مرتبط با:مقالات کار و همت مضاعف وقف و امور خیریه
نويسنده:محمد رضا انصاري قمي
نجف اشرف
مدرسه دارالعلم
کتابخانههاي وقفي
در هر حال ترديدي وجود ندارد که نجف داراي کتابخانههاي متعددي بوده است که شواهد و قرائن وجود آن در وقفنامههاي تعدادي از کتابهاي خطي باقي مانده است. علاوه بر اين، مدارس ديني موجود در نجف، هر کدام بنا به وضعيت و شرايط و وسعت خود داراي کتابخانه بودهاند و مدارس ديني مهم که هماکنون باقي ماندهاند هر کدام داراي کتابخانه ميباشند؛ گو اينکه کتابخانه بعضي از اين مدارس از لحاظ وسعت و فزوني کتاب در حدي است که ميتوان آن را کتابخانه مستقل از مدرسه بهشمار آورد. ازاينرو ما در اين مقاله به کتابخانههايي که ايرانيان نيکوکار سهمي در ايجاد و احياي آن داشتهاند خواهيم پرداخت.
کتابخانه علوي
به نوشته مورخين، نسخههاي فراواني از کتابهاي ارزشمند که به خط مؤلفين نوشته شده و با جلدهاي طلاکوب و ورق اعلا تزيين شده بود در اين کتابخانه يافت ميشد. اين نسخهها کتابهايي بودند که از خزائن پادشاهان و امرا و ثروتمندان و بخصوص خزانه پادشاهان ايران بدانجا اهدا شده بود. اين کتابخانه داراي متولّي و مسؤولين متعددي بوده است که همواره آن را از دستبرد محفوظ ميداشتهاند؛ ليکن متأسفانه در اواخر قرن سيزدهم و آغاز قرن چهاردهم بر اثر اهمال و بي توجهي مسؤولين آستانه، بسياري از کتابهاي ارزشمند آنجا به سرقت رفته و آنچه باقي مانده آسيبهاي فراواني ديده است؛ ولي بهرغم تمام اين آسيبها هنوز کتابخانه از ارزش تاريخي هنگفتي برخوردار است و نسخههاي موجود در آن با اينکه تعدادشان اندک است از ارزش و اعتبار کيفي و معنوي بالايي برخوردار است. امروزه اين کتابخانه در يکي از حجرات صحن مطهرـ حجره 7 در سمت جنوب صحن مطهر و در نزديکي مقبره محمدشاه قاجار ـ قرار دارد و به دلايلي قابل استفاده عموم نيست. در سالهاي اخير آستانه درصدد ايجاد ساختمان کتابخانهاي جهت عرضهنمودن کتابهاي گرانقيمت اين کتابخانه است. درباره ارزش و اعتبار کتابهاي موجود در اين کتابخانه بسياري از دانشمندان، کتابها و مقالاتي نگاشتهاند؛ از آنجمله ميتوان از اين کتابها ياد کرد:
1 ـ خزانه کتب الامام علي (ع)، کاظم الدجيلي.
2 ـ وصف خزانة کتب الامير (ع)، مجلة لغة العرب، سال 1914.
3 ـ خزائن الکتب القديمة في العراق، کورکيس عوّاد.
کتابخانه صدر اعظم
آن از چند صد نسخه تجاوز نميکرد. اين کتابخانه نسخههاي خطي ارزشمندي داشت که از آنجمله ميتوان از نسخهاي از قرآن کريم که به خط نسخ زيبا بر روي پوست آهو نوشته شده بود ياد کرد، اين نسخه ارزشمند به وزن 25 کيلوگرم همواره بر روي سنگ قبر مرمرين مرحوم صدر اعظم در ميان کتابخانه قرار داشت، تا آنکه در سال 1357 شمسي دزديده شد و بعدها به همت حجتالاسلام والمسلمين حاج شيخ احمد انصاري مجددا از کسي که سارقين به او فروخته بودند خريداري و به کتابخانه مدرسه عودت داده شد.
کتابخانه حسينيه
شوشتريه
کتابخانه مدرسه قوام
کتابخانه
خليلي
کتابخانه مدرسه آخوند
(کبري)
کتابخانه مدرسه يزدي
کتابخانه مرتضويه
کتابخانه
الامام اميرالمؤمنين
کتابخانه در سه طبقه قرار دارد و داراي تالار مطالعه و گنجينه مخطوطات و مطبوعات و ديگر بخشهاي ضروري است. کتابخانه تا هنگام وفات مرحوم اميني متجاوز از 000/30 کتاب چاپي و نزديک به 5000 نسخه خطي داشت و بسياري از اين نسخهها از نفايس منحصربهفرد و کمياب بودند. عمده اين کتابهاي ارزشمند از کتابخانههاي خصوصيِ ايران جمعآوري و به عراق منتقل شده بود.
به اعتقاد آگاهان، بهرغم اينکه نيّت مرحوم اميني خيرخواهانه و به هدف ايجاد مجموعه متکاملي در حوزه علميه نجف بود؛ ليکن انتقال اين مجموعه گرانقدر از کتابهاي خطي از داخل ايران که أمنترين مکان براي حفظ ميراث فرهنگي و آثار شيعه در طول تاريخ بوده، به کشوري که همواره، حاکميت آن از آن دشمنان اهلبيت (ع) بوده کاري نسنجيده و خالي از دورانديشي بوده است.
امروز اين مجموعه غني از ذخاير شيعه و اهلبيت (ع) در دستان جنايتکار رژيم بعثي است در حالي که از نسخههاي آن مجموعه جز نام و شمارهاي در اختيار نيست. شايد مرحوم اميني در پايان عمر شريف خود متوجه اين خطا گرديد و به هدف نجات اين مجموعه از افتادن در چنگال دشمنان اهلبيت (ع) وقفنامه کتابخانه را بهگونهاي تنظيم نمود که کتابخانه در شرايطي وابسته به کتابخانه آستان قدس رضوي شود؛ ليکن بنابر مثل معروف «تجري الرّياح بما لاتشتهي السفنُ» امروزه اين کتابخانه ارزشمند غريبانه در نجف انتظار کتابخوان و محققي را دارد که از آن بهنحو شايسته بهره بگيرد؛ ولي آيا مگر حوزه و کتابخواني مانده است؟!. در سال 1361 شمسي اين کتابخانه به همراه مجموعه نفيس خطي آن جزو ميراث فرهنگي عراق قرار گرفت، از کليه نسخههاي خطي و نفايس آن صورتبرداري شد و مهر اداره آثار باستاني عراق بر آنها خورد!
ادامه دارد....
منبع:ميراث جاويدان