آب بنوشید
راهکارهایی برای جلوگیری از گرمازدگی

بدن انسان نسبت به هرگونه تغییر شرایط محیطی واکنش نشان می‌دهد تا بتواند تعادل بر هم ریخته را دوباره بازگرداند. گرم شدن هوا در فصل تابستان، مسئله‌ای است که بتدریج اتفاق می‌افتد بنابراین ممکن است انسان متوجه تغییرات فیزیولوژیک بدن خود در این شرایط نشود. ادامه شرایط نامساعد محیطی در نهایت عوارضی را برای انسان به وجود می‌آورد و ممکن است فرد را دچار گرمازدگی کند.

● تغییرات فیزیولوژیک در برابر گرما
گرما و افزایش حرارت، تغییرات فیزیولوژیکی را در بدن به‌وجود می‌آورد. افزایش دمای بدن باعث تسریع گردش خون می‌شود و عروق را بخصوص در سطوح بدن متسع می‌کند. اتساع عروق، دفع آب و املاح را از بدن به دنبال دارد، در نتیجه فرد شروع به تعریق می‌کند.
کاهش آب بدن، تهدیدی برای آن است بنابراین قلب با افزایش ضربان، خون بیشتری را به جریان می‌اندازد در نتیجه سیستم قلبی و عروقی بدن تحت فشار قرار می‌گیرد. تغییرات ذکر شده، دفاعی است که بدن در برابر شرایط نامساعد محیطی از خود نشان می‌دهد که با توجه به سن فرد متفاوت است. نوزادان، کودکان، نوجوانان و حتی سالمندان واکنش و حتی میزان سطح تحمل متفاوتی در برابر گرما دارند و برخی خیلی سریع گرمازده می‌شوند.
دکتر مهرداد حق ازلی، متخصص داخلی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در مورد دیگر عوارض قرار گرفتن در محیط گرم و گرمازده شدن می‌گوید: کاهش میزان آب بدن در اثر تعریق زیاد و گرما، جریان خون وارد شده به کلیدها را کاهش می‌دهد و در این زمان عملکرد تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به دنبال تعریق، سدیم و پتاسیم بیشتری از بدن دفع می‌شود و بدن دچار نوعی کمبود املاح می‌شود. از طرفی کاهش آب بدن برای قلب نیز حائز اهمیت است، زیرا کاهش حجم خون و افزایش غلظت آن، سیستم قلبی و عروقی را دچار مشکل می‌کند.
وی در ادامه می‌افزاید: علاوه بر سیستم قلبی و عروقی و دیگر سیستم‌های بدن، دیواره سلول‌های بدن نیز که نقش مهمی را ایفا می‌کنند، در اثر کم‌آبی دچار تغییر می‌شوند. با کاهش آب بدن و حجم خون، جدار سلول‌های بدن نمی‌توانند ورود و خروج مواد و املاح را از سلول بخوبی کنترل کنند بنابراین سلول با مشکل روبه‌رو می‌شود.
افزاد مسن نیز به دلیل آن‌که در وضعیت قلبی و عروقی محدودیت دارند و یا ممکن است دچار بیماری خاصی باشند، کاهش آب بدن و به دنبال آن افزایش ضربان قلب سیستم قلبی و عروقی آنها را تحت فشار قرار می‌دهد.
● علائم گرمازدگی
عملکرد بسیاری از بافت‌های بدن به میزان آب موجود در آنها بستگی دارد، کمبود آب در بدن بر بسیاری از اعضا اثری مخرب دارد. قرار گرفتن در هوای گرم و یا در معرض نور مستقیم خورشید برای طولانی‌مدت فرد را دچار گرمازدگی می‌کند. این عارضه در کودکان، نوزادان، افراد مسن و کسانی که فعالیت زیادی دارند و از رژیم غذایی مناسبی برخوردار نیستند، بیشتر اتفاق می‌افتد. همچنین میزان رطوبت بدن و استفاده از برخی داروها نیز مؤثر است.
به گفته دکتر حق ازلی گرمازدگی علائم و شدت متفاوتی دارد. در گرمازدگی خفیف تا متوسط فرد دچار بی‌حالی، ضعف، تعریق زیاد، بی‌قراری، رنگ‌پریدگی پوست، کاهش فعالیت بدنی و کاهش ادرار می‌شود و در موارد شدید آن حساسیت‌پذیری فرد زیاد می‌شود و در برخی موارد هوشیاری را کاهش می‌دهد.
● گرمازدگی نوزادان
بطور متوسط دو سوم تا سه چهارم از حجم بدن را آب تشکیل می‌دهد. گرمازدگی و کاهش میزان آب بدن در کودکان و بخصوص نوزادان از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا بروز علائم در آنها شدیدتر است و کم آبی آسیب بیشتری به آنها وارد می‌کند. افراد بزرگسال با قرار گرفتن در معرض گرما و افزایش درجه حرارت بدن، به سرعت دچار تعریق می‌شوند و بدن بلافاصله نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد و فرد در صورت امکان از محیط گرم به مکانی خنک می‌رود در حالی که کودکان تنها با گریه و بی‌قراری از احساس گرما خبر می‌دهند و نوزاد گرمازده نمی‌تواند عکس‌العملی از خود نشان دهد. بنابراین نوزادان نیاز به مراقبت بیشتری در فصل گرم دارند.
دکتر مسعود امیدیان، فوق تخصص نوزادان در مورد گرمازدگی کودکان و نوزادان می‌گوید: شایع‌ترین خطری که کودکان و نوزادان را در فصل گرما تهدید می‌کند، گرمازدگی است. در اثر گرمازدگی، درجه حرارت بدن بیش از ۴۰ تا ۴۱ درجه سانتیگراد می‌شود، در حالی که در اثر تب‌های عفونی بندرت درجه حرارت بدن از این میزان بیشتر می‌شود.
