● مقدمه

فرهنگ ومناسبات فرهنگی از چندین جهت بر مقوله ای همچون کارآفرینی تأثیر گذار است . در سطح فردی فرهنگ بستر ساز زمینه هایی است که افراد هر جامعه را در چارچوب ارزشها وهنجارهای مشخص در جهت استقلال طلبی، خلاقیت فردی، آینده نگری وبالاخره کارآفرینی سوق می دهد . فرهنگ می تواند با تأثیر به تمایل افراد جامعه برای اقدام به فعالیتهای کارآفرینانه عاملی تعیین کننده بشمار آید . از آنجاییکه شناخت مقوله کارآفرینی بیشتر از دیدگاههای اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته وبه لحاظ تحولات اقتصادی دردوقرن اخیر که بیش ازپیش نظام سرمایه داری را موجب شده است اقتصاددانان دیدگاههای متفاوتی نسبت به مقوله کارآفرینی را بیان کرده اند . تعریف کارآفرینی از دیدگاه اقتصاددانان کارآفرینی در تعریفی ساده به فرایندی اطلاق می شودکه طی آن فرد کارآفرین اندیشه کسب وکار مستقل وتأسیس شرکت یا مؤسسه ای انتفاعی را درعمل تحقق می بخشد وبه ابتکار خود این فرایند را در راستای هدفهای عمدتاًاقتصادی وسودگرایانه هدایت وراهبردی می کند . فرایند کارآفرینی وشکل گیری اقذامات کارآفرینانه در هر جامعه ای بخشی از واقعیتهای اجتماعی می باشند وقواعد وضوابط مطالعه وشناخت پدیده های اجتماعی در این عرصه نیز قابل تعمیم است

یکی از ویژگیهای مهم واقعیت های اجتماعی این است که این دسته از پدیده ها را تنها می توان با شناخت تأثیر آن با سایر پدیده های اجتماعی تحلیل کرد . از این رو فرایند کارآفرینی را می بایستی در چارچوب مجموعه ای از روابط ومناسبات اجتماعی وفرهنگی فراگیرتر که به آن فرایند کارآفرینی – اثر گذار می گویند ، مورد بررسی قرار دارد . در چارچوب چنین رویکردی ، عوامل ومتغیرهایی همچون فرهنگ عمومی جامعه ، ارزشها ، نگرشها و هنجارها پدیده کارآفرینی را تحت تأثیر خود قرار داده ودرتعیین کمیت وکیفیت تکوین وتوسعه آن مؤثرمی باشند.

فرایند کارآفرینی وفرد کارآفرین هردو محصول وبرآیند مناسبات اجتماعی وفرهنگی است وچنانچه این زمینه ها، ارزشها ، نگرشها ، قواعد وباورداشتها به گونه ای باشد که توجه به زندگی ورفاه فردی واجتماعی ، اعتقاد به مطلوبیت ثروت مادی ، اعتماد به دیگران ، آینده نگری وریسک پذیری را تشویق وترویج نماید ، در آن صورت می توان انتظار داشت که فرایند کارآفرینی در چنین جامعه وفرهنگی از زمینه های مساعدتی برای رشد وگسترش برخوردار است .

● شرایط فرهنگی واجتماعی بر روند کارآفرینی

محققان توجه خاصی برتأثیر وتأثر شرایط فرهنگی واجتماعی برروند کارآفرینی دارند وآنها اعتقاد دارند که در این رویکردها مشخصا ً برعوامل وعناصر فرهنگی واجتماعی تأکید خاص نشده است ، ولی در هرحال اگر این نگرش را با تحلیل های کلاسیک مبتنی بر اهمیت عوامل اقتصادی ویا عوامل فردی وروانشناختی مقایسه کنیم، تحول مهمی در روند توسعه مطالعات کارآفرینی در محافل علمی وپژوهشی بشمار می رود . اقتصاد دانان کانون توجه خود را تنها برفضای اقتصادی کارآفرینی متمرکز می کردند ودر نتیجه از ویژگی ها وعوامل فردی واجتماعی که بطور مثبت یا منفی برفرد کارآفرین تأثیر می گذارد ، غافل بودند .

