بررسی ‌های مربوط به مسایل اجتماعی ایران نشان می ‌دهد كه متاسفانه فرهنگ كار در ایران در مقایسه با جوامع پیشرفته در سطح پایین‌ تری قرار دارد. به نظر می رسد اتلاف وقت در فرهنگ ما يک امر عادی شده است و فرار از کار و زحمت، گاه نوعی زرنگی محسوب می شود. این واقعیت تلخ بدان معناست که جوهره کار (اعم از کار فکری و یدوی) در فرهنگ عمومی ما هنوز به عنوان یک ارزش تثبیت نشده است و معمولا کارها و مشاغل موجود با انگیزه های فردی و تنها به منظور کسب درآمد صورت می گیرد و نگاه دینی، ملی و راهبردی به آن وجود ندارد. 

نويسنده : فرزان شهیدی 

منبع : باشگاه اندیشه

سال 1389 با تدبیر حکیمانه مقام معظم رهبری سال « همت مضاعف و کار مضاعف » نامیده شده است. سال 89 دومین سال از دهه « پیشرفت و عدالت » محسوب می شود و تردیدی نیست که دستیابی به پیشرفت همه جانبه و تحقق عدالت، بدون همت عالی و برنامه ریزی جامع و مدون و کار و تلاش چند برابر امکان پذیر نمی باشد. اصلاح الگوی مصرف نیز که سال گذشته از سوی رهبر انقلاب مورد تاکید قرار گرفت و همچنان ادامه دارد، بدون چنین همت و تلاشی میسر نخواهد شد.

کار و کوشش لازمه حیات و پویایی انسان هاست و هیچ جامعه ای بدون همت بلند و کار مداوم و حساب شده به قله های توسعه و ترقی صعود نمی کند. اساسا فطرت آدمی به طور طبیعی در پی تلاش و جنب و جوش است و قرآن کریم انسان را کادح ( تلاش گر ) معرفی کرده است ( یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه ).

در فرهنگ و معارف اسلامی کار از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و نوعی عبادت محسوب می شود. قرآن کریم تصریح می کند که انسان بدون تلاش به چیزی دست نخواهد یافت ( لیس للانسان الا ما سعی ) و پیامبر اکرم (ص) دست کارگر را می بوسید. در روایات اسلامی نسبت به سخت کوشی و پرهیز از تنبلی و سربار بودن ، سفارش های اکیدی می بینیم. پیامبر اسلام در حدیثی فرموده اند: آن که بار زندگی خود را بر دوش دیگران بیفکند ملعون است ( ملعون من القی کلّه علی الناس ).

در سیره پیامبر و ائمه نیز مشاهده می شود که آن بزرگواران همواره مشغول کار و کوشش بوده اند. برای نمونه امام علی(ع) با دست مبارک خویش هزاران نخل کاشت و یا امام باقر(ع) به کار کشاورزی می پرداخت و چون شخصی از ایشان پرسید چرا شما با این سن و سال و موقعیت زمین را بیل می زنید، پاسخ داد: برای آن که از امثال تو بی نیاز باشم.

بررسی ‌های مربوط به مسایل اجتماعی ایران نشان می ‌دهد كه متاسفانه فرهنگ كار در ایران در مقایسه با جوامع پیشرفته در سطح پایین‌ تری قرار دارد. به نظر می رسد اتلاف وقت در فرهنگ ما يک امر عادی شده است و فرار از کار و زحمت، گاه نوعی زرنگی محسوب می شود. این واقعیت تلخ بدان معناست که جوهره کار ( اعم از کار فکری و یدوی ) در فرهنگ عمومی ما هنوز به عنوان یک ارزش تثبیت نشده است و معمولا کارها و مشاغل موجود با انگیزه های فردی و تنها به منظور کسب درآمد صورت می گیرد و نگاه دینی، ملی و راهبردی به آن وجود ندارد.

چندی پیش در گزارش کمیسیون اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن هشدار نسبت به گسترش پدیده تنبلی در میان ایرانیان آمده بود: « نتایج تحقیق تطبیقی نشان می ‌دهد که میزان تنبلی ایرانیان از متوسط جهانی بیشتر است و تنها کشورهای عربی و آفریقایی هستند که بیش از ایرانیان دچار تنبلی هستند.»

