مقاله
خانواده ابتدایی‌ترین كانون پرورش فرد و محل نهادینه شدن ارزشهای فكری و اخلاقی است. حضور در مدارس ودانشگاهها محل تحصیل مدارج علمي‌واخلاقی و بروز شخصیت ساخته شده در مراحل بعدی رشد قرار دارد. در این بین حضور درمساجد از ابتدایی ترین مراحل رشد اثر بخش تر خواهد بود كه باید توسط والدین صورت گیرد.
قرآن كریم مي‌فرماید:
الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا... (7)
اموال و فرزندان زینت‌های زندگی دنیا هستند....
يَا بَنِي آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ...(8)
ای فرزندان آدم زیور‌های خود را در ( نزد مساجد ) مقام هر عبادت به خود برگیرد....
از جمع اين دو آيه مى فهميم كه هم فرزندان خود را با مسجد آشنا كنيم و هم مقدارى پول همراه خود ببريم تا اگر فقيرى تقاضا كرد، كمكش ‍ كنيم.
این دوران در واقع كاشت نهال حب مساجد درخانه دل است، چرا كه فرزندان ما آنگونه مي‌ شوند كه ما هستیم نه آنگونه كه مي‌خواهیم باشند. (9)
انبیاء مرسل و اولیاء الهی تنها تئوری و فرضیه ندارند بلكه عمل هم دارند آنچه مي‌گویند اول عمل مي‌كنند حتی این طور نیست كه اول بگویند بعد عمل كنند بلكه  اول عمل مي‌كنند بعد مي‌گویند وقتی بعد از آنكه خودش عمل كرد و گفت آن گفته اش چندین برابر است.(10)
حضور والدین در این مكانهای نورانی نه تنها به نورانیت خانه خود مي‌افزایند بلكه نور را به نسلهای بعد نیز منتقل مي‌كنند.
تاریخ بسیار نشان داده است كه وارد شدن در مسجد غیر از حضور مداوم و مستمر است. این تداوم و تعامل منوط است به ویژگی‌های مسجد، عوامل جذب و ماندگاری دل در مسجد است.

در واقع باید مرحله داشت این نهال با دقت بیشتری از ورود اولیه انجام پذیرد تا وقتی كه به مرحله شكوفایی رسید ثمره ی آن این است كه فرد خود به خود به این سمت كشیده مي‌شود.

عوامل جذب

عوامل جذب را باید آنچنان طرح ریزی كرد كه سه هدف اساسی را دنبال كند.
1. راغب كردن افراد خارج از مساجد به حضور حداقلی در این اماكن
2. جذب كسانی كه برای اولین بار پا به مساجد مي‌گذارند
3. استحكام بیشتر فعالان مساجد
عموماً عوامل رسیدن به هر سه هدف مشترك است كه به ذكر تعدادی از آنها مي‌پردازیم.
این عوامل را به دو دسته تقسیم مي‌كنیم:


خود مسجد


در قرآن كلمه مسجد 28 بار بصورت مفرد و جمع آمده است. در این تكرار‌ها گاه به مساجد خاص اشاره دارد و گاه عموم مساجد را مخاطب قرار مي‌دهد.

سازندگان مساجد:

از نكات قابل توجه در خصوص مساجد ساخت ابتدایی و سپس تعمیر مساجد ساخته شده است.
إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ (11)
منحصراً تعمیر مساجد خدا به دست كسانی است كه به خدا و روز قیامت ایمان آورده و نماز به پا دارند و زكات مال خود را بدهند و از غیر خدا نترسند....
هر كسی لایق خدمت به مسجد نیست، سازندگان و تعمیركاران مسجد منحصراً باید افرادی باشند كه به خدا و روز قیامت ایمان داشته، از اهالی مسجد باشد و نماز را بپا دارد، زكات اموال خود را بپردازند، و از غیر خدا نترسد.
بعد از سازندگان هدف از ساختن مسجد در جایگاه اهمیت است.
هر مسجدی لایق میزبانی مومنان نیست.
قرآن كریم دو مسجد را با هم مقایسه مي‌كند یكی سفارش به حضور در آن و آباد كردنش و دیگری سفارش به تخریب مي‌كند.

