«و کذالک جعلنا لکل نبی عدواً من المجرمین» و خداوند تبارک و تعالی در مورد دشمنان امت اسلامی این گونه می فرماید:«و لایزالون یقاتلونکم حتی یردکم عن دینکم ان استطاعوا»

خداوند در تحلیل روش شناسی و رفتار شناسی دشمنان اسلام و توحید، به این نکته توجه می دهد که دشمنان اسلام، به سبب هم دلی و همانندی در فکر و اندیشه،یکسان و همانند عمل می کنند.[3]

تهدید و جنگ همواره در طول تاریخ وجود داشته است. چنان که می توان بامطالعه اجمالی تاریخ بشر و انبیاء الهی در یافت که دشمنان بشریت و دشمنان انبیاتلاش کرده اند مخاطبان انبیاء را در غفلت، جهل و برداشت های نادرست نگهداشته و با تحریف واقعیت ها، شایعه سازی و... اهداف شیطانی خود را بر جوامع حاکم کنند. شایعه سازی، دروغ پراکنی،دور نگه داشتن جوامع از مذهب و دین،لطمه وارد ساختن به اعتقادات مردم و سایر موارد از جمله موضوعاتی است که رویکرد سران اردوگاه قطام سلطه علیه جوامع بشری به تهدید و جنگ نرم رانشان می دهد.

به همین دلیل است که مقام معظم رهبری در یک راهبرد بلندمدت از مفاهیم« تهاجم فرهنگی » 1370،« ناتوی فرهنگی» 1385 و « جنگ نرم»1388 به عنوان دغدغه های اصلی کشور یاد می کنند.

مقدمه:

با نگاهی به جریان شناسی جنگ نرم می توان گفت که این شیوه ی جنگی، ازدیرباز مورد استفاده قرار گرفته و همواره از سوی انسان ها در جنگ ها به عنوان یک ساز و کار موثر مورد توجه بوده است. اصولاً بهره گیری از هر ابزاری درجنگ نرم بر این پایه و محور قرار می گیرد که بر اندیشه و احساسات مخاطب تاثیر گذاشته و او را مرعوب خود می سازد و بی آنکه واکنشی از خود نشان دهد،تسلیم دشمن شده و یا در مسیر خواسته های او گام بردارد. دشمن در جنگ نرم تلاش می کند تا با استفاده از ابزار های فرهنگی و ارتباطی پیشرفته و با شایعه ودروغ پراکنی و ایجاد بد بینی اختلاف ایجاد کند.  « مقام معظم رهبری».

آموزه های قرآنی نیز به جنگ نرم در حوزه دشمن شناسی و مقابله با دشمن توجه داشته است. به این معنا که اگر دشمن برخی از ساز و کارهای جنگ روانی را درجنگ نرم به کار می گیرد، جامعه اسلامی نیز در دفاع و مقابله با دشمن می بایست از همه ی امکانات بهره گیرد و در جنگ نرم، به حکم مقابله به مثل« فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم و اتقوالله و اعلموا ان الله مع المتقین» عمل نماید.[4]

البته دراین آیه وآیات دیگر براین مهم توجه وتا کید شده است که مومنان به حکم تقوای الهی از هر گونه رفتارهای ضد اخلاقی و عقلانی که هنجار ها و ارزشهای سیاسی بشریت را تضعیف می کند یا از میان بر می دارد باید پرهیز کنند. بنابراین خطوط قرمز ها و محدودیت هایی را برای این مقابله به مثل در همه ی حوزه هاازجمله جنگ نرم معین کرده است که مومنان نمی توانند از آن مرز ها گذر کنند وهمانند دشمنان خدا ودین، عمل نمایند. یکی از روش های جنگ نرم، بازی باارزش های جامعه با ایمان و ارتداد نسبت به آن است. برخی از دشمنان، کافران ومنافقان، با بهره گیری از این شیوه می کوشند تا تردید و دودلی را در جامعه بیفکنند. از این رو گاه با ابزار ایمان و همدلی و همراهی ظاهری با مسئولان ومردم، و سپس اظهار کفر و بی ایمانی نسبت به آن می کوشند تا مردم را دچارتردید نسبت به آموزه ها، ارزش ها و باورهای خود کنند.

