تقدیر خداوند بار دیگر آفرینشى شگفت را رقم زد و دل‏ انگیزترین‏ جلوه‏هاى صفات الهى را در جمال دل‏آراى شخصیتى بزرگ از تبارعلى(ع) آفرید. معراج عرفان و شور و عشق او آنچنان شكوهمند و پر رمز و راز بود كه زیباترین روح پرستنده، «زین العابدین‏» لقب یافت و دلدادگى‏اش به جمال ربوبى در حال سجده موجب شد كه ‏او را «سجاد آل محمد(ص)» نام نهند. زمانى كه در پنجم شعبان‏ سال 38 هجرى قمرى دیده به جهان گشود،(1) پدرش امام حسین(ع) نام زیباى على را براى او برگزید تا این كه یاد و نام على(ع)در خاطره‏ها زنده بماند و زندگى و محفل انس پدر را رونق ‏فزاینده‏ تر بخشد.

زندگى آن حضرت همراه با حوادث بسیار حساس و مهمى بود؛ به ویژه ‏دوره سى و پنج ‏ساله امامتش كه خود نمونه‏اى متعالى از مبارزات‏ حضرت است. صفات ممتاز و گستره  وجودى‏اش در افقى فراتر ازمبارزات و مجاهدتهاى اوست. و هیچ بلندنگر تیزپروازى بر ستیغ‏ و بلنداى عظمت و بزرگوارى او نمى‏تواند دست ‏یابد؛ اما تامل و دقت در رفتارها، سخنان و موضع‏ گیریهاى او مى‏تواند روزنه‏اى به‏ حیات معقول و نورانى‏اش بگشاید و این نوشتار سعى دارد پرتوى كم سو از مبارزات آن امام همام را در چهار زمینه یادآور شود.

الف- حضور در نهضت كربلا

همراهى آن حضرت در واقعه كربلا را مى‏توان اولین تجلى چشمگیر درصحنه مبارزات به شمار آورد. زمانى كه قیام خونین ابى عبد الله ‏الحسین(ع) تحقق یافت، جز دوستان خدا و دلهاى مطمئن كسى دیگر یاراى همراهى حضرت را نداشت. آن حضرت بى‏اعتنا به‏ قدرتها و مظاهر طاغوت جلوه‏هاى شگفت از حماسه و ایثار را فرادید انسانها  قرار داد، هنگامى كه در روز عاشورا امام حسین(ع) انسانها را به.......

بررسى حالت تعبد همگام با مظاهر انسانى دیگر

بررسى حالت تعبد از رهگذر توجه به اوضاع و احوال زمان‏ مام (ع)

بررسى پدیده تعبد، با توجه به نقش امام (ع) و عمل هر یك ازائمه علیهم السلام در هر مرحله

عزلت امام و حالت تعبد

رهبرى امام و حالت تعبد

حكومت و تعبد امام

تفرقه و تلاش امت، و مسئله تعبد

تربیت و مظاهر تعبد

اشكال اول

اشكال دوم

در بررسى اساسى‏ترین مظاهر زندگى امام سجاد (ع) به مواردى چون: ترك دنیا، كثرت عبادت، زهد نسبت ‏به مال دنیا و خوشى‏هاى آن‏خواهیم رسید. ما از این مظاهر به «تعبد» و روى گردانى از دنیا، تعبیر مى‏كنیم. «تعبد» در حیات پر بركت امام (ع) به گونه‏اى است كه محتاج دلیل‏ و نص تاریخى نیست. همین كافى است كه بدانیم آن حضرت را «زین‏العابدین‏» و «سجاد» لقب دادند. در نظر علماى غیر شیعى، امام سجاد (ع) عابدترین و زاهدترین فرد زمانه خود است كه مانند خورشیدى بر تارك انسانیت مى‏درخشد و تاریخ او را در اعلا مرتبه ‏مى‏ستاید. براى معرفى عبادت امام (ع) به صورت زنده و شناساندن كیفیت ومقدار آن و بررسى حالاتى مانند ترس از خدا، زهد و موعظه كه از لوازم عبادت امام بشمار مى‏آید، برخى از روایات را كه متضمن ‏این معنایند، یادآور مى‏شویم:

 1- از یكى از خدمتکاران امام (ع)، درباره عبادت آن جناب، سؤال كردند، او گفت: «آیا مختصر بگویم ‏یا تفصیل بدهم‏» گفتند: «مختصر بگو» گفت: «هرگاه براى ایشان غذا مى‏بردم یا مى‏رفتم ‏كه رختخواب‏شان را پهن كنم، ایشان درحال نماز وعبادت مى‏دیدم. هر روز و شب هزار ركعت نماز مى‏خواند. پیشانى حضرت از زیادى سجده پینه بسته بود و مانند پوست زانوى ‏شتر شده بود.»

