بدون شک، مهم‌ترین عاملی که توانسته گوی سبقت را از دیگر عوامل غیررحمانی مؤثر در این غفلت‌زدگی بزرگ برباید، عامل مهم، تأثیر گذار و سحرانگیزی است به نام «رسانه»؛ آری... این رسانه است که می‌تواند جهان و جهانیان را طبق خواسته‌ی اربابان قدرت و ناظمان دروغین نظم به ظاهر نوین جهانی، له یا علیه شخص یا حزبی یا در مقیاس بزرگ‌تر تفکری تحریک کند و افسار افکار عمومی را در ید شیطان مدار قدرت خود بگیرد. این رسانه است که می‌تواند بنا به خواست و منافع کارتل‌های اقتصادی شیوه و مدل زندگی غربی (WEST LIFE STILE) را ترویج کند.

 

 

این رسانه است که بنا بر میل و منافع استراتژیک اربابان پوشالی زر و زور و تزویر، اخبار جوامع و ملت‌ها را تحریف یا سانسور کند و خبری را که باب میل سران کشورهاست بر روی امواج گسیل بدارد. امروزه با کمال تأسف شاهدیم این رسانه است که مبتنی بر مدیریت جهانی شیطانی‌اش کهن‌ترین و گران‌بهاترین میراث اخلاقی و فطری بشر را از شرق تا غرب به تاراج و یغما برده است و با جدّیتی وصف ناپذیر کمر به قتل ارزش‌های بومی و ملی فرهنگ‌ها - به خصوص فرهنگ‌های غنی و دیرپا همانند میهن عزیزمان – بسته است.

 

نگارنده به هیچ وجه منکر اثرات مثبت رشد علوم و فناوری‌های گوناگون و مختلف نبوده و نیست. هیچ عقل سلیمی نیز نمی‌پذیرد که تمام دست آوردهای بشری در زمینه‌ی اکتشاف‌ها در لایه‌های فضا و در اعماق دریاها، پزشکی، نجوم، صنعت، فناوری‌های ارتباطی و ... در سراسر جهان امری مذموم و نکوهیده باشد. چه پیشرفت علومی مثل پزشکی در تمامی ابعاد زندگی بشری و حیات انسانی تأثیر مستقیم گذاشته و شاهد تحولات حیرت‌آوری به نسبت دهه‌های قبل - نه قرون گذشته! – هستیم. از این رو، انتقاد حقیر به وجهی از وجوه چندگانه‌ی تکنولوژی است که بشر را از مسیر تعالی و تکامل باز می‌دارد و راه او را به سوی تیه ضلالت و گمراهی هموار و میسر می‌کند.

 

در این صورت رسانه به جای ایفای نقش مؤثر خود در جهت ارائه‌ی تصویری درست که به حیات رو به تکامل بشر، در جهت نیل او به تعالی و رسیدن به مقام آدمیت تأکید دارد بیشتر در نقش یک ضد ابزار ظاهر می‌شود که مانع از نیل انسان به نهایت بی‌کران هستی می‌شود؛ که فرمود:

 

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند                          بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت

 

اما چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه منتقد رسانه باشیم چه مجذوب و مرعوب آن، شاهدیم که رشد سالانه‌ی دیدن فیلم‌های اکشن و سرشار از قساوت و خون‌ریزی، ترویج تأسف بار مجموعه‌های زنجیره‌ای غذایی در قالب انواع و اقسام فست‌فودها و نوشیدنی‌های مضر، ترویج بی‌محابای پورنوگرافی به عنوان پرسودترین صنعت در غرب به انضمام سکس پنهان و نهفته در محصولات سمعی و بصری، اعتیاد روزافزون به انواع و اقسام مواد تخدیری و مشروبات الکلی و قرص‌های روان‌گردان و شیمیایی، کاهش چشم‌گیر معیارهای اخلاقی و خانوادگی، فزونی نبود تعهد و پای‌بندی به کانون خانواده به عنوان هسته‌ی اصلی و بنیادین تشکیل دهنده‌ی جوامع، رو به افول نهادن موازین و هنجارهای دینی و اخلاقی، تکثیر عرفان‌های کاذب و دروغین، ترویج فساد، همجنس‌گرایی، فحشا و احیای فرهنگ‌های مربوط به اقوام هلاک شده‌ی معدوم و هزاران نوع از آفات و بلایای عصر حاضر همه و همه توسط جادویی به نام رسانه و پیوست خانواده‌ی بزرگ‌تری به نام فناوری فراوری و پرورش یافته است.

