امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:
همین كه از نماز واجب فارغ شدى، به دعا و تعقیب نماز مشغول باش.(443) و مى‏فرماید:
دعا پس از نماز صبح و ظهر و مغرب، مستجاب مى‏شود.(444)
و نیز: تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام از هزار ركعت نماز مستحب، نزد خداوند بهتر است.(445)
و در حدیث مى‏خوانیم: هر كس این تسبیحات را بگوید، به آیه «وَاذْكُرُواللّهَ ذِكرَاً كَثیراً»(446) كه به معناى زیاد یاد كردن خداوند است، عمل كرده است.(447)
البته دعا و تعقیبات به جاى خود، و ادامه كار و تلاش هم به جاى خود. و هیچكدام مانع یكدیگر نیست. بعضى مى‏پندارند اگر به جاى دعا، سراغ كار بروند، كامیاب‏تر و موفق‏ترند.
رسولخدا صلى الله علیه وآله مى‏فرماید:
«التعقیبُ بَعْدَ صَلاةِ الفجرِ اَبْلَغُ فىِ طَلَب الرِزّقِ»(448) دعاى پس از نماز صبح، براى زندگى و جلب رزقِ، مؤثّرتر است.

درود و نفرین‏
از جمله كارهاى تعقیباتى، درود و صلوات فرستادن بر نیكان و زبده‏هاى كمال بشَرى، و لعن و نفرین بر مظاهر شرك و پلیدى و سردمدارانِ كفر و ستم است.
در آنچه به عنوان دعاهاى تعقیب آمده، هم به موارد متعدّدى از «صلوات» برمى‏خوریم، همه به مواردى از لعن و این، گوشه‏اى از تولى‏ و تبرى‏ در یك مكتب زنده و جهت دار است.
صلوات‏ها، كه نقل شده به جاى خود، حتى در نمونه‏هاى فراوانى، خود «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد»، به عنوان یكى از تعقیبات نمازها بیان شده است.
امّا در مورد لعن:
امام باقر علیه السلام مى‏فرماید: «اِذِا انْحَرَفْتَ عَنْ صَلاةٍ مَكتوبةٍ فلا تَنْحَرِفْ اِلا بِانْصرافِ لَعْنِ بَنى امیّةَ»(449) هر گاه نماز واجب را تمام كردى، جز با لعن بنى امیّه، از جاى خود حركت نكن.
چرا كه آن دودمان ننگین و تبهكار، نمونه طاغوت‏ها و از بارزترین چهره‏هاى مخالفت با خطّ رهبران معصوم و آل پیامبر بودند و مستحقّ هر گونه نفرت و نفرین!
امام صادق علیه السلام در پى هر نماز، به چهار مرد و چهار زن (كه از دشمنان سرسخت مقام امامت بودند) لعن و نفرین مى‏كرد.(450)
چه زیباست اسلامى كه در كنار برنامه‏هاى عبادى و الهى خویش، بیزارى از ستمگران و مفسدان و طاغوت‏ها را هم جزء برنامه‏هاى خود، ساخته و نماز و عبادات و حجّ آن، همراه با برائت و اعلام تنفّر از كفّار و مشركان و منافقان است.(451) پس تعقیبات نماز، برخوردار از نوعى فریاد لعنت بر دشمنان خدا و مخالفان خط رهبرى الهى است.

تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام‏
یكى دیگر از تعقیبات نماز، تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام است. (34 مرتبه الله اكبر، 33 مرتبه الحمدللّه و 33 مرتبه سبحان اللّه پس از هر نماز) این تسبیحات را رسول خدا صلى الله علیه وآله به دخترش فاطمه علیها السلام تعلیم داد و بر گفتن آن، بسیار سفارش شده است و پاداش بسیار دارد.
امام باقر علیه السلام مى‏فرماید:
در میان ستایش‏ها، بهتر از تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام نیست، و اگر بود، رسول خدا صلى الله علیه وآله به فاطمه علیها السلام تعلیم مى‏داد.(452)
در روایات متعددى، تأكید شده به همراه داشتن تسبیِح 34 دانه‏اى از خاك مقدّس امام حسین علیه السلام و اینكه ذكر گفتن با آن، ثواب زیاد دارد و حتى گرداندن آن، بدون ذكر هم ارزشمند و خوب است.(453)
و در حدیثى است كه: خود آن دانه‏ها ذكر مى‏گویند.(454)
تربت حسین علیه السلام، یادآور حماسه‏هاى كربلا و احیاگر «فرهنگ شهادت» است و انس انسان را با رهبرى الهى، جهاد، شهادت، ایثار، سیدالشهداء، مبارزه با ستم و انتقام از ظالمان را بیشتر مى‏كند.
تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام به ترتیبى كه گفته شد، حتى در كتب حدیثى اهل سنت نیز آمده،(455) ولى هیچكدام نگفته‏اند كه نام این تسبیحات، تسبیح حضرت زهرا علیها السلام است!!!...

