اشاره

علی سوری

روز دهم اردیبهشت، روز اخراج پرتغالی ها از آب های جنوبی ایران و روز ملی خلیج فارس نام دارد. در 21 آوریل 1622، با رشادت «امام قلی خان امیرالامرای فارس»، به 117 سال تسلط جابرانه پرتغالی ها بر جزایر خلیج فارس خاتمه داده شد. خلیج فارس از نظر ژئوپولیتیک، تجارت، نفت، گاز، کشتیرانی، ماهی گیری و... در طول تاریخ گلوگاه مهمی در دنیا محسوب می شده و هم اکنون نیز شاهرگ اقتصاد دنیا در این منطقه قرار دارد. خلیج فارس امروزه به پیوستگاه و ته آب اروندرود در خرمشهر و بصره تا رأس مسندام در شمال عمان اطلاق می شود. این خلیج در اواسط دوره سوم زمین شناسی حدود 30 میلیون سال قبل بر اثر گسترش دهانه شکاف دریای عمان به وجود آمده و از پدیده های دوران سوم زمین شناسی است که در حال حاضر 226 هزار کیلومتر مربع پهنا دارد در ازای کرانه اش از دهانه فاو تا بندرعباس یک هزار و 375 کیلومتر و میانگین ژرفای آن 30 متر است و 62% آب های سطح کره زمین را در برمی گیرد. در ابتدا وسعت آن بیشتر از دو برابر مساحت فعلی بوده است. این پهنه آبی قدیمی ترین دریایی است که بشر آن را می شناخته است. این پهنه آبی گاهواره تمدن جهان و از اولین زیستگاه های بشر محسوب می شود. ساکنان این دریا کشتی را اختراع و خاور و باختر را به هم پیوند داده اند. در جغرافیای قدیم دریای پارس یکی از بزرگ ترین دریاها از 4 دریایی بود که شناخته شده بود اما اکنون پهنه آبی را که خلیج فارس می نامند خلیجی با 1000 کیلومتر مربع طول و بیشتر از 240 کیلومتر مربع عرض.

دفاع مقدس؛ خلیج فارس؛ نیروهای فرامنطقه ای

عملکرد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در هوا، زمین و دریا، موجب احساس خطر غرب از این ناحیه و کشانده شدن نیروهای فرامنطقه ای به خلیج فارس شد؛ به طوری که بیش از 80 فروند یگان شناور از جمله ناوهای هواپیمابر، هلیکوپتربر، رزم ناو و ناوشکن وارد منطقه شدند و در برابر نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران صف آرایی کردند ولی یگان های نیروی دریایی مأموریت های محوله را با قدرت کامل ادامه دادند و حرکات آنها را تحت نظر و مهار خود درآوردند.

در این کشاکش سکوی نفتی رشادت و کشتی ایرانی ایران اجر به طور غافلگیرانه منهدم شد و به سه فروند از یگان های شناور رزمی نداجا در رویارویی با ناوهای متجاوز امریکایی که قصد انهدام سکوهای نفتی سلمان و نصر را داشتند به شدت آسیب رسید. ولی در این درگیری ها ناو استارک و 7 فروند هلیکوپتر و هواپیمای امریکایی مورد اصابت قرار گرفتند و یا در دریا ساقط شدند. با وجود این، آمریکا کماکان به کنترل خلیج فارس و دریای عمان ادامه داد. از دیگر عملیات های اساسی نیروی دریایی ایران جمع آوری مین های گذارده شده دشمنان در تنگه هرمز جهت تولید تشنج در منطقه بود... .

گفتار مجری

میثم امانی

تاریخ خلیج فارس، آن قدر سابقه دارد که آن را زمینه مناسبی برای تحقیق درباره انسان نخستین دانسته اند(ویلسن- ص 27) در اوایل عصر «پلیوسن» - که حدود پانصد هزار سال پیش تخمین زده می شود - بحر احمر، از مدیترانه جدا شده و آب های اقیانوس هند، داخل آن شده اند.