 

فراموش نکنیم ما امروزه در دهکده‌ای جهانی موسوم به کره‌ی ارض، مشغول به حیات هستیم که شیاطین زمینی و سماوی به راحتی از راه امواج‌های ماهواره‌ای به آن رسوخ کرده و بنا بر قول مشهور، سربازان جنگ نرم در خانه‌هایمان فرود آمده‌اند و در صدد رسیدن به امیال پلید و شیطانی‌شان هستند. در هر صورت، سطور بالا بازگو کننده‌ی این نکته بود که رسانه در غرب باهنجارهای دینی و اخلاقی در تعارض کامل می‌باشد.

 

پس با این مقدمه نه چندان کوتاه اما ضروری و لازم درباره‌ی مضرات رسانه و رویکرد ضد دینی و خلاف اخلاقی رسانه در غرب و دریافتن این نکته که اهمیت جایگاه رسانه در تعیین سعادت و شقاوت انسان چیست؟ به بحث اصلی می‌پردازیم یعنی جایگاه نماز در رسانه‌ی ملی حاکمیت جمهوری اسلامی ایران.

 

نماز، رسانه و وظیفه‌ی تعالی جامعه‌ی ایرانی

 

وقتی ما از عنوان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگ‌ترین و تنها رسانه‌ی فراگیر ملی صحبت می‌کنیم در ابتدای امر با 2 تصویر مواجه‌ایم:

 

تصویر اول؛ پسوند اسلامی این عنوان، یعنی ما با رسانه‌ای مواجه‌ایم که برنامه‌های اسلامی از آن پخش می‌شود و به تبلیغ اسلام می‌پردازد.

 

تصویر دوم؛ وجود پسوند اسلامی به این معناست که تبلیغ مبانی و معارف اسلامی در تمامی برنامه‌ها جاری و ساری است. (که تصویر دوم دقیق‌تر و صحیح‌تر است.)

 

در تصویر اول تنها متولی این امر گروه مناسبت‌ها و معارف اسلامی شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی است اما در تصویر دوم، تمامی اجزا و ارکان شبکه‌های رادیو و تلویزیونی متولی تبلیغ‌اند یعنی همچنان که گروه معارف و مناسبت‌ها درگیر تبلیغ و تحکیم مبانی و ارزش‌های اسلامی هستند، دیگر گروه‌ها نیز نظیر فیلم و سریال، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز به نوعی درگیر تبلیغ فرهنگ غنی اسلام‌اند.

 

اگر به صورت اجمالی و گذرا، بخواهیم طی یک نقشه و پلان کلی وظیفه‌ی رسانه را در چند بخش طبقه‌بندی کنیم به 3 مورد زیر می‌رسیم:

 

1. آموزش و تربیت، جهت تعالی و رشد انسان‌ها؛

2. اطلاع رسانی، جهت دریافت اخبار و اطلاعات و تبادل آن‌ها؛

3. سرگرمی و تفریح سالم، جهت پرکردن مفید اوقات فراغت جامعه با برنامه‌های نشاط ‌آور و سودمند.