2- امام باقرعلیه السلام عبادت پدر بزرگوارشان را چنین ‏توصیف مى‏كند: « پدرم شب‏ها آن قدر نماز مى‏خواند كه هنگام رفتن ‏به رختخواب، از ناتوانى بر روى زمین خود را مى‏كشاند.» روایاتى هم كیفیت عبادت امام را شرح داده‏اند: گفته‏اند: امام (ع) در حال نماز، مانند چوب خشكى بى‏حركت ‏مى‏ایستاد، مگر این ‏كه باد لباس‏هاى ایشان را به حركت درمى‏آورد. چون به نماز قامت مى‏بست، رنگ چهره‏اش متغیر مى‏شد و در حال ‏سجده، آن قدر مى‏ماند كه عرق از سر و روى مباركش جارى مى‏شد. هنگام وضو گرفتن، از خوف خدا، رنگش مى‏پرید و این چنین خود را براى دیدار پروردگار آماده مى‏ساخت. بعضى از دوستداران امام، با دیدن آن همه عبادت و سخت‏گیرى حضرت ‏در تضرع و مناجات، خوف بر آنان را برمى‏داشت و از امام تقاضا مى‏كردند كه ازعبادت خود كم كند و اندكى مراعات حال خود را بنماید. دخترش فاطمه، روزى به صحابى جلیل القدر، جابربن‏عبدالله انصارى، گفت كه هر طور شده امام (ع) را قانع سازد ازعبادتش بكاهد، تا خداى ناكرده صدمه‏اى به ایشان نرسد و به ‏مریضى گرفتار نیاید. زیرا او تنها فرزند به جا مانده حسین (ع) و تنها حجت‏ خدا، بر روى زمین است. كیفیت عبادت امام، اختیار از كف حاضران مى‏ربود و دل آن‏ها را مى‏سوزاند. آن‏ها مى‏گریستند و مى‏ترسیدند كه ضعف و ناتوانى.....

امام سجاد علیه السلام زینت عابدان، بزرگمرد عبادت و عرفان، مجاهدی بزرگ فى سبیل الله نیز بود، او كه كانون علم و اندیشه و معرفت بود، تواضع ویژه ‏اى داشت، و در عین آن كه شكوه و جلال و ابهت خاصى داشت، از حلم و بردبارى و سعه صدر مخصوصى بهره مند بود، و در یك كلمه كانون همه كمالات ‏انسانى و ارزش هاى والاى معنوى و زیبنده این شعر معروف بود كه:

رخ زیبا ، ید بیضا ، دم عیسى دارى      آنچه خوبان همه دارند تو تنها دارى

در این گفتار برآنیم تا به چند نمونه از مولفه های رفتاری آن حضرت در زندگى اشاره كنیم، به‏ این امید كه درس‏هایی سودمند از شیوه زندگى درخشان آن‏ امام همام بیاموزیم:

زینت پرستش كنندگان الهى

آن حضرت با عنوان زین‏ العابدین و سجاد خوانده مى‏شود، چرا كه قبل از هر چیز بنده مخلص و صالح خدا بود، و سجده‏ هاى طولانى او، هر بیننده را به سوى خدا و پرستش آفریدگار جذب مى‏كرد.

خداوند در حدیث لوح كه نامه ‏اى از سوى خدا به پیامبر اكرم (ص) است او را چنین معرفى می کند: " سید العابدین و زین اولیائى الماضین : او آقاى عبادت‏ كنندگان و زینت اولیاى پیشین من است." یوسف بن اسباط از قول پدرش نقل می کند که:

نیمه‏ هاى شب به مسجد رفتم، جوانى را كه به سجده افتاده بود دیدم كه چنین با خدا راز و نیاز مى‏كند: " سَجَدَ وَجهی متعفرا فی التُّرابِ لِخالقی و حَق له؛ صورتم خاك‏ آلود، براى آفریدگارم سجده كرد، كه خداوند سزاوار سجده است." به محضرش رفتم، دریافتم امام سجاد(ع) است، صبر كردم تا هوا روشن شد، به نزد ایشان رفتم و عرض‏ كردم:" اى فرزند پیامبر! چرا آن همه به خود زحمت مى‏دهى ، با این كه خداوند تو را برترى بخشیده و تو در پیشگاه خدا مقام بسیار ارجمندى دارى؟" او با شنیدن‏این سخن منقلب شد، گریه كرد و گفت: پیامبر(ص) فرمود :

" هنگامى كه روز قیامت‏ برپا گردد.....

