هدف نهایی امام سجاد

یك كتاب در یك مقاله ‏

• تشكیلات پنهانی شیعه: بعد از شهادت امام حسین علیه السلام تا قبل از واقعه ‏حره، هرچند مردم مرعوب شدند اما چنان نبود كه به كلی نظام تشكیلات پیروان اهل ‏بیت علیهم السلام به هم بریزد زیرا در تاریخ بعد از عاشورا، حركاتی ثبت‏شده است ‏كه حاكی از وجود تشكیلات شیعه است. البته منظور از تشكیلات پنهانی شیعه، ‏تشكیلات منسجم امروزی نیست‏بلكه مقصود پیوندهای عمیق اعتقادی است كه ‏مردم را به یكدیگر مرتبط می‏كرد و وادار به فداكاری می‏نمود و به كارهای پنهانی و ‏زیرزمینی برمی‏انگیخت. بنابر نقل ابن اثیر در كتاب «الكامل فی التاریخ‏» در همان ‏روزهایی كه خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در كوفه بودند، در یكی از شبها ‏در محلی كه آنها زندانی بودند، سنگی فرود آمد كه نوشته‏ای به آن بسته بودند به ‏این مضمون: ‏

‏«حاكم كوفه شخصی را پیش یزید (در شام) فرستاده كه درباره وضعیت و سرنوشت‏شما ‏از او كسب تكلیف كند. اگر تا فردا شب (مثلا) صدای تكبیر شنیدید، بدانید كه شما در ‏همین جا كشته خواهید شد و اگر نشنیدید، بدانید كه وضع بهتر خواهد شد.» ‏

از این حكایت روشن می‏شود كه كسی از شیعه و دوستان اهل بیت علیهم السلام در ‏دستگاه ابن زیاد حضور و نفوذ داشته و می‏توانسته اطلاعاتی از زندان و سرنوشت ‏زندانیان به دست آورد و اخبار را با صدای تكبیر به اهل‏بیت علیهم السلام برساند. ‏

نمونه دیگر عبدالله بن عفیف ازدی است كه نابینا بود و در همان مراحل اولیه ورود اسرا به ‏كوفه، از خود عكس العمل نشان داد و به شهادت رسید. (1) ‏

بنابر آنچه گذشت، می‏توان نتیجه‏گیری كرد كه حدیث «ارتد الناس بعد الحسین علیه ‏السلام الا ثلاث‏» مربوط به حوادثی است كه بعد از شهادت امام حسین علیه السلام ‏واقع شد و به كلی تشكیلات شیعه را از هم پاشید و رعب و ترس را حاكم گرداند و منظور ‏آن نیست كه بلافاصله بعد از شهادت امام حسین علیه السلام ارتداد حاصل شد بلكه ‏مربوط به حوادثی مثل حادثه عظیم و سهمگین «حره‏» است. زیرا شیعه بعد از شهادت ‏امام حسین علیه السلام به كلی مرعوب و ناامید نشده بودند و در صدد برگرداندن ‏انسجام قبلی خودشان بودند و به تعبیر طبری «فلم یزل القوم فی جمع آلة الحرب و ‏الاستعداد للقتال...» و مؤلف كتاب «جهاد الشیعه‏» با آنكه شیعی نیست و درباره امام ‏سجاد علیه السلام نظرات واقع بینانه‏ای ندارد اما این حقیقت را درك كرده و نوشته است: ‏‏«گروه شیعیان پس از شهادت حسین علیه السلام مانند یك تشكیلات منظمی درآمدند ‏كه اعتقادات و روابط سیاسی، آنان را به یكدیگر پیوند می‏داد و دارای اجتماعات و رهبرانی ‏بودند و همچنین دارای نیروهای نظامی بودند كه جماعت توابین نخستین مظهر این ‏تشكیلات هستند.» ‏

• واقعه حره در سال 63 هجری اتفاق افتاد. جریان به طور خلاصه این بود كه در سال ‏‏62 هجری جوان كم تجربه‏ای از بنی‏امیه، والی مدینه شد. او برای آنكه مردم انس و ‏الفتی با یزید پیدا كنند و اختلافات كم شود، عده‏ای از اهل مدینه را، كه غالبا از ‏اراتمندان امام سجاد علیه السلام بودند، به شام فرستاد. آنان رفتند و چند روزی در ‏آنجا مهمان شدند و برگشتند. وقتی به مدینه بازگشتند، به مردم گفتند: یزید چگونه ‏می‏تواند خلیفه باشد در حالی كه اهل شرب خمر، بازی با سگ‏ها و انواع فسق و ‏فجور است! بنابراین ما یزید را از خلافت‏خلع كردیم. ‏

نتیجه، دقیقا برعكس نظر والی مدینه شد. و مردم مدینه بر علیه یزید قیام كردند. ‏‏«عبدالله بن حنظله غسیل الملائكه‏» یكی از شخصیت‏های موجه مدینه بود كه در راس ‏قیام برضد یزید قرار داشت. ‏

یزید یكی از سرداران خونخوار بنی‏امیه به نام مسلم بن عقبه را برای سركوبی قیام به ‏مدینه فرستاد. به دستور این فرمانده جنایتكار، چند روز شهر مدینه در محاصره قرار گرفت ‏و بعد لشكریان وارد شهر شدند و مردم را قتل عام كرده و از هیچ جنایتی خودداری ‏نكردند. آنقدر مسلم بن عقبه جنایت كرد كه پس از آن، مسرف بن عقبه نامیده شد. این ‏واقعه، آنقدر تلخ و فجیع بود كه بزرگ‏ترین وسیله برای ارعاب دوستان و پیروان اهل بیت ‏علیهم السلام گردید به خصوص از آن جهت كه عده‏ای كشته و زخمی و عده‏ای گریخته و ‏آواره شدند و جمعی از یاران خوب اهل بیت علیهم السلام مثل عبدالله بن حنظله غسیل ‏الملائكه به شهادت رسیدند. ‏

