امام صادق علیه السلام مى‌فرماید: هنگام تكبیرة الاحرام باید تمام هستى نزد تو كوچك باشد جز «او». مگر نه اینكه هواپیما هر چه بیشتر اوج بگیرد و بالا رود ساختمان‌ها كوچكتر به نظر مى‌آید؟ آنكه خدا در نظرش عظیم باشد جز خداوند در نظرش بى مقدار جلوه مى‌كند.

سوره حمد مشتمل بر حمد خداوند بیان اوصاف الهى حاكمیّت او در روز قیامت هدایت‌طلبى از او براى گام نهادن در «راه راست» و دورى از راه غضب شدگان و گمراهان مى‌باشد.
این سوره با نام خدا آغاز مى‌شود و نام خدا در اوّل هر كار رمز عشق به خدا و توكّل بر او و استمداد از اوست. در حدیث است كه هر كارى حتى نوشتن یك بیت شعر را با بسم اللّه آغاز كنید و هر كارى با یاد خدا نباشد به فرجام نیكو نمى‌رسد.(64)
جمله «الحمدللّه ربّ العالمین» غفلت‌ها را از بین مى‌برد نعمت‌ها را به یاد مى‌آورد و ما را متوجّه ربوبیّت الهى بر تمام هستى مى‌كند.
او كه هم مى‌آفریند هم اداره و تربیت مى‌كند. سایه رحمت عام او بر سر همه گسترده است ورحمتش بیش و پیش از غضب اوست.
جمله «مالك یوم الدین» ما را به یاد حسابرسى قیامت مى‌اندازد تا به حساب ما نرسیده‌اند خود به حساب خود برسیم.
نمازگزار حتّى اگر تنها باشد جمله «إِیّاكَ نَعْبُدُ وَإِیَّاكَ نَسْتَعِینُ»را به صورت جمع مى‌گوید تا خود را در میان عبادت كنندگان قرار دهد. شاید عبادت ناقص او میان عبادت خالصان وآبرومندان به‌حساب آید و قبول شود. تعبیر جمعى این درس را مى‌دهد كه باید «من»ها «ما»شود اساس عبادات بخصوص نماز بر پایه جماعت است و تك روى و انزوا و فردیّت بى ارزش است.
اولین درخواست ماپس از حمد و ثناى او و اظهار بندگى و استمداد هدایت به راه راست است. «اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُستَقِیمَ»
راه مستقیم راه خدا(65) راه انبیا(66) و راه رهبران معصوم است. امام صادق علیه السلام فرمودند: «واللّه نحنُ الصّراطُ المُستَقیم»(67)
البته راه مستقیم در شرایط مختلف متفاوت مى‌شود. گاهى سكوت و گاهى فریاد. گاهى بذل مال و گاهى نثارجان براى كسى تحصیل و براى دیگرى كار و... لذا تشخیص راه مستقیم دشوار است و حركت در آن همچون عبور از راهى باریك‌تر از مو و برّنده‌تر از شمشیر است.
انسان در عالیترین درجه تكامل (حتى عصمت هم) باید از خداوند راه مستقیم را بطلبد زیرا این راه داراى درجاتى است و مثل نور قابل تكامل و افزایش است.(68)
براى شناخت مغضوبان باید تاریخ و سرگذشت افراد و امّت‌هایى را مطالعه كرد كه به قهر الهى دچار شدند و هلاك گردیدند. نمازگزار ضمن بیزارى از چنین گروه‌هایى از خدا مى‌خواهد كه رهرو راه آنان نباشد و راه گمراهان را نپوید.

گرچه در نماز پس از سوره حمد هر سوره‌اى مى‌توان خواند امّا سوره توحید فضیلت بیشترى دارد.
این سوره در معرّفى خداى بى‌همتاست. خداوندى كه یكتاست در همه چیز: در آفرینش (69) در پرورش(70) در مالكیّت(71) در حاكمیّت(72) و در فریادرسى.(73) او در همه اوصاف و ویژگى‌ها بى‌نظیر است.
خواندن حمد و سوره باید با قرائت صحیح انجام گیرد و به زبان عربى باشد. عربى زبان قرآن است. همچنان كه هر خلبانى در هر جاى دنیا هنگام تماس با برج فرودگاه به انگلیسى صحبت مى‌كند نماز كه یك‌پرواز روحى ومعراج معنوى براى مؤمنان است و باید به عربى صحیح ادا شود.

