پیش از اسلام در زمان اشکانیان و ساسانیان در این محل عبادتگاه پیشوایان کنتیس زرتشتی قرار داشته است.به سبب اقامت چهار فصل مغ (بزرگان دینی زرتشتی) به چهار مغان شهرت یافته است.طبق مدارک موجود آب چشمه به چهرمغان یا چرمغان موسوم بوده که هم اکنون نیز به این نام معروف است. نام این مکان یعنی بش قارداش بر اساس داستانی تاریخی است که در بین مردم شهر جریان دارد. در پایین کوه یک شعار سنگ تراشیده ای وجود دارد که شعار زرتشتیان یعنی پندار نیک گفتار نیک و کردار نیک برروی کوه حک شده استدر سمت چپ کوه و چشمه بش قارداش یک بنای تاریخی که به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده هم اکنون پابرجاست و در سالهای قبل چندی از خاندان شادلو بجنورد در آن دفن شده اند. در روبروی استخر اصلی بش قارداش یک دروازه از حدود ۲۰۰ سال پیش تا کنون پابرجاست.

کهندژ بلقیس با شماره ثبت 4497 در فهرست آثار ملی قرار دارد. وسعت این شهر کهن در حدود 150 هکتار و مساحت ارگ (کهندژ ) حدود 5 هکتار است . این شهر بر اساس اسلوب معماری ساسانی و شامل سه بخش کهندژ ، ربض و شارستان ساخته شده و مهمترین مصالح به کار رفته در آن خشت و گل است . بخش های مهم شهر شامل کهندژ ، شارستان ، خندق و حصار دور شهر است و در داخل حصار های شهر

مسجد ، مقبره شیخ آذری و راسته بازاری وجود داشته که در تصویر هوایی که در سال 1937 توسط پروفسور اشمیت گرفته شده است . به خوبی قابل مشاهده هستند . کهندژ 29 برج به ارتفاع حدود 11 متر داردو دروازه اصلی آن در شمال شرقی واقع شده است . این مجموعه تاریخی را میتوان جزو عظیم ترین میراث های خشتی ایران تلقی کرد که در طول تاریخ همواره به عنوان یکی از شهر های مهم ، در حاشیه جاده معروف ابریشم قرار داشته است . این شاهراه تجاری در ادوار مختلف از رونق زیادی برخوردار بوده است . این شهر برای آخرین بار در دوره صفویه متروک شده و شهر اسفراین به محل کنونی خد در سه کیلو متری شمال شهر قدیم اسفراین منتقل شده است .

آب گرم ایوب در دهستان گیفان در 95 کیلومتری شمال بجنورد و در روستای ایوب واقع شده است . ویژگی منحصر بفرد چشمه ابگرم و خواص درمانی آن سبب شده که به منظور رفع بیماریهای پوستی مورد استفاده قرار بگیرد . این چشمه در روزهای تعطیل پذیرای گردشگران است که جهت استفاده از آب گوگردی و بهره وری از خواص طبی آن به روستای ایوب سفر میکنند . این چشمه بعنوان منطقه نمونه استانی انتخاب گردیده است .

بنای تاریخی عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی دوره قاجار در استان خراسان شمالی ، در شمال شهر بجنورد قرار دارد . این بنا در حدود سالهای 1300 تا 1305 هجری قمری و در زمان حکومت ناصرالدین شاه و به دستور یار محمد خان شادلو (سردار مفخم ) از حکمرانان منطقه ساخته شده است . این عمارت دو طبقه محل سکونت خانواده مفخم بوده و ایچری .نامیده میشده است . نقشه این ساختمان توسط ممتحن الملک مهدی خانشقانی یکی از نخستین آرشیتکت های ایرانی طراحی گردیده است . هر طبقه ساختمان دو ایوان شمالی و جنوبی دارد که 9 ستون در ضلع جنوبی و 7 ستون در ضلع شمالی بار سقف را بردوش میکشند . این بنا 34 اتاق با دو تالار به نام های تالار آیینه و تالار موزه دارد که با سبک های آیینه کاری ، کاشیکاری و گچبری مزین شده بود . از زیباترین فنون معماری این بنا استفاده از تکنیک کاشیکاری ، معرق ، معقلی و هفت رنگ با طرح ها و نقوش انسانی ، حیوانی ، اسلیمی ، ختایی و هندسی میباشد .