بازی با ایمان از طریق ارتداد از مهم ترین روش هایی است که دشمنان برای تخریب روحیه مؤمنان از آن بهره می گیرند. در جهان امروز نیز این شیوه بارهااز سوی دشمنان مورد استفاده قرار گرفته است. دشمنان حتی کوشیدند تا برای تأثیر گذاری بیشتر، مدت زمانی را در ظاهر ایمانی به سر برند و سپس با نفوذ درلایه های اجتماعی و وجیه الملة شدن، توانستند با بازگشت و ارتداد خود ضربه های استواری به ایمان اشخاص سست ایمان وارد آورند.

نقش ایمان در تأمین امنیت اجتماعی

بدون شک امنیت اجتماعی، در تمامی جوامع بشری همواره از سوی کسانی تهدید شده و مختل گردیده است که شخصیت فردی آنها بنابه علل گوناگون از جمله جنگ نرم دستخوش تغییر گردیده و در نتیجه کرامت نفس خود را از دست داده اند. چنین افرادی دیگر عزت و کرامتی برای خود و جامعه قائل نبوده و از دست زدن به انواع و اقسام بزهکاری ها و جرم و جنایت اجتماعی ابایی نداشته و به همین دلیل جامعه نیز از شر آنها ابمن نخواهد بود. همچنین که در سخن حکیمانه ای که ازپیشوای دهم شیعیان امام هادی علیه السلام نقل شده، می خوانیم:« من هانت علیه نفسه فلا تأمن شره».[5]

و اما نقطه مقابل این مسئله یعنی« ذلت نفس»،« کرامت نفس و احساس عزت نمودن» است که آدمی را از هر گونه گناه فردی و اجتماعی مصون می دارد.

همانگونه که امیر مؤمنان علی (ع) می فرماید: من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه.

آن کس که بزرگی و کرامت نفس خود را باور دارد هرگز با پلیدی گناه، پست ومدهوش نمی کند.[6]

از آنچه گفته شد، این نتیجه حاصل می شود که برای برقراری« امنیت اجتماعی»یکی از راه های اساسی و مهم ، آن است که عوامل عزت آفرین و کرامت بخش راشناسایی و تقویت نموده تا افراد جامعه با تمسک و عمل به آنها از چنان کرامت نفسی برخوردار شوند که ارتکاب گناه حتی در خلوت و پنهانی برای آنها امری دشوار و هراسناک جلوه می کند و بدین ترتیب انسانی که از چنین« تربیت الهی» برخوردار شود هرگز نه در عرصه زندگی و نه در عرصه زندگی اجتماعی تهدیدی برای خود و جامعه نخواهد بود و در این راه یعنی مسیر کرامت بخشی به نفس انسان ها، بدون شک، یکی از مهم ترین عوامل عوامل وراهکارهای قابل توجه که در عین حال هیچ گونه هزینه ای در بر ندارد؛ امرمقدس و عظیم« نماز» می باشد. چرا که نماز در واقع حلقه اتصال انسان با وجودی عظیم الشأن و بی نهایت است که یکی از مهم ترین اسامی و صفات او «کریم» است و کسی است که به مصداق آیه ی شریفه « فان العزة لله جمیعا تمامی عزت از آن خداست.» دارنده تمامی مراتب عزت می باشد و یقیناً انسانی که با اوسر و کار پیدا کرد رنگ و بوی خدایی به خود می گیرد و کریم می گردد وعزیز می شود و چون چنین شد هرگز نفس کریم و عزیز خود را با خود را با گناه نمی آلاید و جامعه از جانب او در امن و آسایش قرار خواهد داشت.

از سوی دیگر خداوند منان در سوره ی مبارکه ی عنکبوت آیه ی 45، یکی از مهم ترین آثار نماز را دور نمودن نماز گزار از فساد و فحشاء معرفی می نماید.[7]

در نتیجه انسان نماز گزار فردی است که گرد گناه نمی گردد، چرا که صبح و شام با خدای خود در راز و نیازی عاشقانه بوده و حضور او را مستمراً درک می نماید و چنانچه صحنه گناه پیش آید، پا پس کشیده و مرتکب گناه می گردد زیرا خداوند را حاضر و ناظر می داند. نگاهی هر چند گذرا به تاریخچه بزهکاران اجتماعی وآنان که امنیت اجتماعی را به نحوی از انحاء مختل نموده اند، به خوبی این نکته را ثابت می کند که اکثر قریب به اتفاق آنان، کسانی بوده اند که با نماز و مسجد ارتباطی نداشته و به این دو عنصر انسان ساز علاقه ای نشان نداده اند. حال آنکه در میان کسانی که در طول حیات خود، بیشترین تعهد و مسئولیت را نسبت به جان، مال و ناموس دیگران داشته اند همواره نام نمازگزاران و مقیدین به نماز از درخشندگی ویژه ای برخوردار بوده است؛ زیرا نمازگزار می داند که نماز با گناه سازگاری نداشته و اصولاً نمازی که در کنار آن به نوعی گناه باشد نماز نیست.

