انسان، اسیر محبّت دیگران است و نعمت و نیكى، انسان را به مقام سپاس و تشكّر مى‏كشید.
 اگر كسى نعمتى به ما بخشید و احسانى در حق ما كرد، با زبان و عمل، سپاسگزار او مى‏شویم.
 ما بنده خداییم و غرق در نعمت‏هاى او، پس در هر نفسى، نه یك نعمت بلكه صدها نعمت موجود است و بر این نعمت‏ها نه یك شكر، بلكه هزاران شكر لازم است. كافى است كه اندكى چشم بصیرت بگشائیم و ببینیم لطف و فضل خدا را درباره خودمان، آنگاه خواهى‏نخواهى سپاس او خواهیم گفت.
 نماز، نوعى سپاس از نعمت‏هاى فراوان و بى‏شمار اوست.
 خداوند، به ما هستى بخشید. آنچه براى زندگى مادى و معنوى لازم داشتیم، عطا كرد. هوش و عقل و استعدادمان داد. قطرات باران، برگ درختان، ماهیان دریا، پرندگان آسمان، نور خورشید و هدایت عقل و ولایت پاكان و راهنمایى وجدان را جهت سعادت ما ارزانى داشت.
 اعضایى متناسب، قوایى مفید، مربّیانى دلسوز، طبیعتى رام و مسخّر براى ما قرار داد، تا با او بیشتر آشنا باشیم. اگر لب ما نرم نبود، توان سخن گفتن نداشتیم. اگر انگشت شصت نداشتیم، حتّى دكمه یقه خود را نمى‏توانستیم ببندیم.
 اگر آب‏ها، شور و تلخ بود، درختان نمى‏رویید. اگر زمین جاذبه نداشت، اگر فاصله خورشید به ما نزدیك‏تر بود، اگر هنگام تولّد، مكیدن را نمى‏دانستیم، اگر قدرت نطق و گویایى نداشتیم، اگر چشم‏مان نابینا بود، اگر از موهبت عقل بى بهره بودیم ... و هزاران اگر دیگر. به تعبیر قرآن، نعمت‏هاى الهى، قابل شمارش نیست. آیا این همه نعمت، تشكّر لازم ندارد؟ آیا بى انصافى و حق ناشناسى نیست كه انسان، غرق نعمت‏هاى خدا باشد ولى حالت سپاس به درگاه صاحب نعمت نداشته باشد؟
 نماز، تشكّر از خداست كه ولىّ نعمت ماست، هر چه داریم از اوست.
 البتّه این سپاس، براى خدا سودى ندارد، بلكه براى خودمان مفید است و نشان معرفت ماست. همچنان كه تشكّر یك دانش‏آموز از معلّم، بیانگرِ كمال و رشد فكرى اوست و از تشكّر او چیزى عاید معلّم نمى‏شود.
 چه غافل‏اند، آنان كه بر سر سفره نعمت خدا، عمرى مى‏نشینند و یكبار هم به شكرانه این موهبت‏ها در آستان آن خداى متعال، پیشانى عبودیت و سجده شكر بر زمین نمى‏گذارند!
استقبال از نماز
ادب و آداب نماز
 حضور شاكرانه و عابدانه در برابر پروردگار، دلى پاك مى‏خواهد و نیّتى خالص، زندگى و رفتارى خداپسندانه مى‏طلبد و معرفتى عمیق و بصیرتى مكتبى. زبانى دور از گناه مى‏خواهد و چهره‏اى نیالوده به نافرمانى معبود. توجّه و حضور قلب در نماز، ادب لازم در این عبادت والاست.
 امام صادق علیه السلام فرمود: هنگام نماز، از دنیا و آنچه در آن است مأیوس شو، تمام هدف و توجّت به خدا باشد و یاد روزى باش كه در برابر دادگاه عدل الهى قرار مى‏گیرى.(54)
 رعایت آداب ظاهرى و باطنى و شرایط صحّت و قبول و كمال، عمل را مطلوب خدا مى‏سازد و نماز را شایسته صعود به درگاه خدا مى‏سازد.