در ابتدای عصر «میوسن»، دریای مدیترانه، تمام نواحی کوهستانی کردستان و جنوب ایران را فرا گرفته بوده است؛ بعد از آن، آب شروع به عقب نشینی کرده و در اواخر عصر «میوسن»، ارتباط بین مدیترانه و اقیانوس هند قطع شده است. خلیج فارس، در اوایل عصر «پلیوسن»، منحصر به زبانه و باریکی در کنار دشت های ساحلی ایران بود که تا ارمنستان ادامه داشت و پس از تشکیل رشته کوه های زاگرس، خلیج فارس، به منطقه کنونی منتقل شده است. (همان، صص 23 و 24)

نام خلیج فارس، در کهن ترین منابع تاریخی، خلیج نارمرتو Narmarratu است که آشوریان، پیش از تسلط آریاییان بدان داده اند. (یغمایی، 6) «فلاویوس آریانوس» یونانی در قرن دوم پیش از میلاد، خلیج فارس را پرسیکون کاتیاس = Persikon Kaitas نامیده (همان، صص 9 و 10) و پس از وی، «استرابون»، «کلودیس» پتوله. (همان، ص 11) «هرودوت، کتزیاس و گزنفون، نیز (شاملو، 11) نام خلیج فارس را به کار برده اند. در سنگ نوشته به جا مانده از دوران پادشاهی «داریوش» در تخت جمشید متعلق به سال 515 تا 513 پیش از میلاد مسیح، خلیج فارس را به سبب آب تلخ آن، رود تلخ نامیده اند. (شاملو، 12) «کوین توس کورسیوس روفوس» مورخ رومی، خلیج فارس را اکوارم پرسیکو Aquaram Persico نامیده که به معنی آبگیر فارس است. (یغمایی، ص 14)

«نیارکوس»، سردار مقدونی، کسی است که در سال 326 . م به دستور اسکندر مقدونی، خلیج فارس را پیموده و مکتوبات وی از این سفر، جزو مهم ترین منابع تاریخی است. (شاملو، 13)

بر پایه پژوهش محمد جواد شکور، دانشمندان زیر در دوره اسلامی، نام خلیج فارس را به کار برده اند: ابن فقیه (279 هـ . ق)ابن رسته (290 هـ . ق) ابن خردادیه (سده سوم هجری) سهراب (سده سوم هجری) بزرگ بن شهریار (342 هـ . ق) اصطخری (سده چهارم) ابن مطهر (355 هـ . ق) ابن حوقل (367) مسعودی (سده چهارم) ابوریحان بیرونی (سده چهارم) و غیره. (سایت جزیره دانش)

نام خلیج عربی! در سال 1958، توسط «رودریک اوون» و «سر چارلز بلگریو» کارگزاران انگلیسی به کار رفته و پس از آنها، با اصرار جمال عبدالناصر، به محافل رسمی عرب راه یافته است. اوون نوشته است: «من در تمام کتب و نقشه های جغرافیایی؛ نامی غیر از خلیج فارس ندیده بودم؛ ولی در چندسال اقامتم در خلیج فارس، متوجه شدم که ساکنان ساحل، عرب هستند؛ بنابراین ادب حکم می کند که این خلیج را عربی بنامیم (سایت ویکی پدیا) هدف این کارگزاران انگلیسی ایجاد تفرقه افکنی بوده است.

منابع:

1. خلیج فارس، محسن شاملو، 1347، به نثر.

2. خلیج فارس، سرآرنولد ویلسن، ترجمه محمد سعیدی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.

3. خلیج فارس، اقبال یغمایی، اداره نگارش وزارت فرهنگ و هنر.

4. سایت جزیره دانش jazireh danesh.com

5. سایت ویکی پدیا viki pedia.com

چراغ راه

ابن بلخی در فارس نامه

بحر فارس؛ این دریای پارس طیلسانی است از دریای بزرگ که آن را بحر اخضر خوانند و نیز بحر محیط گویند و بلاد صین و سند وهند و عمان و عدن و زنجبار و بصره و دیگر اعمال بر ساحل این دریاست و هر طیلسانی که از این دریا در زمین ولایتی آمده است، آن را بدان ولایت بازخوانند چون دریای پارس و دریای عمان و دریای بصره و مانند این؛ و از این جهت این طیلسان را دریای پارس می گویند. (دکتر محسن شاملو، خلیج فارس، 1347، ص 20)