آری، نماز بنا به تصریح آیه شریفه فوق، انسان را از غیبت، دروغ، سرقت، قتل نفس، تجاوز به حریم خصوصی دیگران، ربا خواری، زنا، چشم چرانی، تهمت، قمار، شرب خمر و هر آنچه از اعمال که به نوعی منجر به تجاوز حقوق دیگران و در نتیجه اختلال در امنیت اجتماعی می گردد بر حذر می دارد و آیا فقدان امنیت اجتماعی در جوامع بشری به غیر از این امور و امثالهم سرچشمه ای دارد؟ ومگر اهداف جنگ نرمی که دشمنان علیه این حکومت و این مردم به راه انداخته اند به جز اینها چیز دیگری می تواند باشد؟ و مگر تمامی هم و غم متولیان ایجاد امنیت و تئوری پردازان اجتماعی، دست یافتن به راه حل عملی و کارا برای ازبین بردن ناامنی و ریشه کن کردن عوامل آن نمی باشد؟ پس چرا باید از سهل ترین و در دسترس ترین و فی الواقع ارزان ترین راه حل این موضوع یعنی نماز غافل باشیم؟ و درست به همین خاطر است که معتقدیم برای بر قراری امنیت اجتماعی و مقابله با جنگ نرم موجود بهترین و مهم ترین راه، اصلاح و بهینه سازی رابطه بین انسان و خداوند و تلاش در جهت آشنا کردن انسان ها با خالق خویش است که این امر نیز جز از طریق اقامه نماز،البته با توجه به تمامی شرایط صحت و قبول آن ممکن نخواهد بود.

می دانیم که از ویژگی های جنگ نرم تغییر باورها و ارزش های اسلامی یک جامعه می باشد و با تغییر باورهای اسلامی جامعه، قالب های تفکر و اندیشه دگر گون شده و مدل های رفتاری جدیدی شکل می گیرد. جنگ نرم نماد سازاست. نماد سازی با بهره گیری ازنمادهای تاریخی و گذشته برای ارائه و نمایش تصویری مطلوب از خود، یک ویژگی بر جسته از جنگ نرم است. در این جنگ تلاش می شود تصویری شکست خورده، نا امید و مأیوس از حریف ارائه شده و در مقابل مهاجم با نماد سازی و تصویرسازی خود را پیروز و موفق نشان می دهد و این گونه است که قدرت تفکر، خودباوری، خلاقیت و خود شکوفایی از جامعه گرفته شده و آن زمان است که دشمن به راحتی به تمامی اهداف خود دست پیداخواهد کرد.

تأثیر نماز بر خود شکوفایی

« خود شکوفایی» در مفهوم عمده و کلاسیک خود، نخستین بار توسط « کورت گلد اشتاین» روانپزشک آلمانی (1978-1965) مورد بحث و بررسی قرار گرفت. او خود شکوفایی را به صورت توانایی ذاتی نیرومند موجود در هر فرد تعریف نمود که موجب شکوفا شدن استعدادهای مثبت او می گردد.[8]گلد اشتاین معتقد بود، برای آنکه انسان به موفقیت های بزرگ دست یابد، باید به محیط اطراف و زندگی خود به بهترین نحو ممکن، کنار بیاید و چنانچه محیط و زندگی، هر روز ضربه سنگین تری بر پیکره انسان وارد نماید، انسان باید در بهبود روش مقابله خود با این قبیل مشکلات و درک و فعال نمودن همه استعداد خود سعی نماید تا بدین ترتیب به مرزهای خود شکوفایی نزدیک گردد.

