. کيميای سعادت
از جمله کتابهای پارسی امام غزالی کيميای سعادت از ارزش بيشتری برخوردار است. اين کتاب لطيف و زيبا از جمله گرانبها ترين آثار قرن پنجم هجری به شمار ميرود که از لحاظ فصاحت کلام، سلاست انشاء و خالی بودن از تکلف و تصنع کمتر نظير خود را در زبان پارسی دارد.
کيميای سعادت چکيده ای است از کتاب بزرگ احياء علوم الدين در تازی. در مورد احياء علوم الدين ستايشهای زيادی صورت گرفته چنانکه بعضی گفته اند: «اگر علوم اسلامی نابود شود، همه را می توان از کتاب احياء برون کشيد.» که اين گفته در مورد کيميای سعادت نيز ميتواند صدق کند و دانشوران کيميای سعادت را «دايرة المعارف اسلامی و عرفانی» خوانده اند.
مقدمه کتاب در چهار عنوان است: خود شناسی، خدا شناسی، دنيا شناسی و آخرت شناسی. متن کيميا مانند احياء به چهار رکن تقسيم شده: عبادات، معاملات، مهلکات و منجيات. و هريک ازين چهار رکن به ده اصل تقسيم گرديده. در بيان اين چهار رکن امام غزالی می فرمايد:
«و اما ارکان اين معاملت مسلمانی چهار است: دو به ظاهر تعلق دارد و دو به باطن. آن دو که به ظاهر تعلق دارد:
رکن اول گزاردن فرمان حق است، که آن را عبادات گويند.
رکن دوم نگاه داشتن ادب است اندر حرکات و سکنات و معيشت، که آنرا معاملات گويند.
و اما آن دو که به باطن تعلق دارد:
يکی پاک کردن دل است از اخلاق ناپسنديده؛ چون خشم و بخل و حسد و کبر و عُجب و ريا، که اين اخلاق را مهلکات گويند و عَقَباتِ راه دين گويند.
و ديگر رکن آراستن دل است به اخلاق پسنديده، چون صبر و شکر و محبت و رضا و رجا و توکل، که آنرا مُنجيات گويند.»
امام غزالی بنابر گفته خودش در ديباچه کيميای سعادت، اين کتاب را برای کسانيکه به تازی فهم نداشتند تصنيف کرد. و چنين گفته: « وما اندرين کتاب، جملهء اين چهار عنوان و چهل اصل شرح کنيم از بهر پارسی گويان؛ و قلم نگاه داريم از عباراتِ بلند و منغلق و معانی باريک و دشوار تا فهم توان کرد. و اگر کسی را رغبت به تحقيقی و تدقيقی باشد ورایِ اين، بايد که آن از کتاب تازی طلب کند چون کتاب احياء علوم الدين و کتاب جواهرالقرآن و تصانيف ديگر، که در اين معنی به تازی کرده آمده است؛ که مقصودِ اين کتاب عوامِ خلق اند که اين معنی به پارسی التماس کردند و سخن از حدِ فهمِ ايشان در نتوان گذاشت.»
کيميای سعادت چندين بار توسط مرحومان احمد آرام و حسين خدِيوجَم با زحمات و کار جداگانه در تهران به چاپ رسيده است. مرحوم حسين خديوجم، که ترجمهء پارسی احياء علوم الدين را نيز تأليف و به چاپ رسانده، با زحمات بسيار و صدق بی انتها متن کامل کيميای سعادت را در سال 1361 در دو جلد به چاپ رساند و تا حال بيش از ده بار به نشر رسيده است. کيميای سعادت چندين بار به زبانهای انگليسی، عربی، ترکی، ايتالوی، هندی و اردو، بنگالی و مالی (زبان کشورهای ماليزيا و سنگاپور) ترجمه گرديده است.