و ابتدا به تخریب مسجد كفر سفارش مي‌دهد بعد در مسجد تقوی به عبادت بپردازید.
وَالَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ (12)
و ( گروهی دیگر از منافقانند ) آنانكه مسجدی برای زیان به اسلام بر پا كردند و مقصودشان كفر و عناد و تفرقه كلمه بین مسلمین و ساختن كمینگاهی برای دشمنان دیرینه خدا و رسول بود و....
اشاره به مسجد ضرار در زمان پیامبر دارد كه كفار بعد از تاسیس مسجد قبا تصمیم گرفتند پایگاهی برای شرارت خود تاسیس كنند و مسجدی ساختند  و از پیامبر(ص) دعوت كردند كه اولین نماز را در مسجد ایشان اقامه كند.

این در حالی بود كه پیغمبر اكرم (ص) در حال آماده شدن برای جنگ تبوك بودند بعد از برگشت از جنگ با نازل شدن این آیه دستور خرابی مسجد را داد و این مسجد را آتش زدند و ویران كردند.
در مقابل آیه نازل شد:
لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ(13)
تو (ای رسول ما) هرگز در مسجد آنها (به نماز) مایست كه همان مسجد(قبا) كه بنیانش از اول برپایه تقوای محكم بنا گردیده سزاوارتر است به اینكه در آن اقامه نماز كنی....
و دستور به پیامبر است كه در مساجدی مانند قبا كه بر پایه تقوای الهی است اقامه نماز كن و پیش از این دستور تخریب مساجد كفر را اعلام مي‌دارند.

ظاهر مساجد:

توجه به ظاهر مسجد نیز ازنكات قابل توجه است.
در تاریخ آماده گاهی ظاهر سازی‌هایی توسط كفر سبب گمراهی اقشار مختلف مردم شده است.

سامری دشمت موسی (ع) با زو و زیور و جواهرات گوساله ای زیبا ساخت كه صدایی شگفت داشت و آنرا خدای موسی معرفی كرد و به این طریق پیروان موسی را به انحراف كشاند
فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ  (14)
پس براى آنان پيكر گوساله‏اى كه صدايى داشت بيرون آورد و [او و پيروانش] گفتند اين خداى شما و خداى موسى است و [پيمان خدا را] فراموش كرد.
بعضی از دانش آموزان بوی بد فضای تنگ نمازخانه، فرشها وموكتهای آلوده را باعث بی رغبتی به مساجد و نماز جماعت مي‌دانند.
آراسته كردن مسجد از همان سردر تا درون مسجد، فضای مسجد، درون محراب و... بگونه ای كه هر ذوق و سلیقه ای را تحریك و جذب خود نماید كه نمونه‌های این مساجد در همین ایران اسلامي‌آمیخته با هنر ناب اسلامي‌كم نیست و باید به آنها اهتمام بیشتری نمود.

مانند مسجد امام خمینی (ره)، مسجد لطفعلی خان در اصفهان و... نمونه‌هایی بی نظیر  از آنند كه خود اشتیاق عموم مردم حتی مذاهب دیگر را به حضور در این مساجد دو چندان مي‌كند.

برخوردهای اهالی مسجد:

هیچ مسجدی ساخته نمي‌شود، برپا نمي‌شود و رونق نمي‌گیرد مگر به ساجدین آن، به كسانی كه به آن رجوع مي‌كنند. حاضرین در این مساجد و اهل مسجد در جذب افراد بسیار موثرند.

درك جوان

دوران جوانی اقتضائات خاص خود را دارد.

جوانان به دلیل ناپختگی، كم تجربگی، احساسات شدید و مشكلات خاص بلوغ خطا ناپذیرند.

از طرفی روحیه استقلال طلبی و ستیزه جویی از آنها با قدرت آمیخته شده و آنان همچون نیروی عظیمي‌در لفافه گل مبدل كرده است.
چه بسا یك یا دو عمل تند، نا سنجیده و ناصواب برای همیشه جوانان را از مسجد و عرضه تربیت دینی دور مي‌گرداند.
شخصی به مسجد مي‌آمد و نماز جماعتش ترك نمي‌شد.

