مى‏ گویند: سلطان محمود غزنوى براى آزمایش درباریانش كه چقدر به او وفادارند، كاروانى به راه انداخت و صندوق جواهرى را بر شترى نهاد اما در آنرا قفل نكرد. در مسیر راه به درّه‏اى رسیدند او شتر را رَم داد، صندوق برگشت و جواهرات به درّه سرازیر شد. سلطان گفت: هر كس هر جواهرى به دستش رسید از آنِ او باشد، اطرافیان شاه را رها كردند و به سراغ جمع كردنِ درّ و گوهر رفتند.
 در این میان دید كه اَیاز جواهرات را رها كرده و به دنبال سلطان آمده است. از او پرسید تو چرا به سراغ جواهرات نرفتى؟ ایاز در جواب گفت:
 منم در قفاى تو مى‏تاختم‏
زخدمت به نعمت نپرداختم‏
 آنگاه مولوى از این ماجرا نتیجه‏گیرى كرده و مى‏گوید:
 گر از دوست چشمت به احسان اوست‏
تو در بند خویشى نه در بند دوست‏
 خلاف طریقت بود كاولیاء
تمنا كنند از خدا جز خدا
 قرآن از كسانى كه خدا را بخاطر خود مى‏خوانند و فقط در مشكلات به سراغ او مى‏روند و در غیر آن خدا را فراموش و یا حتى انكار مى‏كنند، به شدت انتقاد كرده است:
 «فَاِذا رَكِبوُا فِى الْفُلْك دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّین فَلمَّا نَجَّاهُمْ اِلىَ الْبرِّ    اِذاهُمْ یُشْرِكوُن»(102)
 هرگاه بر كشتى سوار و در آستانه غرق شدن قرار گیرند، با اخلاص خدا را مى‏خوانند، اما همین كه به خشكى پا گذاشتند و نجات یافتند مشرك مى‏شوند.
 به هرحال، كار براى خود، نفس‏پرستى است. كار براى مردم، بت‏پرستى است.كار براى خدا و خلق، دوگانه‏پرستى است. و كارِ خود و خلق را براى خدا كردن، خداپرستى است.
 در مناجات مى‏خوانیم: «اِلهى‏ ما عَبَدْتُك خَوْفاً مِنْ نارِك وَ لا طَمَعاً فى‏ جَنَّتِك بَلْ وَجَدْتُك اَهْلاً لِلْعِبادَة فَعَبْدتُك»(103) خداوندا! عبادتِ من نه از ترس دوزخ و نه به طمع بهشت توست، بلكه بخاطر آنست كه تو را شایسته عبادت و بندگى یافتم پس تو را عبادت كردم.
 آرى، این تجّارند كه به طمع سود كار مى‏كنند و این بردگانند كه از روى ترس كار مى‏كنند، آزادگان و اَحرار بخاطر شكر نعمتهاى الهى او را عبادت مى‏كنند. چنانكه در كلمات معصومین آمده است:
 «اِنَّ قَوماً عَبَدوُا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْك عِبادَةُ التُّجارِ وَ اِنَّ قَوْماً عَبَدوُا اللَّهَ رَهْبَةً    فَتِلْك عِبادَةُ الْعَبیدِ و اِنَّ قَوماً عَبَدوُاللَّهَ شُكْراً فَتِلْك عِبادَةُ الْاَحْرارِ»(104)
 به قول حافظ:
 در ضمیر ما نمى‏گنجد بغیر از دوست كس‏
هردو عالم‏را به‏دشمن دِه‏كه‏ما را دوست بس‏
 در عشق مادى انسان معشوق را براى خود مى‏خواهد، اما در عشق معنوى، انسان خود را براى معشوق. على‏علیه السلام در دعاى كمیل مى‏گوید: «وَاجْعَلْ قَلْبى‏ بِحُبِّك مُتَیَّماً» خداوندا! قلبم را از محبّت خود لبریز كن.

102) سوره عنكبوت، آیه 65.
103) بحار، ج 70، ص 186.
104) بحار، ج 41، ص 14.