در این مورد، روانشناس دیگری به نام « کارل راجرز» ( 1902-1987) نشان داده است انسان هایی که فرمان دادن به خود[9] را پیدا کنند و در حقیقت بتوانند به طور کامل افکار و اعمال خود را کنترل نمایند به خود شکوفایی که والاترین درجه انسانیت است، نائل خواهد شد.

از دیگر معتقدان به نظریه خود شکوفایی که آن را با مفاهیم عالی عجین کرده است و به اوج قدرت رسانید « آبراهام مزلو» ( 1908-1970) است. مزدو خود شکوفایی را بالاترین و برترین نیاز انسان    می داند که آن را پس از ارضای نیازهای پائین تر انسان از جمله نیازهای جسمی، نیازهای ایمنی، تعلق و محبت، نیاز به احترام قرار داد. او نیازهای عالی افراد خود شکوفا را فهرست کرده و آنهارا« فرا نیاز» نام می نهد. از جمله این فرا نیازها می توان به حقیقت، قاطعیت، یگانگی و تمامیت، فرار از دو گانگی، سرزندگی و شادابی، یکتایی، کمال، نظم، عدالت، سادگی، استغنا، جامعیت و ... اشاره نمود.

حال اگر با این دیدگاه که« نماز کامل ترین پاسخ برای عالی ترین نیازها» است سراغ نظریات روانشناسان انسان گرا برویم، متوجه خواهیم شد که چگونه مفاهیم متعالی نماز در بر گیرنده تمامی موضوعات مطرح شده در این نوع روانشناسی است.

به عنوان مثال، اگر بدانیم که نماز چگونه به انسان احساس امنیت روان داده و توانایی مقابله در برابر استرس ها را فزونی می بخشد، متوجه می شویم که نماز در بر گیرنده ی آن قسمت از نظریات گلد اشتاین است که بهبود روش های مقابله با مشکلات را شرط لازم برای نزدیک شدن به مفهوم خود شکوفائی می دانست و یا اگر نظریه کارل راجرز پیرامون توانائی فرمان دادن به خود را با توانایی که شخص نمازگزار به مدد نماز در کنترل نفسانیات خود پیدا می کند مقایسه نماییم، تصدیق خواهیم کرد که همه تعالیم نظریه روانشناسی انسان گرا را می توان در نماز پیدا کرد.

حقیقت، قاطعیت، نیکی، یگانگی و تمامیت و سایر فرا نیازهای دیگر، همگی در آموزش های نماز حضور زنده و محسوس داشته و اگر هر کس برای وصول به هر یک از آنها به نماز نزدیک شود، به فراخور حال خود، پاسخی عالی تر از حد تصور دریافت می کند. نماز تکرار شکوهمند درس خود شکوفایی در پیشگاه مبدأآفرینش است.

سلامت در پناه معصومیت

یکی از زیباترین جلوه های ارتباط عاشقانه با خدا و اساسی ترین راه های سیر سلوک، نماز، داروی نسیان و وسیله ذکر خداوند است. نمازگزار هیچگاه چشمش را به چیزهای حرام آلوده نمی کند و نمی گذاردهوس های زودگذر و وسوسه های شیطانی روح و ذهنش را مشغول کند. در مقابل، دامن گیری مفاسد، جاذبه های آلوده موجود در جامعه، زلف ها و بدن های عریان، صحنه های بد آموز و محرک و... چنان پرده ای بر دل های افراد بی نماز می کشند که آنان را توان مشاهده و ارتباط با ظرایف و لطایف و معنویت نیست. در جهان امروز که لجام گسیختگی فرهنگی و جنگ نرم به طور فزاینده ای سلامت و امنیت بسیاری از جوامع را به مخاطره انداخته است و همه روزه شاهد طغیان و عصیان گروه های مختلف مردم به ویژه نوجوانان و جوانان هستیم؛ کیست کهفریاد رس این مردم باشد؟ آیا چیزی جز نماز و توکل و امدادهای غیبی خداوندی می تواند ناجی این افراد از منجلاب این گناهان عظیم شده و آنها را از سقوط به دره نیستی و فلاکت باز دارد؟

معانی بلند عبارات و الفاظ نماز

نمازگزار با گفتن « الله اکبر» ابهت همه ابر قدرت ها را می شکند و خط بطلان بر همه قدرت های طاغوتی، وسوسه های ابلیس و جاذبه های مادی می کشد.