روستای بیدواز از توابع دهستان میلانلو در شمال شرقی شهرستان اسفراین در فاصله 25 کیلومتری واقع شده است . بیدواز با آب و هوای معتدل کوهستانی در دره زیبای میلانلو قرار دارد . نام این روستا به صورت بید آواز و بندو از نیز در برخی از کتب تاریخی قید شده است . این روستا به دلیل واقع شدن در کناره رودخانه از روستاهای خطی است و در امتداد رودخانه شکل گرفته است . مقبره شیخ رشید الدین محمد بیدوازی از مشهور ترین عرفا و شعرا در این روستا قرار دارد . این بنا در دوران ایلخانی ساخته شده است . بقعه شیخ محمد بیدوازی پلان هشت ضلعی گنبد داری دارد. اضلاع بیرونی بنا 5/3 متر و ارتفاع 12 متر است . در ردیف کتیبه گچ بری نفیس به خط ثلث به رنگ سفید و متن لاجوردی که شامل آیاتی از قرآن مجید و اسامی ائمه اطهاز است در ارتفاع 40/2 متری و 40/5 متری از کف بنا قرار دارد و یک کتیبه نیز در چهار چوب محراب به خط ثلث و به رنگ سفید و متن لاجوردی نوشته شده که آیه 39 سوره آل عمران « فنادته الملائکه و هو قائم یصلی فی المحراب » را نشان میداده که متاسفانه تخریب شده و از بین رفته است . در قسمتی از کتیبه ردیف اول که در ضلع شرقی باقیمانده ، متوفی را نواده شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی صاحب تبار معرفی کرده اند و کتیبه ردیف دوم شامل ده آیه نخست سو ره فتح میباشد . مصالح اصلی این بنا را قلوه سنگ ، ملات گچ و آهک تشکیل داده و احتمالا در دوره صفوی قسمتهای بالایی گنبد با آجر تعمیر و بوسیله کلاف چوبی مستحکم شده است .

روستای توریستی اسفیدان در 45 کیلومتری جنوب شرقی بجنورد واقع شده است . این روست بافت مسکونی جالب توجهی دارد و خانه ها بصورت پلکانی در دامنه کوه ساخته شده اند . اسپیدان در دره ای با آب و هوای معتدل قرار گرفته و از جاذبه های روستا به آبشار هنر ور ، آبشار بارگاه غار خزانه هنرور ، مقبره شیخ محمد رضا ربانی معروف به حاج آخوند موسس مدرسه علمیه روستا ، مقبره امام زاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر (ع) میتوان اشاره کرد .

صنایع دستی این روستا فرش های دست بافت ، صنایع چوبی ، صنایع سفالی ، قالی بافی و چادر شب بافی است . ورزش های محلی کشتی با چوخه ، تسمه تسمه ، درنا ، ریسمان کشی ، پشتک رایج است . از غذاهای سنتی اسپیدان فتیر مسکه ، آش پلو ، قورمه ، کاچی ، آش قلیه طرفداران زیادی دارد . موسیقی محله قوشمه و دوتار مراسمات محلی ، مراسم رو اول عید نوروز که نزدیک امام زاده نذری میدهند و مراسم روز سیزده بدر که به آبشار هنرور می روند و سوغات محلی آن کشمش ، بادام و گردو جالب توجه هستند . این روستا جزء روستاهای هدف گردشگری استان خراسان شمالی محسوب میشود .

این منطقه کوهستانی و تپه ماهوری از سال 1352 با نام شاه جهان تحت حفاظت قرار گرفت و در سال 1361 به ساریگل تغییر نام داد.

منطقه حفاظت شده ساریگل با مساحت 21309 هکتار در غرب پارک ملی ساریگل و در 5 کیلومتری شرق اسفراین در استان خراسان شمالی قرار دارد و این منطقه دارای اقلیم نیمه خشک معتدل است.

حدود 200 گونه گیاهی از جمله ارس ، زالزالک ، انجیر وحشی ، گردو ، بید ، سنجد ، زرشک ، نسترن کوهی، شیر خشت ، چوبک ، فرفیون ، کنگر ، زنبق ، گاو زبان و پامچال در منطقه شناسایی شده اند . گیا ه دارویی و صنعتی باریجه به وفور در منطقه یافت میشود .

ساریگل زیستگاه یکی از اصیل ترین و ریبا ترین پستانداران ایران یعنی قوچ و میش اوریال است . از دیگر گونه های مهم جانوری منطقه میتوان به پلنگ ، بز و پازن ، گرگ ، روبا ه معمولی ، گربه پالاس ، سمور سنگی ، سنجاب زمینی ، تشی ، کبک ، تیهو ، بلدرچین ، هما ، دال ، سنقر، بالابان ، شاهین ، دلیجه ، مار افعی ، کفچه مار ، تیر مار و... اشاره کرد .

در فاصله 5 کیلومتری غرب شهرستان جاجرم ، حد فاصل جاده گرمه به جاجرم ، تپه نسبتا مرتفع سنگی است که قلعه ای نظامی موسوم به « جلال الدین » بر روی آن ساخته شده است . این قلعه با پلان 6 گوش ، دارای 6 برج مدور در اطراف است که درب ورودی آن در ضلع جنوبی میباشد . و در گذشته عمارتی نیز بالای درب ورودی آن مشاهده شده است .

عمده مصالح این قلعه از سنگ ، ملات ساروج و گا ها" از آجر میباشد و ارتفاع برجها و دیوار های آن حدودا 12 متر میباشد . قدمت این بن خوارزمشاهی بوده و به شماره 1577/3 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .

در 10 کیلومتری شمال شرق بجنورد و در کنار جاده اصلی بجنورد – مشهد ، گردشگاه معروف « بابا امان » واقعشده است . در بابا امان چشمه ای وجود دارد که در 4 نقطه از درون تپه ای میجوشد و آب آن به استخر هایی میریزد که با اختلاف سطح ساخته شده است تا آبشار های مصنوعی تولید کند . این پارک که به عنوان یکی از مناطق نمونه گردشگری ملی انتخاب گردیده است با امکاناتی چون : متل ، رستوران ، سوپر مارکت ، نانوایی ، نماز خانه و غیره ، همه ساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است .