دکتر امیدیان، علت عمده گرمازدگی کودکان و نوزادان را پوشش زیاد آنها می‌داند. از طرفی قراردادن نوزادان در محیط بسته و بدون جریان هوا، تابش مستقیم نور آفتاب و استفاده از دستگاه‌های گرم کننده نقش مهمی در گرمازدگی نوزادان دارد. بسیاری از والدین تصور می‌کنند باید لباس زیادی به نوزادشان بپوشاند در حالی که درجه حرارت محیط بدن آنها مطلوب و کافی است و قرار دادن دماسنج در خانه کمک زیادی به متعادل نگه داشتن درجه حرارت محیط خانه می‌کند. ۲۵
تا ۲۸ درجه سانتیگراد بهترین درجه حرارت مناسب برای محیط خانه است و استفاده از کولر و پنکه منعی ندارد تنها نباید نوزاد را در معرض باد مستقیم کولر قرار داد.
وی در مورد علائم نوزادان گرما زده می‌گوید: در اثر منع شدن عروق محیطی، رنگ پوست نوزاد قرمز می‌شود و در اثر تشدید این حالت ممکن است رنگ پوست خاکستری شود. بی‌قراری، افزایش تعداد تنفس برای دفع گرما، اختلالات همودینامیک، اختلال آب و الکترولیت و حتی خونریزی مغزی از علائم گرمازدگی در نوزادان است.
● پیشگیری و درمان
پیشگیری از گرمازدگی بر درمان آن ارجحیت دارد. پوشش مناسب کودک و نوزاد، اهمیت زیادی دارد، زیرا خطر گرمازدگی از سرما خوردگی کمتر نیست و مطمئناً گرمای بیش از حد ضرر زیادی به نوزاد خواهد زد.
دکتر امیدیان توصیه می‌کند کودکان زمان مناسبی از روز بیرون از خانه برده شوند و از قرار دادن آنها در معرض نورمستقیم آفتاب خودداری شود و آنان را به مدت طولانی در ماشین قرار نداده و تا حد ممکن از مسافرت‌های طولانی و بدون امکانات و ماشین‌های بدون تهویه و کولر خودداری شود.
برای درمان و کمک به بهبود گرمازدگی کودکان، علاوه بر مراجعه به پزشک، توصیه می‌شود بدن نوزاد به صورت ناگهانی خشک نشود در غیر این صورت استرس و شوک به بدن او وارد می‌شود که برای وی خطرناک است بنابراین کاهش دمای بدن باید به صورت تدریجی و آهسته انجام شود. جبران مایعات و آب از دست رفته بدن نیز در صورت تشخیص پزشک با سرم درمانی انجام می‌شود. علاوه بر این شیردهی در محیطی خنک باید بطور مکرر انجام شود تا آب از دست رفته بدن نوزاد جبران شود. در صورت تمایل به نوشاندن آب به نوزاد باید از آب جوشیده سرد شده استفاده کرد.
● گرما در دوران بارداری
افزایش درجه حرارت بدن و گرمازدگی در دوران بارداری ممکن است عوارض خطرناکی را به جای بگذارد.
تب در اثر گرمازدگی و یا ابتلا به ویروس‌هایی از قبیل سرخچه، توکسوپلاسموز در دوران بارداری ممکن است اتفاق بیفتد. به گفته دکتر معصومه مشفقی، متخصص زنان و عضو هیئت علمی دانشگاه ایران، افزایش درجه حرارت بدن بخصوص در سه ماهه اول بارداری ممکن است ناهنجاری‌های جنینی از جمله آننسفالی را به وجود آورد و یا باعث پارگی زودرس کیسه آب اطراف جنین شود. زایمان زودرس نیز از جمله عوارضی است که در اثر افزایش درجه حرارت بدن در سه ماهه آخر دوران بارداری اتفاق می‌افتد. اسهال و استفراغ در اواخر بارداری نیز باعث تحریک روده و از دست دادن آب و در نهایت تحریک و انقباض رحم می‌شود که زایمان زودرس را به دنبال دارد، لذا درمان و پیشگیری از تب و گرمازدگی در دوران بارداری اهمیت زیادی دارد.
به دلیل آن‌که هورمون‌های مترشحه در دوران بارداری عضلات کلیه و حالب را شل می‌کنند، اکثر اوقات شروع علائم و نشانه‌های سنگ کلیه در این دوران اتفاق می‌افتد بنابراین توصیه می‌شود در فصل تابستان مایعات بیشتر نوشیده شود.
با‌توجه به آن‌که حاملگی با تعدادی حملات گرگرفتگی همراه است که تحمل آن بخصوص در فصل تابستان دشوار است، باید تا حد ممکن از قرار گرفتن در محیط گرم و تابش نور آفتاب به مدت طولانی خودداری کرد. این توصیه در مورد زنان یائسه‌ای که دچار حملات گرگرفتگی هستند نیز صدق می‌کند. همچنین توصیه می‌شود از پیاده روی طولانی‌مدت در فصل گرما خودداری شود. مصرف مایعات زیاد، میوه‌جات و تقریباً دولیتر آب به صورت روزانه توصیه می‌شود. استفاده از لباس مناسب، نخی با رنگ روشن در کاهش جذب گرما کمک‌کننده است. با توجه به آن‌که تحمل حملات گرگرفتگی زنان یائسه در فصل گرما سخت‌تر می‌شود علاوه بر توجه به توصیه‌های گفته شده، می‌توانند برای کاهش حملات گرگرفتگی از دانه‌های حاوی هورمون، استروژن مانند سویا استفاده کنند تا علائم در آنها کاهش پیدا کند.