توسط یكی از مقدسین مورد عتاب قرار مي‌گیرد كه اگر مسلمانی چرا ریشت را این طور كرده ای ؟

او از همانجا سجاده را بر مي‌دارد و مي‌گوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و این مذهب مال خودتان و رفت كه رفت.(15)
امام علی (ع) بزرگترین الگوی انسان كامل در خصوص درك جوان و برخورد با جانان بزرگترین درس را به ما تعلم مي‌دهد.
وقتی امام المومنین علی (ع) با خدمتكارش قنبر برای خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن یكی دو درهم و دیگری سه درهم خریداری نمودند اما (ع) پیراهن سه درهمي‌را به قنبر دادند.

قنبر گفت: شما به این سزاوارتری چون شما بالای منبر مي‌روی وخطبه مي‌خوانید؛ امام (ع) در پاسخ فرمودند: تو جوانی و میل جوانی داری. (16)

خوشرویی و شرح صدر:

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ.
پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده مى‏شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكل‏كنندگان را دوست مى‏دارد(17).
در این جا تنها عامل جذب مردم را به مركزیت پیامبر مكرم (ص) اخلاق بی نظیر و بسیار پر عطوفت ایشان ذكر مي‌كنند تاثیر این برخورد در جوانان بسی بیشتر است پیران و كهنسالان است.
پیامبر خطاب به والدین و مربیان در برخورد با جوانان فرمودند: جوانان به دلیل دلی رقیق و قلبی فضیلت پذیر تر، سخنان مرا پذیرفتند و با من پیمان محبت بستند ولی پیران از قبول دعوتم سرباز زدند و به مخالفتم پرداختند(18)

با فطرت جوانان تبلیغ كردن:


استفاده از موذنان، قاریان و مبلغین خوش صدا جذابیت و كششی فوق العاده دارد.
موذنی بد صدا، در شهری زندگی مي‌كرد او هر روز با صدای بد و ناهنجار اذان مي‌گفت؛ یك وقت دید: یك یهودی برایش هدیه آورد و گفت:
- این هدیه ناقابل را قبول مي‌كنی؟
- برای چی؟
- یك خدمت بزرگ به من كردی
- چه خدمتی؟ من كه خدمتی به شما نكردم.
- من دختری دارم كه مدتی بود تمایل به اسلام داشت از وقتی كه شما اذان مي‌گویید و الله اكبر را از تو مي‌شنود دگر از اسلام بیزار شد.

حال این هدیه را آورده ام برای اینكه تو خدمتی به من كردی و نگذاشتی این دختر مسلمان شود.
در متن فقه اسلامي‌آمده است كه مستحب است موذن «صیت» خوش صدا باشد.

زیرا طبع آدمي‌اینطور است كه وقتی اذان خوش صدا مي‌شود جملات آن جور دیگری بر قلبش اثر مي‌كند همین طور است قرآن خواندن تبلیغ كرد و... كه اگر با لحن خوش باشد زودتر بر شنونده اثر مي‌كند.(19)
در تحقیقاتی كه در آموزش و پرورش انجام شده یكی از دلایل گریز دانش آموزان از مساجد و نماز جماعت، سخنرانی‌های طولانی و تكراری مطرح شده است. (20)
جوان ذاتاً عجول، كم حوصله، پرتوان، پر عاطفه و تیز هوش است. مي‌باید كلمات و بیانات جهت تبلیغ قصار و پر معنا باشد.

استفاده از تمثیلات روایات و تجربیات عینی، نقل قول‌های معصومین، مخترعین، سرشناسان و... به جذابیت سخنرانی مي‌افزاید.

نوگرایی و بروز بودن:

نوگرایی از دیگر ویژگی‌های جوان است كه كمتر در مساجد مورد استفاده قرار مي‌گیرد.
 بكار بردن تكنولوژی روز، استفاده از جلوه‌های تصویری جهت القاء مفاهیم، یافتن تمثبلات در علوم جدید، ارتباط قرآن و دین با فناوری‌های پیشرفه قابل درك عموم، بیان اكتشافات قرآنی جدید، زیبا سازی ظواهر وسایل اطلاع رسانی در مساجد، ارتباطی مستمرتر و از راهكارهای قطعی و جذاب نسل امروز است.
داستان سامری در زمان حضرت موسی (ع) از نمود‌های بارز این بیان است.

