بعد سیاسی زندگی امام سجاد علیه السلام

یك كتاب در یك مقاله ‏

بعد سیاسی زندگی امام سجاد علیه السلام ‏

• برخی از مطالب امام سجاد علیه السلام در روش موعظه، خطاب به عموم مردم ‏است و برخی دیگر خطاب به شیعه. در آنجا كه مخاطب همه مردم هستند اولاً ‏غالباً به آیات قرآن استناد می‏شود و ثانیاً صریحاً دستگاه حكومتی مورد عتاب و ‏انتقاد قرار نمی‏گیرد و صرفاً بیان اندیشه و ایدئولوژی اسلامی به صورت پند و ‏نصیحت است. استناد به قرآن كریم از آن نظر ضروری بود كه عموم مردم، معرفت ‏كافی نسبت ‏به امام سجاد علیه السلام نداشتند و استدلال می‏طلبیدند. پرهیز از ‏انتقاد صریح نیز برای رعایت تقیه بود. ‏

در بررسى اساسى‏ترین مظاهر زندگى امام سجاد (ع) به مواردى چون: ترك دنیا، كثرت عبادت، زهد نسبت ‏به مال دنیا و خوشى‏هاى آن‏خواهیم رسید. ما از این مظاهر به «تعبد» و روى گردانى از دنیا، تعبیر مى‏كنیم. «تعبد» در حیات پر بركت امام (ع) به گونه‏اى است كه محتاج دلیل‏ و نص تاریخى نیست. همین كافى است كه بدانیم آن حضرت را «زین‏العابدین‏» و «سجاد» لقب دادند. در نظر علماى غیر شیعى، امام سجاد (ع) عابدترین و زاهدترین فرد زمانه خود است كه مانند خورشیدى بر تارك انسانیت مى‏درخشد و تاریخ او را در اعلا مرتبه ‏مى‏ستاید. براى معرفى عبادت امام (ع) به صورت زنده و شناساندن كیفیت ومقدار آن و بررسى حالاتى مانند ترس از خدا، زهد و موعظه كه از لوازم عبادت امام بشمار مى‏آید، برخى از روایات را كه متضمن ‏این معنایند، یادآور مى‏شویم:

امام سجاد(ع) زینتعابدان، بزرگمرد عبادتو عرفان، مجاهدی بزرگ فىسبیل الله نیزبود ، او كه كانون علم و اندیشه ومعرفتبود ، تواضع ویژه‏اى داشت، و در عین آن كه شكوه و جلال و ابهت خاصى داشت ، ازحلم و بردبارى و سعه صدر مخصوصىبهره مند بود، و در یك كلمه كانون همه كمالات‏انسانى و ارزشهاى والاى معنوى و زیبنده این شعر معروف بود كه:

رخ زیبا،ید بیضا،دم عیسى دارى    آن چه خوبان همه دارند تو تنها دارى

در این گفتار برآنیم تا به چند نمونه از رفتار آن حضرت درزندگى اشاره كنیم ، به‏این امید كه درس‏هایی سودمند از شیوه زندگى درخشان آن‏ امام همام بیاموزیم:

زینت پرستش كنندگان الهى

جوّ سیاسی دوران امامت امام‏ سجاد علیه السلام به گونه‌ای بود که نمى‏توانستند به تأسیس مكتب و تربیت علنى بپردازند. ایشان برای احیای سنت از دست رفته پیغمبر صلی الله علیه و آله به تربیت بردگان ‌پرداخت. که این راه را بهترین روش مى‏شمرد. امام بردگان خود را فرزند مى‏نامید و آنان را با تعبیر «یا بُنَى» صدا مى‏زد. امام ‏علیه السلام با این برخورد مى‏فهماند كه نزد وى، مسلمانِ آزاد و برده برابر است. وى هیچ گاه بردگان خود را تنبیه نمى‏كرد، بلكه خطاهاى آنها را مى‏نوشت و در آخر ماه مبارك رمضان همه را در یك جا گرد مى‏آورد و خطاهاى هر یك را برایش مى‏خواند و از وى بر ترك آن اقرار مى‏گرفت. از آنان درخواست مى‏كرد همان گونه كه او آنها را بخشیده است، آنان نیز براى امام‏ علیه السلام از پروردگار طلب بخشش نمایند. سپس حضرت به آنان جایزه مى‏داد و همه را در راه خدا آزاد مى‏كرد. وى با این روش به آنها «اخلاق اسلامى» مى‏آموخت. امام علاوه بر اینها، وسایل لازم را براى یك زندگى مستقل و آبرومندانه به ایشان مى‏بخشید.(1) حضرت این عمل را سنت رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏شمرد و با این روش آنان را دانش مى‏آموخت، رفتار و فرهنگ اسلامى تعلیم مى‏داد و از ارزش و شخصیت انسانى بهره‏مند مى‏نمود.(2) سیره امام سجاد علیه السلام چنین بود كه در اعیاد، به ویژه عید فطر، بیست برده و كنیزِ تربیت شده در راه خدا، آزاد مى‏كرد.

این عمل امام‏ علیه السلام یك مكتب انسان ساز بود و پایه مهمى براى گسترش اسلام ناب به شمار مى‏رفت. امام سجاد علیه السلام این رفتار را در تمام ایام، در طول سال تكرار مى‏نمود، چنان كه بردگان نیز از آن آگاه بودند و بدین جهت، هنگام خرید مشتریان، خود را در معرض دید آن حضرت قرار مى‏دادند و تا ایشان را نمى‏دیدند خویشتن را از نگاه دیگران پنهان مى‏داشتند.

با توجه به این كه بردگان از سرزمین‏هاى دور آورده مى‏شدند، معلوم مى‏شود كه روش امام سجاد علیه‌السلام و برخورد ایشان با زیردستان، به ویژه بردگان، در نواحى دیگر نیز معروف بوده است.

·اشاره

الف) كتابهاى چاپى عربى

ب) كتابهاى چاپى فارسى

ج) كتابهاى چاپى اردو

د) كتابهاى خطى عربى

هـ) كتابهاى فارسى (خطى)

· اشاره

مقاله‌اى را كه در پیش روى دارید به بحث از كتابهاى چاپى و موجود پیرامون حضرت امام سجاد(ع) پرداخته است. اما پیش از ورود به اصل مقاله یادآورى چند نكته ضرورى مى‌نماید:
نگارنده ادعاى جستجوى كامل را ندارد اما نهایت كوشش خویش را در این امر مصروف داشته است.
مقاله شامل كتابهاى مستقل در شرح احوال امام سجاد(ع) است و از ذكر كتابهاى ضمنى و مقالات اجتناب شده است.
برخى از كتابها جزو منابع درجه دوم به شمار می‌‌آیند و از استحكام و تحلیل و نوآورى برخوردار نیستند و تنها به دلیل فراگیر بودن مقاله به نام آنها اشاره شده است.
این مقاله شامل معرفى كتابهاى چاپى عربى, فارسى و اردو مى‌باشد.
اسامى كتابها به ترتیب حروف الفبا فهرست شده است و مشخصات هر عنوان شامل نام كتاب, نویسنده و احیانا مترجم و مصحح, محل نشر, نام ناشر, سال انتشار, قطع و تعداد صفحات آورده شده‌است.
در مواردى كه این مشخصات به طور كامل درج نشده, به این دلیل.....