|
وزیر دارایی می تواند اثر تخفیف های مالیاتی بر رفتار را پیش بینی کند هنگامی که این ستون نوشته می شود (در اواخر ماه فوریه سال ۲۰۰۱) بهار در حال نزدیک شدن است؛ بنابراین بودجه سال آینده تهیه می شود. بهار همراه خود گل های تازه سبز شده را می آورد و بودجه کشور نیز با خود باورهای اقتصادی تازه سرزده می آورد. البته همه اینها از طرف وزیر دارایی نمی آید؛ مفسران بودجه تعداد زیادی از آنها را عرضه می دارند و باید تاکید شود که وزیر دارایی کنونی تنها کسی نیست که دسته گل های باورهای نادرست تقدیم می دارد تا از میان آنها دست به انتخاب بزنیم و سپس یک نمونه را تحلیل و موشکافی کنیم. وزرای دارایی پیشین از هر دو حزب که بر سر کار بوده اند نیز در دادن چنین هدیه هایی بسیار دست و دلباز بوده اند.
آنچه به ویژه درباره وزیر دارایی کنونی حیرت آور است، میل افراطی وی به پاداش دادن خوبی ها و تنبیه کردن بدی ها است. باور نادرست عمومی مورد بحث ارتباط نزدیکی با باوری دارد که در ستون های گذشته برملا شد. یک چند کلمه در آن باره، به آماده شدن صحنه کمک خواهد کرد.
آنچه را «باور نادرست اساسی» می نامیم این است که وزیر دارایی می تواند تصمیم بگیرد چه کسی مالیات بپردازد. او می تواند بر یک کالای خاص مثلا بنزین مالیات وضع کند؛ اما اثری که این کار بر قیمت پرداختی خریدار خواهد داشت و مبلغی که عرضه کننده دریافت می کند، بستگی به این دارد که عرضه و تقاضا چقدر به تغییرات قیمت حساس هستند. وزیر دارایی با وضع مالیات، شکافی بین آنچه خریدار می پردازد و آنچه عرضه کننده دریافت می کند، ایجاد می کند. او نمی تواند حد و اندازه ای را معلوم کند که چقدر از افزایش مالیات به شکل افزایش قیمت مصرف کننده درمی آید و چقدر آن به کاهش قیمت تولیدکننده منجر می شود. برای مثال اگر تقاضای مصرف کننده کاملا غیرحساس به قیمت باشد، پس مصرف کنندگان مقدار تقاضای خود را تغییر نخواهند داد؛ در نتیجه عرضه کنندگان نیز مقدار عرضه خود را تغییر نخواهند داد و قیمت دقیقا به اندازه مالیات بالا خواهد رفت.
اکنون به باور نادرست فعلی می رسیم؛ اما در ذهن خود اهمیت حیاتی حساسیت قیمتی تقاضا و عرضه در تعیین مقدار واکنش قیمت و مقدار یک کالا به وضع مالیات (یا البته امکان یارانه دهی) بر کالا را نگه می داریم.
یارانه دادن به کالا دقیقا مثل مالیات است و یک شکاف بین آنچه خریدار می پردازد و آنچه عرضه کننده دریافت می کند، ایجاد می کند؛ اما این دفعه، به جای افزایش قیمت برای خریدار و پایین آوردن آنچه تولیدکنندگان دریافت می کنند، مخالف آن اتفاق می افتد. تولیدکنندگان بیشتر دریافت می کنند و خریداران مجبورند کمتر بپردازند. اگر چه دقیقا مثل حالت مالیات، چقدر از یارانه به صورت قیمت های بالاتر به تولیدکننده می رسد و چقدر از آن به صورت قیمت های پایین تر به مصرف کننده می رسد بستگی به این دارد که عرضه و تقاضا تا چه حد به تغییرات قیمت حساسیت نشان می دهند.
اکنون در جریان تلاش های وزیر دارایی برای تنبیه بدی ها و پاداش دهی خوبی ها، او علاقه مند به اثرگذاری آن مالیات ها بر مقادیر و نه بر قیمت ها است؛ اما این دو از هم جدایی ناپذیر هستند. او نمی تواند بداند اثر مالیات بر قیمت چقدر است؛ چون نمی داند عرضه و تقاضا چقدر به تغییرات قیمت حساسیت پذیر هستند و دقیقا به همین دلیل، نمی تواند بداند تمهیدات وی چه اثری بر تشویق کردن برخی فعالیت ها و بازداشتن فعالیت های دیگر خواهد داشت. برای مثال یک فعالیت را در نظر بگیرید که مقداری از آن که مردم مایل به انجام هستند، مستقل از قیمت باشد. (تصور چنین کالای کاملا غیرحساس به قیمت سخت است؛ اما این فرض را برای ساده کردن مثال آوردیم.) یارانه دادن به چنین کالایی خیلی ساده، قیمتی را که خریدار آن فعالیت مجبور به پرداخت است، پایین می آورد؛ اما مقدار بیشتری از آن مصرف نخواهد کرد؛ چون مقدار بیشتری برای مصرف عرضه نشده است.
پس در شرایطی که وزیر دارایی میزان حساسیت های عرضه و تقاضا برای هر فعالیت که او سعی در تشویق یا تنبیه دارد را نمی داند، او هیچ ایده ای ندارد که کارآمدی تمهیداتش چقدر است.
افزون بر این، هنوز مشکل دیگری باقی است. وزیر دارایی متعهد به کسب درآمد بیشتر یا وضع مالیات بیشتر بر هر واحد فعالیت می شود. او مجبور است هزینه یارانه ها و مالیات ها را محاسبه کند قبل از اینکه بداند اقداماتش چه اثری بر استقراض دولت (یا بازپرداخت بدهی) خواهد داشت؛ اما از آنجا که او نمی داند چه مقدار از فعالیت های یارانه دهی شده یا مالیات گرفته شده، در نتیجه مالیات ها و یارانه ها تغییر خواهد کرد، پس میزان هزینه سیاست های خویش را نخواهد دانست. خلاصه اینکه، نه فقط اثرات تلاش به تشویق خوبی ها و بازداشتن بدی ها غیرقابل پیش بینی هستند؛ حتی تلاش به انجام دادن آنها، پیش بینی های مازاد یا کسری بودجه را غیرقابل اتکاتر از قبل می سازد و همه اینها ناشی از آن است که باور به اینکه وزیر دارایی می تواند اثر تخفیف و معافیت مالیاتی بر رفتار را پیش بینی کند، باور نادرستی است.
|
