درسال های اخیر، رویكرد وسیع محافل علمی و دانشگاهی به مطالعات قرآنی و قرآن پژوهشی و همچنین مواجهه هوشمندانه نسل حاضر با معارف و آمو زه های قرآنی در سطوح و لایه های گوناگون اجتماع، وظیفه مهمی را پیش روی قرآن پژوهان كشور قرار داده  لازم است آنچه در باره قرآن بایسته و شایسته است،  به صورت روزآمد و نوآمد عرضه  گردد. این مهم در كوتاه مدت بر عهده مطبوعات و در درازمدت بر عهده فرهنگ نامه ها و دایرةالمعارف ها است. فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف ها ، تابعی از دانش و پژوهش علمی است. قرآن كه محور دانش و تمدن مسلمانان و وحدت بخش هویت جهان اسلام بوده و هست، حجم وسیعی از آموزه های مسلمانان را به خود اختصاص داده است. ابواب مختلف علوم قرآن، تفسیر، ترجمه و مباحث متنوع معارف قرآنی در طول تاریخ اسلام رشدی فزاینده داشته است و امروزه گرایش رو به رشدی در میان عوام و خواص به مباحث مختلف قرآنی وجود دارد. در این فضا، توجه و اهتمام به تدوین دایرة المعارف ها و فرهنگ نامه های عمومی و تخصصی قرآنی برای عرضه نو آمد قرآن در سطح جامعه فرهنگی كشور و بر آوردن نیازهای علمی قرآن پژوهان كشور امری شایسته و بایسته است. اندكی از این آثار تاكنون پدید آمده است؛ اما با توجه به حجم اطلاعات قرآنی، تدوین چنین فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف هایی بسیار دیر شروع شد و آنچه پدید آمده نیز نتوانسته است به خوبی نیازهای عمومی قرآن پژوهان را بر آورده كند. گذشته از تأخیر در تدوین این گونه آثار، سستی و ناپختگی و عملكرد غیر علمی برخی از این آثار، چه از نظر شكلی و چه ا زجهت محتوایی، بر مشكلات افزوده است. مهم تر آنكه انگلیسی زبان ها در این زمینه از مسلمانان جلوتر و علمی تر حركت كرده اند و حداقل دو دایرة المعارف درباره قرآن از سوی آنان متشر شده است؛ حال آنكه در ایران هنوز در اول راه هستیم و تازه آهنگ تدوین فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف های قرآنی از سوی برخی مراكز شروع شده است كه امیدواریم هر چه زودتر شاهد چنین آثاری در جامعه فرهنگی كشورمان باشیم. آنچه از سوی سرپرستان و مدیران این دایرة المعارف ها لازم است مورد توجه قرار گیرد اهتمام به آفرینش آثار دست اول و زیبنده قرآن است كه در این زمینه سه نكته قابل توجه است.

اول آنكه از آخرین تجربیات و استانداردهای دایرة المعارف نویسی.......

 درسال های اخیر، رویكرد وسیع محافل علمی و دانشگاهی به مطالعات قرآنی و قرآن پژوهشی و همچنین مواجهه هوشمندانه نسل حاضر با معارف و آمو زه های قرآنی در سطوح و لایه های گوناگون اجتماع، وظیفه مهمی را پیش روی قرآن پژوهان كشور قرار داده  لازم است آنچه در باره قرآن بایسته و شایسته است،  به صورت روزآمد و نوآمد عرضه  گردد. این مهم در كوتاه مدت بر عهده مطبوعات و در درازمدت بر عهده فرهنگ نامه ها و دایرةالمعارف ها است. فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف ها ، تابعی از دانش و پژوهش علمی است. قرآن كه محور دانش و تمدن مسلمانان و وحدت بخش هویت جهان اسلام بوده و هست، حجم وسیعی از آموزه های مسلمانان را به خود اختصاص داده است. ابواب مختلف علوم قرآن، تفسیر، ترجمه و مباحث متنوع معارف قرآنی در طول تاریخ اسلام رشدی فزاینده داشته است و امروزه گرایش رو به رشدی در میان عوام و خواص به مباحث مختلف قرآنی وجود دارد. در این فضا، توجه و اهتمام به تدوین دایرة المعارف ها و فرهنگ نامه های عمومی و تخصصی قرآنی برای عرضه نو آمد قرآن در سطح جامعه فرهنگی كشور و بر آوردن نیازهای علمی قرآن پژوهان كشور امری شایسته و بایسته است. اندكی از این آثار تاكنون پدید آمده است؛ اما با توجه به حجم اطلاعات قرآنی، تدوین چنین فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف هایی بسیار دیر شروع شد و آنچه پدید آمده نیز نتوانسته است به خوبی نیازهای عمومی قرآن پژوهان را بر آورده كند. گذشته از تأخیر در تدوین این گونه آثار، سستی و ناپختگی و عملكرد غیر علمی برخی از این آثار، چه از نظر شكلی و چه ا زجهت محتوایی، بر مشكلات افزوده است. مهم تر آنكه انگلیسی زبان ها در این زمینه از مسلمانان جلوتر و علمی تر حركت كرده اند و حداقل دو دایرة المعارف درباره قرآن از سوی آنان متشر شده است؛ حال آنكه در ایران هنوز در اول راه هستیم و تازه آهنگ تدوین فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف های قرآنی از سوی برخی مراكز شروع شده است كه امیدواریم هر چه زودتر شاهد چنین آثاری در جامعه فرهنگی كشورمان باشیم. آنچه از سوی سرپرستان و مدیران این دایرة المعارف ها لازم است مورد توجه قرار گیرد اهتمام به آفرینش آثار دست اول و زیبنده قرآن است كه در این زمینه سه نكته قابل توجه است.

اول آنكه از آخرین تجربیات و استانداردهای دایرة المعارف نویسی بهره  گیرندو به اعتبار علمی كار خود بیفزایند. دوم آنكه تا آنجا كه ممكن است

بر عمق مطالب و غنای محتوایی بیفزایند و كیفیت را فدای زمان نكنند. در این زمینه جای صحبت زیاد است اما برای هشدار یك نكته كافی است و آن اینكه چقدر زشت و حقارت آور است كه در برخی از دایرة المعارف های فارسی به مدخل هایی بر می خوریم كه در مقایسه با مدخل مشابه آن در دایرة المعارف انگلیسی اسلام دارای محتوای بسیار ناقصی است. سوم اینكه

تنظیم مدخل ها بر اساس نیازها و پرسش ها و دغدغه های نسل حاضر باشد و سعی شود بیشترین مسائل مبتلا به جامعه علمی و قرآنی  كشور و جهان مدنظر قرار گیرد.

در این نوشته برای نمونه به برخی از فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف های قرآنی اشاره و توضیحات كوتاهی درباره هر كدام ارائه می شود. البته موسوعه ها، فرهنگ نامه ها و دایرة المعارف های قرآنی بیش از این است و شایسته است شماری از آنها به صورت مستقل و به تفصیل مورد نقد وبررسی قرار گیرند كه امیدواریم این فرصت در آینده به دست آید.