهى مدرس ، ابوالفضل شكورى (مندرج در كتاب مدرس ، ج 2. )

13-يادنامه مدرس ، ص 57 و 58.

14-مدرس ، ج اول ، ص 268.

15-دو مبارز مشروطه ، رحيم رئيس نيا و عبدالحسين ناهيد، ص 206 و 207.

16-تاريخ هيجده ساله آذربايجان ، كسروى ، ص 488.

17-مدرس قهرمان آزادى ، حسين مكى ، ج اول ، ص 124 و 125.

18-همان ماءخذ، ص 140 و 141.

19-مدرس مجاهدى شكست ناپذير، ص 42.

20-مدرس ، بنياد تاريخ انقلاب اسلامى ، ج اول ، مقدمه .

21-همان ماءخذ، ص 203.

22-متن كامل اين نامه ها در كتاب مدرس قهرمان آزادى آمده است .

23-مدرس در پنج دوره تفتينيه مجلس شوراى ملى ، محمد تركمان ، ج اول ، ص 327 و 328.

24-مدرس ، بنياد تاريخ انقلاب اسلامى ، ج اول ، بخش خاطرات ، ص 224.

25-چهره حقيقى مصدق السلطنه ، دكتر حسن آيت ، ص 40.

26-مدرس قهرمان آزادى ، ج 2، ص 78.

27-مدرس ، بنياد تاريخ انقلاب اسلامى ، ج دوم ، ص 27.

  غلامرضا گلى زواره