ارشاد عملی:

قبلاً هم ذكر شد كه ابزار تبلیغ اولیاء الهی پیش از سخن، عمل بوده است. تا در رفتار فضایل رشد نكند هیچ سخنی تاثیر گزار نخواهد بود.
امام صادق (ع): هرگاه شخص عالم به مقتضیات علم خویش عمل نكند اثر موعظه اش همچون آب باران بر روی سنگ صاف از قلب مومن محو خواهد شد.(21)
كسی كه خود را پیشوای مردم قرار مي‌دهد پیش از آنكه به آموزش دیگران بپردازد باید خود را آموزش دهد و نیز باید تربیت كردار او بر تربیت گفتارش پیشی داشته باشد.(22)
قولوا قولاً سدیاً (23)
قطعا كسانی كه به مسجد رجوع مي‌كنند با خود كوله باری از پرسشها و ابهامات به فراخور تحصیلات و موقعیت اجتماعی همراه دارند.

ابتدایی ترین  نیاز رفع شبهات ذهنی است كه با ایجاد زمینه اطمینان بخش برای طرح پرسش‌ها و نظرات سپس ارائه پاسخ‌هایی محكم و استوار سبب خواهد شد معاشرت این افراد با اینچنین مكان قابل اعتمادی فزونی یافته و لذت بخش باشد.


رفع كاستی‌های اساسی در رشد و توسعه


اما مهمترین و شاید حساس ترین روش برای جذب جوانان امروز بخصوص در كشور جمهوری اسلامی ایران تامین آرامش روانی و برطرف كردن دغدغه‌های آینده نگر ایشان است.
جذب به دین در ادوار مختلف متفاوت بوده است همانطور كه معجزات انبیاء الهی نیز كمتر شبیه به هم بوده و با مقتضیات زمان همخوانی ویژه ای داشته است.
در زمانی كه شعبده بازی و طردستی در جامعه رواج داشت حضرت موسی (ع) به خواست خداوند عصا اژدها كرد و دست نورانی نمایش داد ؛ و آن زمانی كه بیماریهای گوناگون شیوع داشت و متخصصین از درمان آنها عاجز بودند عیسی (ع) بیماران را شفا مي‌داد و مردگان را زنده مي‌كرد؛ و در دوران جاهلیت كه شعر و سراینده گی در بین مردم گسترش داشت نبی مكرم اسلام كتابی آورد جاودانه كه باعث حیرت عالمیان تا آخرین ساعات زندگی بشریت است.
بزرگترین مبلغین دین با رفع نیاز جامعه و عطش و خواست آنها دلایلی بر حقانیت خود ارائه كرده و اقشار مختلف را به خود جذب نموده اند.
آنچه نا گفته پیداست از بارزترین دغدغه‌های امروز خانواده‌ها و درباره نسل جوان امر اشتغال و ازدواج است.

سخن معصومین در باب ازدواج:

قالَ النَّبِيُّ(صلى الله عليه وآله وسلم): تَزَوَّجُوا وَ زَوِّجُوا الاَْيِّمَ فَمِنْ حَظِّ امْرِء مُسْلِم إِنْفاقُ قيمَةِ أَيِّمِهِ وَ ما مِنْ شَىْء أَحَبَّ إِلَى اللّهِ مِنْ بَيْت يُعْمَرُ فِى الاِْسلامِ بِالنِّكاحِ.(24)
رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: ازدواج كنيد، و پسران و دختران مجرّد را همسر دهيد، نشانه نيك بختى مسلمان اين است كه مخارج شوهر كردن زنى را به عهده بگيرد. چيزى نزد حضرت حق محبوبتر از خانه اى كه در اسلام به سبب نكاح آباد شود نيست.


قالَ النَّبِيُّ(صلى الله عليه وآله وسلم):
 مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ أَحْرَزَ نِصْفَ دينِهِ، فَلْيَتَّقِ اللّهَ فِي النِّصْفِ الْباقي.(25)
رسول حق(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: هر كس ازدواج كند، نيمى از دينش را بازيافته نسبت به نيم ديگر تقواى الهى را رعايت كند.