ابن حوقل در صورة الارض

دریای فارس، خلیجی از بحر محیط در حد چین و شهر واق است و این دریا از حدود بلاد سند و کرمان تا فارس امتداد دارد و از میان سایر ممالک، به نام فارس نامیده شده است؛ زیرا فارس از همه این کشورها آبادتر است و پادشاهان آنجا در روزگاران قدیم، سلطه بیشتر داشتند و هم اکنون به همه کرانه های دور و نزدیک این دریا مسلط اند و در همه بلاد دیگر، کشتی هایی که در دریای فارس حرکت می کنند و از حدود مملکت خود خارج می شوند و با جلال و مصونیت برمی گردند، همه متعلق به فارس هستند. (ابن حوقل، صورة الارض، ترجمه دکتر جعفر شعار، بنیاد فرهنگ ایران، 1345، ص 46)

ابوریحان بیرونی در التفهیم لاوائل صناعة التنجیم

و اما دریای محیط؛ آنجا که از شمال سوی مشرق آید زان سوی زمین، چین و ماچین، هم بیراه است و باخطر، و کس بدو اندر نیاید و از وی به حد جنوب خلیجی بیرون آید که آغاز آن دریاست که او را بدان زمین خوانند که برابر او باشد و به اول دریای چین بود و آن گه دریای هند؛ و زوی خلیج های بزرگ بیرون آید سوی آبادانی چنانک هر یکی دریایی بُوَد جداگانه همچون دریای فارس و بصره که بر کرانه مشرق او تیز و مکران است، و برابر او بر کرانه مغرب بارگاه عمان بود و چون از عمان سوی جنوب بگذرد به شحر باز رسد که کندر و از آنجا خیزد و از آنجا به عدن رسد و آنجا دو خلیج بزرگ بیرون آید یکی آن است که به قلزم معروف است و او بر زمین عرب برگردد تا چون جزیره ها باشد میان او و میان خلیج فارس... (دکتر محسن شاملو، همان، صص 18 و 19)

زلال قلم

اَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّار

میثم امانی

مرزهایت از کرانه اروند، تا ساحل سیستان، مرزهای پیام اسلام راستین اند. دیده بان ها در برج های برافراشته ات چشم های بیدار انسانیت اند تا نگذارند آسیبی برسانند به امنیت عشق و صلح جهانی.

موج ها در گستره گسترده ات، مشت های گره شده حق باوران است که علیه باطل می خروشد؛ مشت های گره شده اصحاب قرآن که بر پیشانی بندشان نوشته است: «اشدّاءُ علی الکفّار». طوفان هایت، طوفان های خشم است علیه دزدان دریایی، علیه دزدان فانوس در شب باران، علیه دزدان شرف و عزت و ناموس.

فرزندان فارسی

خلیج فارس را اراده پولادین آریایی نگه داشته است. رعدِ گام های رستم در سیستان، شنیدنی است و برق شمشیر آریوبرزن در ارجان دیدنی است هنوز. کشتی های غریب «نیارکوس» و «اسکندر» نتوانسته اند موج را از سطح آب هایش بگیرند و مروارید را از عمق آبی اش بدزدند. خلیج فارس، زنده، است هنوز؛ در نفس های کمین گرفته دلیران تنگستان، در غیرت و دلاوری اهالی جنوب، در وطن دوستیِ اولاد رییس علی دلواری.

مردان جنگ ما، پشت خلیج فارس ایستاده اند. هنوز سلاح از دست «همت» و «باکری» نیفتاده است، هنوز قلب «صیاد شیرازی» می تپد. فرزندان فارس نمرده اند که مادرشان را به اسیری ببرند. فرزندان فارسی زنده اند و صدایشان می آید در هر نسیم و طوفان، در هر موج، در هر رعد و برق...

چهارراه صلح و دوستی

خوان یغما نیست که بخورندش؛ میراث پدری نیست که ببرندش. خلیج فارس، خلیج ماهیان فارس است، خلیج طلای سیاه و سفید و تنها، برازنده دست های فارس است. کدام عقل و قانونی حکم کرده است که حاصل دست رنج آب ها و خاک ها، باید به اهالی آب ها و خاک هایی برسد آن سوی مرز؛ چه کسی حکم کرده است که ما بکاریم و دیگران بخورند؟!

می خواهند بر تنگه هرمز بنشینند و دوستان شان را گرد بیاورند و بخورند و ببرند و بدزدند. تنگه هرمز، باید چهارراه ملت ها بماند از هر جنس و قوم و باوری، چهارراه صلح و دوستی که اکسیر عشق را بار بزند و به اقصی نقاط دنیا بفرستد.