 

بر اساس نظریه‌ها و آرای کارشناسان و متخصصین علم رسانه تفکیک تخصصی هر کدام از 3 مورد بالا در کلیت وظیفه‌ی رسانه خلل ایجاد می‌کند یعنی به طور مثال برنامه‌های سرگرمی و تفریحی رسانه باید علاوه بر وظیفه‌ی ذاتی‌اش یعنی تأمین محتوای سودمند اوقات فراغت، در بخش آموزش نیز فعال باشد و یا زمانی که آموزش می‌دهد اطلاع رسانی نیز انجام شود. با تأکید بر اهمیت وجوه بالا بر طبق آمار و اطلاعات دریافتی، بیشترین اقبال عمومی در سطح رسانه‌های تصویری مانند تلویزیون که به طور خاص و فراگیر در سرتاسر جهان و در ایران پرکاربردترین رسانه و در دسترس عموم است، مربوط به برنامه‌های سرگرمی و تفریحی است.

 

یعنی بیشترین اقبال عمومی از برنامه‌های سرگرمی و تفریحی صورت می‌پذیرد و 2مورد دیگر یعنی اطلاع‌رسانی و آموزش در فحوای فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی می‌تواند به صورت غیرمستقیم گنجانده شوند. با توجه به مطالب بالا به بیان کلی‌تر می‌توان ادعا کرد که در صداوسیما برنامه‌ای می‌تواند در جهت ترویج فرهنگ اسلامی و نشرهنجارهای رحمانی و الهی موفق عمل کند که به هر 3 وجه آموزش، سرگرمی و اطلاع رسانی توجه ویژه‌ای داشته باشد. عکس این نکته هم صادق است، یعنی هر نوع نقص و ناهماهنگی در فرم و محتوای برنامه‌ها، می‌تواند مانعی هر چند کوچک یا بزرگ در روند اثر بخشی برنامه باشد.

 

 

و اما درباره‌ی نماز...

 

بر همگان روشن و مبرهن است که نماز از مهم‌ترین فرائض و واجب‌ترین تکالیف در دین مبین اسلام می‌باشد که در اهمیت آن از وجود مبارک و نورانی ختم المرسلین و ذوات مقدسه‌ی ائمه معصومین(صلوه‌الله‌علیهم‌الاجمعین) احادیث متواتر فراوانی نقل شده است. سالانه در کشور، بودجه‌ی شایان توجهی در اختیار دستگاه‌های تبلیغی مانند سازمان تبلیغات اسلامی، صداوسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اوقاف و امور خیریه، ستاد اقامه‌ی نماز و... قرار می‌گیرد تا به وسیله‌ی آن فرهنگ نماز را در کشور نهادینه و ساری و جاری نمایند.

 

اما شاید به جرئت بتوان گفت که هیچ یک از نهادهای بالا با تمام زحمات ارزشمندی که در این راه متحمل می‌شوند، نتوانند به سان یک سریال که در اوقات پربیننده‌ی سیما به ترویج معارف دینی خاص اقامه‌ی شکوهمند نماز و ارتباط با خالق هستی می‌پردازد، تأثیرگذار باشند. در صداوسیما - به خصوص سیما- ابداعات و ابتکارهای زیادی درباره‌ی ترویج نماز و اقامه‌ی آن صورت گرفته است اما با توجه به ظرفیت جامعه‌ی ما در بهبود وضعیت کنونی خود و روند روز افزون انواع و اقسام فیلم‌ها و سریال‌های وارداتی با متکثرترین انواع عرفان‌های دروغین و کاذب، هنوز راه نرفته بسیار است و گاهاً مواردی را مشاهده می‌کنیم که برعکس جنبه‌ی ضد تبلیغ و بازخورد منفی دارد.