با گفتن « بسم الله» به کار خود قداست و کرامت می دهد و در خود توکل و وابستگی به قدرت غیبی را ایجاد می کند و به دنیا اعلام می کند قدرتی که من به او پناه آورده ام، سرچشمه مهربانی ها است.

با گفتن « الحمد لله» خود را از اطاعت کردن و بله قربان گفتن به انسان های سفله و پست رها می کند.

با « رب العالمین» قدرت لا یزال خداوندی را بر تمام جهانیان حاکم می داند.

با « الرحمن الرحیم» تمام هستی را از آن خدا معرفی می کند.

باگفتن « مالک یوم الدین» مسیر و آینده را مشخص می کند و یاد روز سخت دادرسی را در دل زنده می کند.

سپس با درک عظمت خدا و رحمتش و ابراز نیازهای خویش می گوید:

«ایاک نعبد و ایاک نستعین» تنها مطیع امر تو هستیم نه غلام حلقه به گوش جباران و تنها از تو یاری می طلبیم.

باگفتن « اهدنا الصراط المستقیم» از خدا طلب هدایت می کند، چرا که با پیمودن این راه او به تمام هوس ها و افراط و تفریط ها و وسوسه های شیطانی پشت پا می زند.

با گفتن « صراط الذین انعمت علیهم» الگوها را مشخص می سازد.

با « غیر المغضوب علیهم و لا الضالین» به گروه های انحرافی که انسان های پاک را اغفال می کنند، هشدار می دهد.

با رکوع در برابر عظمت پروردگار، اظهار بندگی و اطاعت می کند و فروتنی و تواضع و خضوع خود را در برابر عظمت پروردگار نشان می دهد.

با سجده، تذلل و اظهار کوچکی و خاکساری را در برابر خدا نمایان می سازد.

ذکر مقدس « سبحان الله» که در تمام عبادت ها به چشم می خورد، حقیقتی را  دربر دارد که ریشه در همه عقاید و تفکرات صحیح اسلامی دوانده است و زیربنای ارتباط انسان با خدا و صفات کمال اوست؛روح تعبد و مغز عبادت همان تسبیح است. توحید و عدل و نبوت و امامت و معاد بر اساس تسبیح خداوند و منزه دانستن او از عیوب و کمبودهاست. توحید خالص جز با منزه دانستن پروردگار از شریک و شبیه و عیب و عجز محقق نمی شود.

بحث و نتیجه گیری

پذیرش و باور به اینکه دشمنان ملت ایران در شرایط کنونی به ابزار تهدید و جنگ نرم علیه ما روی آوردند قدم اول برخورد هوشمندانه در چنین عرصه ای است.

بدین معنا که دشمن شناسی و شناخت طرح ها، برنامه ها و شیوه های اعمال دشمنی آنها از راه های اساسی این مقابله است.

تمرکز بیش از پیش بر روحیه خود باوری و مبارزه با عوامل زمینه ساز خود باختگی به ویژه در زمینه توانایی های سیاسی – فرهنگی ملت ایران در سطح ملی، منطقه ای و جهانی در عرصه کارآمدی دین برای اداره جامعه، نقش الهام بخش انقلاب اسلامی و گسترش فرهنگ نماز و اعتلای هرچه بیشتر دین مبین اسلام در خنثی نمودن توطئه های دشمنان نیز از ضرورت های این مقابله و مواجهه است.

در صحنه پر غوغای زندگی امروز هزاران نگرانی وجود دارد، انسان در این دریای متلاطم درجستجوی پناهگاهی است که در مشکلات از روی استنداد جوید.

این پناهگاه جز خدا نمی تواند باشد. آری یاد اوست که دل را آرامش و جان را نور و صفا می دهد وتیرگی ها را از دل می زداید و چه پناهگاهی بهتر از او می توان یافت.

خداوند متعال برای سازندگی همه افراد مسلمان، عالی ترین برنامه یعنی نماز را مقرر داشت تا مسلمانان با اقامه صحیح آن خویش را ساخته و بدون تردید اگر برنامه ای کامل تر از نماز وجود داشت، خداوند به انجام آن دستور می داد.با توجه به مطالبی که گفته شد دریافتیم که برای برقراری امر مهم و حیاتی امنیت در دوبعد فردی و اجتماعی، قبل از هر چیز باید به شناخت عوامل ایجاد کننده آن پرداخت و در میان عوامل موجد امنیت امر نماز بنا به دلایل متعدد ذکر شده برترین عامل می باشد و لذا بر دست اندر کاران امر امنیت در جامعه، تبلیغ هر چه بیشتر نماز و تشویق به آن امری بسیار لازم و ضروری به شمار می رود.