حادثه دیگر كه موجب شكست و تضعیف شدید شیعیان گردید، واقعه شهادت مختار در ‏كوفه و تسلط عبدالملك بن مروان بود. عبدالملك بن مروان كه یكی از مدبرترین خلفای ‏بنی‏امیه بود، همه جهان اسلام را با ارعاب و اختناق شدید تحت‏سلطه خود درآورد. ‏

بعد از واقعه حره و شكست‏حركت توابین در عراق و شهادت مختار و شهادت ابراهیم‏بن ‏مالك اشتر نخعی و دیگر بزرگان شیعه، مدینه و كوفه - دو مركز اصلی تشیع - خاموش ‏شد و پیروان اهل بیت علیهم السلام در نهایت غربت و تنهایی باقی ماندند. ‏

• اگر امام سجاد علیه السلام در آن شرایط قیام مسلحانه می‏كرد و آشكارا با بنی‏امیه ‏به مبارزه می‏پرداخت، یقینا ریشه شیعه كنده می‏شد و هیچ زمینه‏ای برای رشد ‏مكتب اهل بیت علیهم السلام و دستگاه امامت و ولایت در دوران بعد باقی نمی‏ماند. ‏به همین دلیل، امام سجاد علناً قیام مختار را تایید نكرد بلكه در بعضی روایات آمده كه ‏آن بزرگوار، نسبت‏به مختار بدگویی كرد تا رابطه‏ای بین آنها احساس نشود. البته اگر ‏مختار پیروز می‏شد، حكومت را به دست اهل بیت علیهم السلام می‏داد، اما در ‏صورت شكست، اگر بین امام سجاد علیه السلام و او رابطه واضحی وجود می‏داشت، ‏یقیناً پیامد آن، امام سجاد علیه السلام و شیعیان مدینه را می‏گرفت و ریشه تشیع ‏قطع می‏شد. ‏

بعد سیاسی زندگی امام سجاد علیه السلام

یك كتاب در یك مقاله ‏

بعد سیاسی زندگی امام سجاد علیه السلام ‏

• برخی از مطالب امام سجاد علیه السلام در روش موعظه، خطاب به عموم مردم ‏است و برخی دیگر خطاب به شیعه. در آنجا كه مخاطب همه مردم هستند اولاً ‏غالباً به آیات قرآن استناد می‏شود و ثانیاً صریحاً دستگاه حكومتی مورد عتاب و ‏انتقاد قرار نمی‏گیرد و صرفاً بیان اندیشه و ایدئولوژی اسلامی به صورت پند و ‏نصیحت است. استناد به قرآن كریم از آن نظر ضروری بود كه عموم مردم، معرفت ‏كافی نسبت ‏به امام سجاد علیه السلام نداشتند و استدلال می‏طلبیدند. پرهیز از ‏انتقاد صریح نیز برای رعایت تقیه بود. ‏

در بررسى اساسى‏ترین مظاهر زندگى امام سجاد (ع) به مواردى چون: ترك دنیا، كثرت عبادت، زهد نسبت ‏به مال دنیا و خوشى‏هاى آن‏خواهیم رسید. ما از این مظاهر به «تعبد» و روى گردانى از دنیا، تعبیر مى‏كنیم. «تعبد» در حیات پر بركت امام (ع) به گونه‏اى است كه محتاج دلیل‏ و نص تاریخى نیست. همین كافى است كه بدانیم آن حضرت را «زین‏العابدین‏» و «سجاد» لقب دادند. در نظر علماى غیر شیعى، امام سجاد (ع) عابدترین و زاهدترین فرد زمانه خود است كه مانند خورشیدى بر تارك انسانیت مى‏درخشد و تاریخ او را در اعلا مرتبه ‏مى‏ستاید. براى معرفى عبادت امام (ع) به صورت زنده و شناساندن كیفیت ومقدار آن و بررسى حالاتى مانند ترس از خدا، زهد و موعظه كه از لوازم عبادت امام بشمار مى‏آید، برخى از روایات را كه متضمن ‏این معنایند، یادآور مى‏شویم:

امام سجاد(ع) زینتعابدان، بزرگمرد عبادتو عرفان، مجاهدی بزرگ فىسبیل الله نیزبود ، او كه كانون علم و اندیشه ومعرفتبود ، تواضع ویژه‏اى داشت، و در عین آن كه شكوه و جلال و ابهت خاصى داشت ، ازحلم و بردبارى و سعه صدر مخصوصىبهره مند بود، و در یك كلمه كانون همه كمالات‏انسانى و ارزشهاى والاى معنوى و زیبنده این شعر معروف بود كه:

رخ زیبا،ید بیضا،دم عیسى دارى    آن چه خوبان همه دارند تو تنها دارى

در این گفتار برآنیم تا به چند نمونه از رفتار آن حضرت درزندگى اشاره كنیم ، به‏این امید كه درس‏هایی سودمند از شیوه زندگى درخشان آن‏ امام همام بیاموزیم:

زینت پرستش كنندگان الهى