قالَ النَّبِيُّ(صلى الله عليه وآله وسلم): زَوِّجُوا أَياماكُمْ فَإِنَّ اللّهَ يُحْسِنُ لَهُمْ فى أَخْلاقِهِمْ وَ يُوسِعُ لَهُمْ فى أَرْزاقِهِمْ وَ يَزيدُهُمْ فى مُرُوّاتِهِمْ.(26)
نبى اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: مردان مجرد و عزب خود را زن دهيد، تا حضرت حق اخلاقشان را نيكو، و روزيشان را فراخ و گشاده، و جوانمرديشان رازياد كند.

سخن معصومین در باب كار كردن و اشتغال زایی:

خداوند بنده پرخواب و انسان بيكار را دشمن دارد.(27)
امام باقر عليه السلام فرمود: كسى كه در كار دنيايش تنبل باشد، در كار آخرتش تنبل‏تر است.(28)
شخصى از دوستان رسول اكرم نزد ايشان شرفياب شد و از حضرت درخواست چيزى كرد؛ رسول اكرم از او پرسيد: چه دارى؟ جواب داد: از مال دنيا فقط ظرفى براى آب خوردن و يك قطعه پارچه كه قسمتى از آن را روى زمين و قسمت ديگر را به حالت روانداز استفاده مى كنم، پيغمبر اسلام فرستاد ظرف و پارچه را آوردند آنگاه پرسيد: آيا كسى هست اين دو چيز را بخرد؟
شخصى آن دو اثاث را به دو درهم خريد، پيغمبر فرمود: يك درهم آن را خوراكى بخر و درهم ديگر را طنابى تهيه كن و در بيابان هيزم جمع كن و در بازار بفروش.
آن مرد مشغول كار شد، بعد از دو هفته نزد پيغمبر (صلى الله عليه وآله) آمد عرض كرد: از روزى كه كار كرده ام تا امروز پانزده درهم پس انداز نموده ام، سپس از آن مبلغ مقدارى غله و جامه خريد.
رسول اكرم به او فرمود: ببين از اين دو عمل كه انجام داده‌اى كداميك بهتر يا بدتر است، آيا كوشش نيكوتر است يا گدايى؟(29)
 پر واضح است كه خود كار كردن در شرع مقدس اسلام جایگاه والا و اشتغال‌زایی در جایگاه بالاتری قرار دارد.

 
نتیجه گيري

آنچه قابل تامل است تغییر دیدگاه جوانان نسبت به مساجد بعنوان یك پناهگاه و یك دست خداوند متعال كه به سوی آنها دراز شده و آنها را به رستگاری مي‌خوانند. آیا با این سلوك دیگر كسی از خدا و خانه اش گریزان مي‌شود... !؟
 
منابع

1. سوره روم آیه 54
2. غرر الحكم ج 3 ص 90
3. غررالحكم , ص 340
4. سوره انعام آیه 160
5. استاد مطهری،انسان كامل
6. نهج الفصاحه، حديث 2050
7. سوره كهف آیه 46
8. سوره اعراف آیه 31
9. پیوند ش 24 ص32
10. استاد مطهری حماسه حسینی ج2 ص106
11. سوره توبه آیه 18
12. سوره توبه آیه 107
13. سوره توبه آیه 108
14. سوره طه آیه 88
15. استاد مطهری، حماسه حسینی ج2 ص101
16. بحار الانوار ج3 ص 367
17. سوره آل عمران آیه 159
18. سفینه-البحار ج1 ص176
19. استاد مطهری، حماسه حسینی ج1 صص192،193
20. پیوند ش243 ص32
21. اصول كافی ج 1 ص 44
22. نهج البلاغه قصار 70
23. سوره احزاب آیه 70
24. همان مدرك/7
25. بحار، ج 103، ص 219
26. همان مدرك/8
27. وسائل، ج 12، ص 37
28. وسائل، ج 12، ص 37
29. بحار الانوار: 100/10، باب 1، حديث 44

 مرتضی شهوه

پایگاه مذهبی صلات