به خط فارس

نام ها را از شناسنامه ها پاک می کنند و به نسل ها می آموزند که پیشینه ای شایسته نداشته اند. فتنه می کارند تا مابین دعوای همسایه ها، کشتی هایشان را پر کنند از نفت و ستاره دریایی! خلیج فارس، نامی است که کرخه و کارون بر فلات قاره جنوب نوشته اند، نامی است که آشوریان و آریاییان با صدای سم ابرها و سنگینی قدم هایشان نوشته اند. خلیج فارس، نامی نیست که در نقشه ها بنویسند و در محافل بگویند... نامی است که خال سینه ایران است، نامی است که از به هم پیوستن کویرها و جلگه ها و رشته کوه ها رقم خورده است. صفحات زمین، آن قدرها لرزیده و چرخیده تا حروف کلمه خلیج فارس، به خط فارس به هم بپیوندد.

شعر

توران شهریاری

آورده اند که...

نیارکوس، سردار سپاه اسکندر مقدونی در خاطرات خود درباره دریانوردی در خلیج فارس نوشته است:

در دریای پارس، نهنگ های بزرگ زیاد پیدا می شود. روزی در نزدیکی کشتی ما دریا منقلب شد، حال آنکه باد نمی وزید. سبب را جویا شدم، معلوم شد نهنگ ها دور هم جمع شده مشغول بازی هستند و تلاطم دریا از بازی آنهاست؛ با نواختن شیپور و طبل، آنان را فراری دادیم. درازای بیشتر آنها از چهل متر تجاوز می کرد. (خلیج فارس، محسن شاملو، 1347، به نشر)

کوتاه و گویا

1. خلیج فارس، خلیج فرهنگ و تمدن فارس است.

2. خلیج فارس، خلیج مهمان نوازی ایرانیان است.

3. خلیج فارس یعنی خلیج همه همسایه ها.

4. خلیج فارس، امضای اهالی ایران است پای نقشه ایران.

5. تنگه هرمز، بر پیروان صلح و دوستی باز است؛ اما بر پیروان جنگ و دشمنی تنگ خواهد شد.

6. تنگه هرمز، سفره سفر ایرانی است و برای آنان که عزت و استقلال ایرانی را به رسمیت بشناسند، پهن خواهد شد.

نظر ما اینه...

عنوان های پیشنهادی برنامه:

سردار اقتدار

حتی یک وجب آب

هدف برنامه:

برای آشنایی هر چه بیشتر مخاطب رسانه با تاریخ ایران و با توجه به موضوع مورد بحث یعنی خلیج فارس می توان چگونگی اخراج پرتغالی ها از آب های جنوبی و جزایر ایران در دوران شاه عباس صفوی، با رشادت «امام قلی خان امیر الامرای فارس» را برای قشرهای مختلف در رسانه ملی انعکاس بیشتری داد.

قالب برنامه ای و مخاطب

1. مخاطب عام: روایت تاریخی، همچون برنامه ای که هر شب ساعت 45:19 از شبکه دو سیما پخش می شود. در این برنامه برای جذب مخاطب بیشتر باید از راویانی بهره جست که مطالب را شیرین به بیننده منتقل کنند. پیشنهاد می شود در این برنامه از خسرو معتضد استفاده شود.

2. فرهیختگان: گزارش مستند از باقیمانده های نیروهای خارجی در سواحل و یا جزایر جنوبی ایران و گفت وگو با تاریخ دانان در همان محل نه در استودیو و دیگر فضاهای مصنوعی. برای نمونه قلعه پرتغالی ها در جزیره قشم.

کتابستان

1. صورة الارض، ابن حوقل، ترجمه دکتر جعفر شعار، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1345.

2. التنبیه و الاشراف، مسعودی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1349.

3. مختصر البلدان، ابن فقیه، ترجمه ح. مسعود، بنیاد فرهنگ ایران، 1349.

4. خلیج فارس، اقبال یغمایی، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، بی تا.

5. خلیج فارس، محسن شاملو، چاپخانه صبح امروز، 1347.

6. خلیج فارس، سر آرنولد ویلسن، ترجمه محمد سعیدی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.

7. خلیج فارس، ناصر تکمیل همایون، دفتر پژوهش های فرهنگی، 1381.

سایت ها:

1.persian Golfonline. org

2.the persian golf.org

3.jazireh danesh.com

4.persian - golf - info

5.golf- persian- blogspot.com