      سوی بتان کم نگر، تا نشوی کوردل                   کور شود از نظر، چشم سگ مسلخی

     زلف بتان سلسله ست، جانب دوزخ کشد             ظاهر او چون بهشت، باطن او دوزخی

            لیک عنایات حق، هست طبق بر طبق                  کو برهاند زدام، گرچه اسیر فخی

دعاء و ختم

بارالها، پایان کارها را به سعادت مقرون فرما؛ و رشته معرفت و خدا خواهی را به دست ما بده؛ و دست تطاول دیو رجیم و شیطان را از قلب ما کوتاه فرما؛ و جزوه ای از آتش محبت خود در دل ما افکن تا جذبه ای حاصل آید؛ و خرمن خودی و خودپرستی ما را به نور نار عشقت بسوزان تا جز تو نبینیم و نخواهیم و جز سر کوی تو بار قلوب را نیندازیم.

محبوبا، اکنون که از تو دوریم و از جمال جمیلت مهجور، مگر آنکه دست کریمانه ات تصرفی کند و حجاب های ضخیم را از میان بردارد تا در بقیه عمر جبران ماسبق گردد. انک ولی النعم.

پیشنهادات

* لازم است به جهت تقویت حوزه اثر گذاری توسط رسانه های داخلی و حمایت از آنها از درون شروع کرد. در این صورت است که تلاش رسانه های بیگانه برای هدایت افکار عمومی و ایجاد جنگ نرم بی اثر خواهد ماند.

* باید راهکاری اتخاذ گردد تا همچون دیگر عرصه ها نیاز اطلاعاتی جامعه از داخل تأمین گردد تا افراد مجبور نباشند برای مرتفع ساختن آن به منابع دیگر رجوع نمایند.

* باید ترتیبی اتخاذ گردد تا افراد جامعه درک کنند اگر در رابطه با یک پدیده از سوی رسانه های بیگانه چند مؤلفه به صورت ظاهراً صحیح القاء می شود، مؤلفه های فراوان دیگری هم وجود دارد که در قالب این چند مؤلفه صحیح، به شکل غیر واقع و کذب به خوراک فکری مخاطبان تبدیل می شود. اگر قشر جوان ودانشجویان ما دریابند که مجموعه این مؤلفه ها لزوماً صادق نیست و در دل مؤلفه های درست، بسیاری از مؤلفه های کذب و غلط وجود دارد، از جذابیت ظاهری که از طریق القائات فکری و فرهنگی می توان بر افکار تأثیر بگذارد، کاسته می گردد و در این رابطه باید دائماً و پیوسته آگاهی بخشی و یادآوری صورت پذیرد.

* طبق فرمایش آیه 194سوره بقره « وقتی دشمنان با شما وارد جنگ شدند، شما هم با آنها مقابل به مثل کنید» باید مقابل به مثل ما هم به همان شکل صورت گیرد .

بنا براین باید به شکل شیوه های فکری- فرهنگی و تقویت افکار سالم در ضمیر جامعه کار کرد. تلاش برای تقویت روز به روز و باورهای سالم،هجمه های فرهنگی و جنگ نرم دشمن را خنثی خواهد کرد.

* با توجه به نقش حائز اهمیت و روشنگر اساتید دانشگاه و توانایی انتقال ادراک مناسب از وضعیت موجود، لازم است جذابیت های ظاهری که دشمن در قالب القائاتش ایجاد می کند توسط اساتید برای دانشجویان کالبد  شکافی گردد.

* توجه لازم و ضروری به مهندسی فرهنگ، هماهنگی لازم میان نهادهای فرهنگی با شکل دهی سامانه ای کارآمد و توانمند سازی مدیران فرهنگی و دیگرمدیران مؤثر میتواند نقش بسیار مهمی در عرصه مقابله با جنگ نرم ایفا کند.

باز شناسی نمادهای ملی، دینی و تأکید بر توجه عمومی به این نمادها می تواند جبهه خودی را در این نبرد تقویت کند.

منیع:نردبان آسمان