براي ديدار از گنجينة به يادماندني مردم شناسي گنجعليخان بايد از سردر زيباي آن شروع کرد ، جايي که آجرهاي ساده و نيلي ، حاشيه اي از سنگ مرمر ، نقاشيهاي زيباي سردر ، مقرنس بندي زيبا ، نماي بيروني سردر حمام را در جلوه اي زيبا و باشکوه به نمايش مي گذارد و هر رهگذري را به درون ، فرا مي خواند. بر سردر حمام ، که بخشي از نقاشيهاي عهد صفوي آن به تازگي مرمت شده ، کتيبة شعري به خط نستعليق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن ، سال اتمام بنا را با تبديل به حروف ابجد نشان مي دهد:
«کسي نداده نشان در جهان چنين حمام » (سال 1020 ه.ق.)با عبور از زير اين سردر زيبا و راهرويي غيرمستقيم ، که مانع از اشراف به درون حمام و حفظ گرمان آن مي باشد ، و عبور از يک هشتي کوچک و درگاهي منقوش با حجاري پرندگان دريايي به فضايي بزرگ و دلپذير مي رسيم که نامش «رختکن» و نام ديگرش «سربينه» است که از فضاهاي اصلي بناست. جايي که تمام توان سازندة آن متوجه فضاسازي عالي و باشکوه شده ، با بکارگيري نظمي کامل و ترکيبي مناسب از سطوح کاشيکاري پرنقش و نگار و رنگارنگ ، سنگهاي مرمر ، سقف هاي کاربندي شده ، استفاده از صداي آب حاصل از فوران فواره ها و نورپردازي خاص ، فضايي دلنشين ، روح بخش و مسحورکننده ، آفريده است. رختکن ، متشکل از يک فضاي مياني وسيع با سقفي بلند و پرکار و غرفه هاي کوچکتر در گرداگرد آن است ، غرفه ها نيز حوضچه اي با فواره در مرکز خود جاي داده اند. اين غرفه ها از انتها به هم مرتبط هستند لذا رختکن ، باوجوداينکه فضايي يکپارچه جلوه مي کند داراي گوشه هايي خلوت و تودرتو است که فضايي مناسب براي استراحت ، عبادت و گفتگو را عرضه مي دارد. رختکن حمام با انواع زيراندازهاي زيبا ، سارق هاي زردوزي شدة سنتي ، بقچه هاي کرباسي ، قطيفه ها و تن خشک کن هاي فراوان ، تزئين شده است.آري اين حمام قديمي ، مشترياني دارد ساکت وصبور و بي حرف ، انگار که روح دارند و زنده اند ، مشترياني با لباسهاي قديمي ، يکي دراز کشيده ، يکي نشسته ، ديگري لباس از تن بيرون مي آورد و آن ديگري ، آنقدر پاک و پاکيزه به نظر مي آيد که انگار از حمام و شستشويي گرم بيرون آمده است. آنها «مجسمه هايي» هستند که با «موم» و به دست پرتوان هنرمندان ساخته شده اند. با گذر از راهروي طولاني و زاويه دار با سکوهايي در دو طرف هشتي مياني که ظروفي نظير طشت ، تاس و وسايلي مانند لُنگ ، سدر ، حنا ، سيني هاي قديمي ، شانه هاي سنتي ، آينه هاي زيبا ، سنگ پاهاي قديمي و وسايل تن شويي ديگر ، در آن خودنمايي مي کند ، به فضايي بسيار جالب به نام «گرمخانه» مي رسيم که چشم بيننده را مجذوب خود مي سازد ، سمت راست ، کيسه کشان و دلاکان ، مشغول دلاکي هستند و آن سوي ديگر ، حوضي هشت ضلعي با ستونهاي سنگي يکپارچه که دو به دو قرينه اند ، با طاقي زيبا و خيمه مانند و مجسمه هايي ديدني جذابيت ويژه اي را به بيننده ، عرضه مي نمايد. «خزينة حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در اين بخش نيز از ديدنيهاي آن مي باشد.در اين حمام ، همه فضاها به بلوري تراش خورده مي مانند و همچون جواهري نفيس ، جلوه مي کنند. اين خلوص و کمال نه تنها در شکل قاعدة فضاها بلکه در حجم کلي آنها و نيز در طرح سقفها ، که از هندسه اي ناب پيروي مي کند ، نمودار مي گردد. سقفها اغلب کاربنديهاي متنوع و جالبي دارند که اين خود نظم دروني مجموعه را دوچندان مي نمايد و نشاني از «درونگرا بودن معماري سنتي ايران» مي باشد.
نور فضاهاي حمام ، به طريقي استادانه از سقف تامين شده ، به نحويکه نورگيرها معمولاً در مرکز ويا دورادور سقفهاي پرکار جواهرگونه ، جاي گرفته اند و کاملاً با هندسه سقف ، هماهنگي پيدا کرده ، جواهر سقف را نوراني تر نشان مي دهد و سايه - روشن زيبايي بر روي آن ايجاد مي کند. حوض آب زير اين نورگيرها نيز بر جلوة نورپردازي آن مي افزايد. در نورگيرهاي سقف ، براي ممانعت از اشراف و ديد و تنظيم حرارت گرمخانه ، از «گل جام» يا «معلقي» استفاده شده است تا نور خورشيد را به داخل فضاها هدايت کند. بازي نور در داخل فضاها و بازتاب نور برگشته از سطح حوضها و تابيده بر سقفها ، فضاها را ، در هر لحظه با لحظه ديگر ، از هم متمايز مي سازد. گرماي اين حمام به وسيلة «گلخن يا تون» تامين مي شده است. از تون ، کانالهاي «گربه رو»ي انشعابي به زير گرمخانه حمام کشيده شده ، هواي داغ را از خود عبور داده ، کف آن را گرم مي کرده است و هواي آلوده و زايد از طريق روزنه ها به بيرون هدايت مي شد.کاشيهاي معرق ، هفت رنگ و کاشيهاي خشتي ، با تصوير انساني از زيباييهاي ويژة اين حمام مي باشد. از ديگر نکات فني و هنري اين حمام مي توان از چگونگي شبکة آبرساني به خزينه ، گرمخانه ، سربينه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره هاي متعدد آنها ، نحوة گرم کردن هواي داخل حمام ، چگونگي آب بندي مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باريک و طولاني بودن راهروها ، هشتي هاي مياني و سردرها ، تناسبات فضايي وروديها و خروجيها ، ارتفاع زياد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گيري از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشي در اثر قرارگيري در درون زمين ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمي شد ، نام برد.