سجده شكر
سپاس نعمت‏هاى حقتعالى، نشان معرفت و ادب و بندگى است. در آیات و روایات، به مسئله شكرگزارى از نعمت‏ها، بسیار سفارش شده و اینكه یاد نعمت‏ها، محبت انسان را به خدا زیاد مى‏كند و نعمتهاى الهى را مستدام و افزون مى‏گرداند.(456)
گرچه شكر نعمت‏ها، از توان و طاقت بشر بیرون است، ولى انسان باید به هر قدر كه مى‏تواند، سپاسگزار احسان و نعمت و نیكى پروردگار باشد. یكى از شكلهاى شكر، سجده بر خاك كردن و پیشانى بر خاك نهادن در برابر خداوند و شكر گفتن اوست.
و «سجده شكر» یكى از تعقیبات نماز به حساب آمده است.(457)
مرحوم علامه مجلسى، تمام جلد 83 بحارالانوار را (جز چند صفحه آخر) به روایات تعقیبات نماز اختصاص داده و 63 حدیث، پیرامون سجده شكر، از ائمه اطهار علیهم السلام نقل كرده است.
سجده بعد از نماز، شكرانه توفیق انجام نماز است.(458)
در سجده شكر، سه مرتبه «شكراً لِلّهِ» كافى است، ولى در حدیث است: اگر انسان به طولِ یك نفس «یا ربّ، یا ربّ» بگوید، خداوند به او خطاب مى‏فرماید:
«لبّیك! ماحاجتك؟» حاجت تو چیست تا انجام دهم؟(459)
امام صادق علیه السلام فرمود: سجده شكر بعد از نماز، دلیل كامل شدن نماز و رضاى خدا و اعجاب و خوش آمدن فرشتگان است. خداوند بارها از آنان مى‏پرسد، پاداش این بنده شاكر چیست؟ مى‏گویند: رحمت تو، بهشت تو، حلّ مشكل او، و هر خیرى را كه فرشتگان مى‏گویند، جوابى نمى‏شنوند، به خدا عرضه مى‏دارند: ما نمى‏دانیم پاداش این سجده چیست؟ خداوند مى‏فرماید: همچنانكه او از من تشكر كرد، من هم از او تشكر مى‏كنم، و با این جمله به فرشتگان مى‏فهماند كه رضا و سپاس الهى از او، بالاتر از بهشت و رحمت و حلّ مشكلات است.(460)
در حدیث است: خداوند به حضرت موسى فرمود: دلیل آنكه تو را به پیامبرى مبعوث كردم، سجده‏ هایى بود كه بعد از نماز داشتى.(461)

443) مستدرك الوسائل، ج 1، ص 336.
444) مستدرك الوسائل، ج 1، ص 336.
445) همان مدرك.
446) احزاب، آیه 41.
447) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1023.
448) مستدرك الوسائل، ج 1، ص 336.
449) وافى، ج 2، ص 121.
450) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1037.
451) در اینجا بجاست كه یاد كنیم از 400 شهید مظلوم ایران كه، در ایّام حج، در جمعه خونین مكّه، در حالى كه فریاد برائت از كفار و طواغیت و مستكبران جهانى بر لب داشتند و «مرگ بر آمریكا» و «مرگ بر اسرائیل» مى‏گفتند، آماج گلوله‏هاى وهابیان حاكم بر حجاز قرار گرفته و مظلومانه به شهادت رسیدند (در سال 1366). زهى تأسف كه اینگونه شعارها را كه الهام گرفته از آیات قرآن است و دستور قرآن، به اعلام برائت و بیزارى از مشركان در مناسك حج مى‏باشد. برخى كج فهمان، مخالف حال عبادت در حج مى‏دانستند و مخالفت مى‏كردند...!
452) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1024.
453) جواهر، ج 10، ص 405.
454) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1033.
455) از جمله در: صحیح مسلم، ج 1، ص 418، صحیح بخارى، ج 1، ص 110، سنن ابن ماجه، ج 1، ص 299 (در بحث تعقیبات نماز).
456) لئن شَكَرتُم لازیدنّكم» ابراهیم، آیه 5.
457) بحارالانوار، ج 83، ص 194. (در این كتاب، حدود 87 روایت و 38 آیه درباره مسئله شكر نقل كرده است).
458) بحارالانوار، ج 83، ص 200.
459) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1071.
460) وسائل‏الشیعه، ج 4، ص 1071، وافى، ج 2، ص 123.
461) بحارالانوار، ج 83، ص 200.