 

شاید شما هم همانند نگارنده با تصاویر معدود و انگشت شماری- البته با کمال تأسف – از اقامه‌ی نماز در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی مواجه باشید که در آن به تبلیغ نماز پرداخته می‌شود. هنوز پس از سی و اندی سال از برپایی نظام مقدس و الهی جمهوری اسلامی ایران در خاطره‌ی تصویری خود از برنامه‌های نمایشی سیما، تصویر ماندگار یا خاطره انگیزی از نماز را نمی‌توان جست‌وجو کرد که بتوان آن را مصداق عینی پرداختن به نماز با تأکید بر وجوه مثبت و انسان ساز آن بر کاراکترها و شخصیت‌های درون قصه‌ها دانست. (موارد بسیار اندک شمارند مثل صحنه‌ی آخر سریال امام علی(علیه‌السلام) به کارگردانی سیدداوود میرباقری که با ضربت خوردن حضرت، واقعه‌ای هولناک را هنرمندانه به تصویر می‌کشد، نماز ظهر عاشورای حضرت اباعبدالله الحسین(علیه‌السلام) در سریال مختارنامه به کارگردانی سیدداوود میرباقری یا نماز استسقای امام علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام) در سریال ولایت عشق مهدی فخیم‌زاده و چند نمونه‌ی انگشت شمار دیگر) در بیشتر موارد شخصیت‌ها و کاراکترهای سریال‌های نمایشی به هنگام پریشانی یا گرفتاری دست به وضو برده و برای رهایی از مخمصه‌ی به وجود آمده به اقامه‌ی نماز مبادرت می‌ورزند.

 

از دیگر معضلاتی که گریبانگیر نویسندگان و کارگردانان حوزه‌ی تصویر تلویزیونی می‌شود، نشان دادن زنان و مردان سالخورده و کهن سال بر سجاده‌ی نماز است. گویی که امر نماز تنها برای آنان نزول پیدا کرده است و جوانان را در این باره فعال نمی‌بینیم!

 

برخی راهکارهای پیشنهادی برای ترویج امر نماز در قالب برنامه‌های نمایشی سیما:

 

الف) نماز و شخصیت‌های داستان

1. تأکید بر تأثیر نماز در سعادت و بهروزی قهرمان داستان؛

2. تأکید بر انحطاط شخصیت منفی داستان با تأکید بر سبک شماری نماز توسط وی؛

3. تأکید بر تأثیر نماز و یاد خدا در تحول شخصیت و گره گشایی داستان؛

4. تأکید بر سبک شماری نماز و یاد خدا در گره افکنی داستان.

 

ب) نماز و الگو سازی

1. تأکید بر نماز مراجع، علما، رزمندگان، بزرگان، شهدا، ورزشکاران و هنرمندان؛

شخصیت‌های محبوب، اشخاص تازه مسلمان و مواردی نادر و جذاب برای مخاطب از این دست.

 

ج) نماز و ارزشمندی آن در کلیت داستان

1. نمایش تقبیح عوامل به تأخیر انداختن و غفلت از نماز؛

2. نمایش تأکید بر محافظت از اوقات نماز؛

3. نمایش توجه به آرامش دنیوی و اخروی نمازگزار؛

4. نمایش خواندن نماز در شرایط سخت و دشوار؛

5. نمایش تبلیغ سحرخیزی؛

6. نمایش اهمیت نماز در مراسم‌ها و میهمانی‌ها؛

7. نمایش تأثیر لقمه‌ی حرام و شبهه ناک در بی‌نمازی؛

8. نمایش توسل به نماز برای حل مشکلات؛

9. نمایش تحول‌زایی نماز و بازدارندگی از گناهان و ... .

 

در پایان ذکر این نکته ضروری است که صداوسیما هر چند اقدام‌های ارزشمندی را انجام داده است اما هنوز راه‌های نرفته‌ی بسیاری است که می‌توان از آن‌ها برای تأثیرگذاری بیشتر و بیشتر درباره‌ی اقامه‌ی نماز بهره گرفت.

 

منابع:

- قران کریم

- اسرار الصلوه، اثر گران‌قدر امام خمینی(رحمت‌الله‌علیه)

- میزان الحکمه، محمد محمدی نیک(ری شهری)

- نماز و رسانه، منتشره از سوی مرکز پژوهش‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران

 

گروه فرهنگی- اجتماعی برهان/جواد تمدنی؛

*جواد تمدنی؛ پژوهشگر سینما/انتهای متن/