 آداب نماز، كه در قالب احكام نماز باید مراعات شود، در هر سه بخش نماز جارى است:
 1. مقدّمات نماز، یعنى امورى كه باید قبل از شروع به نماز به آن‏ها پرداخت.
 2. مقارنات نماز، یعنى اعمال و آداب متن نماز.
 3. تعقیبات نماز، یعنى امور پس از نماز.
    مقدّمات نماز
 1. طهارت‏
 نمازگزار، باید پیش از آن كه شروع به نماز كند «وضو» بگیرد. امام باقر علیه السلام فرموده است:
 «لا صَلوةَ اِلاَ بِطَهُورٍ»(55) نماز بدون وضو نماز نیست.
 وضو، جزئى از ایمان است، نورانیت و صفاى درونى مى‏آورد، نشاطآور و كسالت زداست، به علاوه نظافت جسم را نیز همراه دارد. وضو، انسان را آماده نماز مى‏سازد. فیض كاشانى گفته است: یك مرتبه از مادّیت برخاستن و به معنویت سفر كردن دشوار است، امّا وضو، انسان را كم‏كم آماده مى‏سازد.(56)
 وضو، كفاره گناهان كوچك است و خوب است انسان در همه حال با وضو باشد و حتّى هنگام خوابیدن هم وضو بگیرد.
 بى وضو دست زدن به خطّ قرآن و نام خدا و پیامبر و امامان حرام است. طهارت به منزله اجازه ورود به حضور خداست. البتّه طهارت، مراتبى دارد:
 طهارت ظاهر، از نجاسات و آلودگى‏ها.
 طهارت اعضا، از گناهان و جرایم.
 طهارت روح، از مفاسد و رذایل اخلاقى.(57)
 لازم به تذكّر است كه گاهى طهارت لازم براى نماز، با غسل میسر است. كسى كه جنب باشد یا به دلیل دیگرى غسل بر او واجب شود باید غسل كند. در مواردى هم وظیفه نمازگزار، تیمّم بر خاك و زمین است، آنجا كه آب نباشد، یا ضرر داشته باشد، یا وقت براى غسل و وضو نداشته باشد، یا آب براى آشامیدن و حفظ جان لازم باشد و ...
 درباره هر یك از اَشكال وضو، غسل وتیمّم كه مصداق‏هاى «طهارت»اند، مسائل متعدّدى در رساله‏هاى مراجع تقلید آمده است كه پرداختن به آن‏ها ما را از هدف این كتاب، دور مى‏كند.

 2. لباس و مكان نمازگزار
 در نماز، پوشش بدن لازم است. البتّه حدّ واجب براى مرد پوشاندن عورت است، ولى بهتر است از ناف تا زانو را بپوشاند و زن، باید تمام بدن (به جز صورت ودست و پا تا مچ) را بپوشاند.
 لباس، باید پاك و مباح باشد. در نماز، بهتر است جامه سفید پوشیده شود، انگشتر عقیق بدست باشد و از لباس‏هاى چرك و تنگ و سیاه و لباس افراد لاابالى كه از نجاسات پرهیز نمى‏كنند استفاده نشود.
 مكان نیز باید مباح باشد. در جایى كه مال دیگران است، بى اجازه و رضایت نمى‏توان نماز خواند و رعایت این شرطها در نماز، هم مراعات ادب است و هم رعایت حق دیگران..
 درباره مكان و لباس نیز مسئله فراوان است. (به رساله‏هاى عملیه رجوع شود)

 3. شناخت قبله‏
 نماز، باید به سوى قبله باشد، قبله ما كعبه مقدّس است. گرچه خدا در طرفِ خاصى نیست كه به او رو كنیم، هر طرف رو كنیم، خدا آنجاست «اَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ» ولى هم براى گرامیداشت خاطره ابراهیم، بنیانگذار خانه توحید، هم براى متوجّه ساختن دل به نقطه‏اى مقدس، هم براى هماهنگى و نظم عبادت كنندگان و نمازگزاران در جهت‏گیرى عبادى و هم براى اسرار دیگر، مأموریم كه قبله نمازمان را «كعبه» قرار دهیم.