ركوع ادب است و سجود قُرب و كسانى به خدا نزدیك مى‌شوند كه در اظهار ادب كوتاهى نكرده باشند. در روایات نمونه‌هایى از ركوع و سجود پیشوایان نقل شده كه انسان از نماز خود شرمنده مى‌شود.
سجده نشان خاكسارى در برابر خدا وعالى‌ترین درجه عبودیّت است.
سجده رمز دوران‌هاى چهارگانه زندگى انسان است على علیه السلام مى‌فرماید: سجده اول یعنى اینكه از خاك و سر برداشتن رمز زندگى دنیایى است. سجده دوم رمز مردن و به خاك خفتن است و سر برداشتن رمز محشور شدن است.(74)
سجود و تسبیح نمازگزار هم‌آوایى با اجزاى عالم وجود است كه همه در برابر فرمان وعظمت خدا خاضع وساجدند.
سجده انسان را به خدا نزدیك مى‌كند گناهان را مى‌ریزد كمر شیطان را مى‌شكند و انسان را بهشتى مى‌سازد.
مستحبّ است انسان بر خاك قبر سیدالشهداء سجده كند. چرا كه سجده بر تربت پاك حسین علیه السلام یادآور حماسه‌ها و معنویّت‌هاى كربلاست و انسان را با فرهنگ جهاد و شهادت آشنا و مأنوس مى‌كند. امام صادق‌علیه السلام جز بر تربت امام حسین علیه السلام سجده نمى‌كرد(75) و فرمود: سجده بر خاك حسین علیه السلام نورانیّتى دارد كه حجاب‌ها را پاره مى‌كند.(76)

معناى «قنوت» اطاعت دعا توجّه به خدا و خشوع در نماز است. در نماز مستحبّ است كه دست را تا مقابل صورت بالا آورده و دعا كنند. البته در قنوت دعاى خاصّى لازم نیست و به فرموده امام صادق‌علیه السلام هر دعایى كه بر زبان جارى شد خوب است ولى برخى دعاها سفارش بیشتر شده است.

تشّهد بازگو كردن همان شهادت و شعارى است كه در آغاز نماز در اذان و اقامه گفته شد و این براى یادآورى خط پاكان و صالحان است.
مقدّم بودن (عَبْدُهُ) بر (رسُولُه) در تشهد مى‌رساند كه رمز رسالت پیامبر عبودیّت اوست و چون «بنده»خدا بوده به مقام پیامبرى برگزیده شده است.
فراز دیگر تشّهد «صلوات»است. یاد «آل پیامبر»در صلوات نشان قدرشناسى از دودمان پیامبر وعمل به توصیه آن حضرت است.(77)

پایان نماز با سه سلام است: سلام به رسول خدا سلام به خودمان و بندگان شایسته خدا و سلام بر همه فرشتگان و مؤمنان.
سلام یكى از نام‌هاى پروردگار است(78) به این معنى كه آنچه از خداوند دریافت مى‌كنیم خیر و لطف و بركت است.(79)
نمازگزار وقتى در نماز به همه مؤمنان و بندگان صالح سلام مى‌دهد احساس مى‌كند كه تنها نیست و یكى از آحاد امّت اسلام است و با مردان خدا در هر جاى زمین احساس همبستگى مى‌كند.

64) تفسیر صافى ج 1 ص 52.
65) هود آیه 56.
66) زخرف آیه 43.
67) نورالثقلین ج 1 ص 17.
68) مریم آیه 76.
69) رعد آیه 16.
70) انعام آیه 164.
71) آل‌عمران آیه 189.
72) انعام آیه 57.
73) نمل آیه 62.
74) بحارالانوار ج 82 ص 139.
75) وسائل‌الشیعه ج‌3 ص 608.
76) بحارالانوار ج‌103 ص 135.
77) كنزالعمال ج‌1 ص 488
78) حشر آیه 23
79) المیزان ج 19 ص 256.