پس از واقعه کربلا جامعه دچار انحراف شده، روحیه رفاه طلبی و دنیا زدگی بر آن غلبه و فساد سیاسی و اخلاقی و اجتماعی آن را در محاصره قرار داده و از نظر سیاسی هیچ روزنه ای برای تنفس وجود نداشت، امام سجاد(ع) توانست از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی خداوند ایجاد کند. گرچه ظاهراً مقصود اصلی در این دعاها، همان معرفت وعبادت بوده، اما با توجه به تعابیری که وجود دارد، می توان گفت که مردم می توانستند از لابلای این تعبیرات با مفاهیم سیاسی مورد نظر امام سجاد(ع) آشنا شوند.

صحیفه سجادیه مشهور، که اندکی بیش از پنجاه دعا را در بردارد، تنها بخشی از دعاهای امام سجاد(ع) است که گردآوری شده است. درمجموعه های دیگری نیز به گرد آوری دعاها پرداخته اند که تعداد این مجموعه ها با صحیفه معروف به شش عدد رسیده و برخی از آنها حاوی بیش از صد و هشتاد است.(1) دعاهای مزبور نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان اهل سنت نیز وجود داشت.(2) و این حاکی از آن است که دعاهای امام سجاد(ع) در جامعه آن روز نفوذ کرده است. در میان ائمه شیعه، امام سجاد(ع) بیشتر از همه به ارائه این گونه دعاها شهرت دارد.

در میان دعاها، تعبیری وجود دارد که اغلب تکرار شده و کمتر دعایی است که از این تعبیر خالی باشد. این تعبیر، " صلوات بر محمد و آل محمد" است و اساساً یکی از.....

امام زین العابدین (ع) در کوران رویدادهای سیاسی که در تکوین امت اسلام و ترسیم خطوط و ویژگی های تاریخی آن نقش به سزایی داشتند، قرار گرفته بود.

 در خانه امیر مومنان امام علی(ع) دیده به جهان گشوده بود. درآن هنگام امام علی (ع ) مبارزه ای تلخ با دشمنان اسلام در جمل و صفین و نهروان را آغاز کرده بود. پدر حضرت سجاد، امام حسین، درآن روزگار علاه بر همکاری با پدرش در اداره امور مسلمانان، فرماندهی سپاه اسلام را نیز بر عهده داشت.

بی گمان این رویدادهای سهمگین که تا امروز نیز پس از گذشت چهارده قرن در محیط ما تاثیر داشته، در شخصیت این مولود بزرگوار، اثر شگرفی ازخود بر جای نهاد. این برهه پرآشوب با قتل خلیفه سوم توام بوده و از پی آن بنی امیه به خونخواهی عثمان برخاستند.

مادر امام سجاد)ع)

درکتابهای تاریخ آمده است که مادر امام سجاد (ع) " شهربانو" دختر آخرین پادشاه ساسانی" یزدگرد سوم" بوده است.

امپراتوری ایران، همچون هر نظام جاهلی دیگر بر ظلم وستم و سیاستهای طبقاتی استوار بود. با درخشیدن نور اسلام، این نظام همچون درختی پوک و پوسیده که از وزش بادهای سهمناک ریشه کن می شود، نابود شد. پادشاه ایران ازشهری به شهری می گریخت تا آنکه سرانجام در خراسان به قتل رسید و خانواده اش در همان شهر ماندگار شدند تا آنکه خراسان در روزگار خلافت عثمان در سال 32 هجری به دست مسلمانان فتح شد و خانواده امپراتور مقتول ایران، به اسارت مسلمانان درآمدند و به مدینه آورده شدند. چون آنها را در پیشگاه خلیفه سوم و اصحاب بزرگ پیامبر حاضر کردند، امیرمومنان علی بن ابیطالب (ع ) عثمان را به گرامیداشت خاندان یزد گرد تشویق کرد و بدین منظور حدیثی از پیامبر(ص) را برای او خواند که فرموده بود:"

عزیزان قومی را که به ذلت افتاده اند، گرامی دارید

" به خاطر خدا سهم خود و سهم بنی هاشم را از اینان آزاد کردم."

انصار و مهاجران نیز در این کار از آن حضرت پیروی کردند. خلیفه هم چاره ای جز این، فرا روی خود ندید. آنگاه امام علی (ع )  پیشنهاد داد که هر یک از اسرا را به حال خود بگذارند تا همسری مناسب برای خود برگزینند. یکی از دختران یزدگرد؛ امام حسین (ع ) را برگزید و دومی نیز امام حسن (ع ) و بنا به قولی محمد ابن ابی بکر را به همسری خود انتخاب کرد.

" شهربانو" در این سال باردار شد.....