 مسلمانان، اوایل به سوى «بیت المقدس» نماز مى‏خواندند. یهودیان زخم زبان مى‏زدند كه مسلمانان قبله ندارند و به سوى قبله ما عبادت مى‏كنند. پیامبر منتظر تكلیف الهى بود، فرمان رسید هر كجا هستید، روى را به سوى مسجدالحرام كنید.(58)
 این فرمان، این درس را مى‏دهد كه مسلمانان، باید متكّى به خود و مستقل باشند، حتّى در مسئله قبله و جهتِ نماز. از این رو، امّت اسلام، نماز و دعا و ذبح حیوان و حتّى خواب و خوراك را به سوى قبله انجام مى‏دهند، تا به موازات توجّه ظاهرى به كعبه، دل و جان انسان نیز جهت‏گیرى خدایى داشته باشند و همه جا و در همه حال، به یاد خدا و توحید باشند.
 كعبه، هم یادگار ابراهیم و اسماعیل و محمّد صلى الله علیه وآله است، هم نقطه شروع حركت عاشورایى امام حسین علیه السلام و هم تكیه‏گاه امام زمان علیه السلام در قیام جهانى خویش خواهد بود.

 4. اذان‏
 اذان، شعار توحیدى مسلمانان است.
 اذان، اعلام یكتایى خدا، رسالت حضرت محمد صلى الله علیه وآله ولایت على علیه السلام، رستگارى در سایه نماز، و «تكبیر» خداوند است. اذان، فریاد بر ضدّ معبودهاى خیالى، معرفى عقیده اسلامى، و شعار اسلام است.
 نحستین مؤذّن اسلام، «بلال حبشى» بود كه با اذان او، مردم به نماز حاضر مى‏شدند(59) و مؤذن شدن او، دلیل اعتبار «تقوا» و «ایمان» در دیدگاه اسلام است، نه رنگ و قیافه و نژاد و ثروت!
 اذان، هم فراخواندن‏امّت اسلام به شركت در نماز جماعت است، هم آماده سازى جان و دل براى ورود به «نماز».
 وقتى طنین ملكوتى اذان در فضا مى‏پیچد، دل مؤمنان را به سوى خدا مى‏كشد و بر وحشت و خشم كافران مى‏افزاید.
 مرحوم شهید نواب صفوى به یاران خود دستور داده بود هنگام ظهر و مغرب، هر كجا بودید، با فریاد بلند اذان بگویید. همین اذان‏ها وحشتى در دل مأموران نظام طاغوت به وجود آورده بود. این گوشه‏اى از معناى حدیثى است كه مى‏فرماید: با صداى بلندِ اذان، شیطان عصبانى مى‏شود و فرار مى‏كند.(60)
 بى جهت نیست كه «گلادستون» سیاستمدار انگلیسى در پارلمان گفته بود: تا نام محمد صلى الله علیه وآله بر فراز مناره‏ها بلند است و تا كعبه پابرجاست و قرآن كتاب راهنماى مسلمین است، امكان ندارد سیاست ما در سرزمین‏هاى اسلامى استوار شود.(61)
 آرى ... اذان، شعار باطل كوب و دشمن‏شكنِ توحید است.
 ما نیز از عمق جان، على‏رغم خواسته مشركان و كافران امروزى در سراسر جهان، اعلام مى‏كنیم:
 اللّه اكبر ... اللّه اكبر ... لا اله الاّ اللّه محمّد رسول اللّه ...

53) مستدرك‏الوسائل، ج 1، ص 173.
54) محجةالبیضاء، ج 1، ص 382.
55) وسائل‏الشیعه، ج 1، ص 256.
56) محجةالبیضاء، ج 1، ص 281.
57) محجةالبیضاء، ج 1، ص 281.
58) موضوع تغییر قبله، در آیات 142 تا 149 سوره بقره آمده است.
59) سفینةالبحار، ج 1، واژه «بلل».
60) كنزالعمال، ج 7، ص 692.
61) تفسیرنمونه، ج 4، ص 438.