این گزارش « تنبلی اجتماعی » را یکی از مهمترین ویژگی‌ های رفتاری ناپسند ایرانیان دانسته و افزوده است: « این مساله به ویژه در عدم تمایل به درس خواندن در مدارس و دانشگاه‌ ها و در کار اداری کارمندان و در میزان بالای تماشای تلویزیون در ایران به جای کتابخوانی و در تمایل زیاد به استخدام در دستگاه های دولتی و عدم تمایل برای کسب تخصص و مهارت و کارآفرینی و نیز در وجود تعطیلی فراوان سالانه و در پدیده‌ای به نام بین التعطیلین و در موارد فراوان دیگر به چشم می خورد...»

تحقیقات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد كه مردان ایرانی روزانه به طور متوسط دو ساعت و 18 دقیقه و زنان 21 دقیقه به فعالیت‌های شغلی و كار مفید می پردازند. این در حالی است كه در جهان پیشرفته با عنایت بیشتر به نقش راهبردی نیروی انسانی و اهتمام به كار و تولید، مفهوم فرهنگ كار از اهمیت ویژه ای برخوردار است و برای نمونه متوسط ساعت کاری مفید در ژاپن بیش از 8 ساعت در روز می باشد.

نکته دیگری که در آسیب شناسی فرهنگ کار در ایران از دید تیز کارشناسان دور نمانده ضعف کار جمعی و سازمانی است. اصولا با توجه به پیشرفت علم و فن آوری های نوین و توسعه ارتباطات، مدیریت کیفی و کار سازمانی و هدفمند از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نحوه مدیریت نیروهای پراکنده انسانی به منظور افزایش ضریب بهره وری نقش مهمی در ساماندهی کار و تولید و توسعه در جوامع امروزی دارد.

به نظر می رسد در ایران در جهت ارتقای سطح مدیریت و بهینه سازی و توسعه سازمانی و فرهنگ کار جمعی کار زیادی انجام نشده است و به همین دلیل دستاوردهای برجسته ایرانیان بیشتر جنبه فردی دارد تا گروهی ( همانند دستاوردهای ورزشی ).

بی تردید با افزایش سطح بهره وری سازمانی و کار جمعی می توان از ظرفیت های شگرف نیروی انسانی استفاده بیشتری کرد و با توجه به توانمندی های ایرانیان به ویژه در جنبه ضریب هوشی و قابلیت های علمی و مهارت های مدیریتی، به پیشرفت های پرشتابی دست یافت. در این راستا کارشناسان به راهکارهایی چون اجرای اصل 44 قانون اساسی و فعال سازی بخش خصوصی اشاره دارند، چون در سایه نظام دولتی و عدم وجود فضای رقابتی، ظرفیت ها و خلاقیت ها مجال کمتری برای رشد می یابند.

این آرمان دور از واقعیت نیست و با برنامه ریزی حساب شده می توان اهداف سند چشم انداز بیست ساله کشور را تحقق بخشید و تا سال 1404 به مقام اول خاورمیانه دست یافت. نگاهی به پیشرفت ها و دستاوردهای خیره کننده علمی چند ساله اخیر که نمونه ای از تجلی این ظرفیت های عظیم محسوب می شود، نشان می دهد تحقق اهداف سند مذکور دور از دسترس نخواهد بود و با همت و تلاشی مضاعف می توان دهه چهارم انقلاب اسلامی را به دهه پیشرفت و عدالت تبدیل کرد.

در هر حال ملت ایران حداقل طی سی سال گذشته نشان داده است که اهل همت عالی و انجام کارهای کلان است و آزمون هایی چون انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و سازندگی کشور و پروژه هایی همچون پرونده هسته ای را با موفقیت پشت سر گذارده است. ایران اسلامی در سایه رهنمودهای مقام شامخ ولایت، از این پس نیز گام های بعدی پیشرفت و ترقی را با همت و تلاشی چند برابر خواهد پیمود.

همت بلند دار که مردان روزگار

از همت بلند به جایی رسیده اند