اسرار و آثار نماز شب
1ـ نماز شب یك عبادت بزرگ روحانی
غوغای زندگی روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب می‌كند و فكر آدمی را به وادی‌های گوناگون می‌كشاند، به طوری كه جمعیت خاطر و حضور قلب كامل در آن بسیار مشكل است، اما در دل شب و به هنگام سحر و فرو نشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد كه بی‌نظیر است.
آری در این محیط آرام و دور از هرگونه ریا و تظاهر و خودنمایی و توأم با حضور قلب، توجهی به انسان دست می‌دهد كه فوق العاده روح پرور و تكامل آفرین است.
به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادتهای آخر شب برای تصفیه‌ روح و حیات قلب و تقویت اراده و تكمیل اخلاص نیرو می‌گرفته‌اند.
در آغاز اسلام نیز پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با استفاده از همین برنامه‌ روحانی مسلمانان را پرورش داد و شخصیت آنها را آن قدر بالا برد كه گویی آن انسان سابق نیستند، یعنی از آنها انسانهای تازه‌ای آفرید مصمم، شجاع، با ایمان، پاك و با اخلاص و شاید مقام محمود كه در آیات فوق به عنوان نتیجه‌ نافله شب آمده است اشاره به همین حقیقت نیز باشد.
بررسی روایاتی كه در منابع اسلام در فضیلت نماز شب وارد شده نیز روشن‌گر همین حقیقت است؛ به عنوان نمونه:
1ـ پیغمبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:
خیركم من اطاب الكلام و اطعم الّطعام و صلَّی باللیل و الناس نیام.
بهترین شما كسانی هستند كه در سخن گفتن مؤدبند گرسنگان را سیر می‌كنند و در شب در آن هنگام كه مردم خوابند نماز می‌خوانند.[2]
2ـ امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید:
قیام اللیل مصحّحه للبدن و مرضاه للّرب عزّوجلّ و تعرّض للرّحمه و تمسك باخلاق النبیّین.
قیام شب موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسك به اخلاق پیامبران است.[3]
3ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ به یكی از یارانش فرمود:
لاتدع قیام اللّیل فانّ المغبون من حرم قیام اللّیل.
دست از قیام شب برمدار، مغبون كسی است كه از قیام و عبادت شب محروم گردد.[4]
4ـ رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:
من صلّی باللّیل حسن وجهه بالّنهار.
كسی كه نماز شب بخواند صورت (و سیرتش) در روز نیكو خواهد بود.[5]
حتی در بعضی از روایات می‌خوانیم كه این عبادت به قدری اهمیت دارد كه جز پاكان و نیكان موفق به آن نمی‌شوند.

ساده‌ترین صورت آداب نماز شب
البته نماز شب آداب فراوانی دارد ولی بد نیست ساده‌ترین صورت آن را در اینجا بیاوریم تا عاشقان این عمل روحانی بتوانند بهره‌ بیشتر گیرند، نماز شب به طور كاملاً ساده یازده ركعت است كه به ترتیب ذیل به سه بخش تقسیم می‌شود.
الف ـ چهار نماز دو ركعتی كه مجموعاً هشت ركعت می‌شود و نامش نافله شب است.
ب ـ یك نماز دو ركعتی كه نامش نافله‌ (شفع) است.
ج ـ نماز یك ركعتی كه نامش نافله‌ (وتر) است و طرز انجام این نمازها درست همانند نماز صبح می‌باشد، ولی اذان و اقامه ندارند و قنوت وتر را هر چه طولانی‌تر كنند بهتر است.[6]

[1] . «تهجد» از ماده‌ی «هجود» در اصل ـ چنانكه راغب در مفردات می‌گوید به معنی خواب است، ولی هنگامی كه به باب تفعل می‌رود معنی از بین بردن خواب و انتقال به حالت بیداری آمده است، ضمیر در «تهجد به» به قرآن برمی‌گردد یعنی قسمتی از شب را بیدار باش و قرآن بخوان، ولی این كلمه بعداً در لسان اهل شرع به معنی نماز شب به كار رفته است و متهجد به كسی می‌گویند كه نماز شب می‌خواند.
[2] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.
[3] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.
[4] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.
[5] . بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148.
[6] . جمعی از فقهاء احتیاط كرده‌اند كه در نماز شفع قنوت نخوانند و یا به قصد رجاء بخوانند.