● مدلهای کارآفرینی

مدلهای کارآفرینی بردودسته از مدلها مطرح شد، مدلهای فرایندی ومدلهای ۱محتوایی مدلهای محتوایی

در مدلهای محتوایی ، رویکرد ویژگی ها که منجر به شناسایی خصوصیات فردی وشخصی افراد می گردد، مورد نظر است وتلاش می شود تا یک چارچوب روانشناسانه وارائه تعریف کارآفرینی برمبنای ویژگی های فردی بدست داده شود.

● مدلهای فرایندی

مدلهای فرایندی به دودسته تقسیم می شود، فرایند رویدادی وفرایند چند بعدی فرایند رویدادی طبق دیدگاه فرایند رویدادی ، کارآفرینی فرایندی است که درآن فرد کلیه فعالیتهای کارآفرینانه را برنامه ریزی ، اجرا وکنترل می نماید. در این بین مفاهیمی وجود دارد که به هر رویداد در فرایند کارآفرینانه تأثیر گذارند .

بروز برخی عوامل محیطی وتأثیر آن برفرد ، نقش تعیین کننده ای در تصمیم وی به کارآفرین شدن دارد

مدل رویدادی آلبرت شاپیرو که معتقد است "رویداد کارآفرینی " بیش از فرد کارآفرین اهمیت دارد واین رویداد مواردی چون ابتکار ، سازمان ، مدیریت اجرایی ، استقلال نسبی ومخاطره پذیری را در بر می گیرد

درمدل رویدادی فردی ، از سه عامل ونیروهای انگیزشی در تصمیم گیری کارآفرین یاد می کند ، عامل مقدم ، عامل تسریع کننده ، عامل توانبخش

۱) عامل مقدم

عامل مقدم باعث می شود فرد به طور ناخود آگاه یا خودآگاه امکانات کارآفرین را مورد بررسی قرار دهد . بعضی از این متغیرها ماهیتا ً تاریخی یا محیطی می باشند .

۲) عامل تسریع کننده

عامل تسریع کننده ، حادثه یا موقعیتی است که بطور ویژه ای عمل کارآفرین را سرعت می بخشد . اینها حوادث برجسته زندگی می باشند . (مانند اخراج شدن از یک کار یا آشنا شدن با یک کارآفرین

۳) عامل توانبخش

عامل توانبخش ، متغیرهای مقدم وتسریع کننده ، انگیزه بالقوه کارآفرین را برای تأسیس شرکت یا سرمایه گذاری مخاطره آمیز بوجود می آورند . اما این به معنی تأسیس واقعی یک شرکت نیست ، دو جزء فرصت ومنابع در تصمیم گیری برای تأسیس شرکتهای نوپا ، حیاتی می باشند

. از نظر ویلیام بای گویو ، عوامل مهم دررخداد کارآفرینی شخصی ، روانی ومحیطی می باشند

تصمیم گیری یا عدم تصمیم گیری برای پیگیری یک فکر به عواملی همچون زمینه های شغلی ، خانواده ، دوستان ، الگوی نقش ، وضعیت اقتصاد وقابل دسترس بودن منابع بستگیدارد .

● فرایند چند بعدی

از دیدگاه فرایند چند بعدی ، کارآفرینی یک چارچوب چند بعدی وپیچیده می باشد که کلیه عوامل شامل فرد کارآفرین وویژگیهای او، مهارتها وسبکهای مدیریتی او، فرهنگ ، استراتژی ، ساختار ، نظام وسازمان را در برمی گیرد .

در مدل فرایندی چل رهاروس، تأکید برویژگیهای شخصیتی وعناصر شناختی است وقدرت سرمایه گذاری در فرصتها که مخالف تجهیز منابع می باشد ، نیز مورد تأکید قرار می گیرد . کارآفرین موفق در این مدل فردی است که مهارتهای مختلفی همچون تشکیل گروه های کاری وانجام کار با کمک دیگران را داشته باشد. در مدل فرایندی نیاوالی وفوگل چهار عنصر اصلی محیطی را معرفی نموده اند که تأثیر تقویت کننده یا تضعیف کننده زیادی برفرایند ایجاد شرکتهای نوپا دارند.

این چهار عامل عبارتند از:

▪ رویکردها وسیاست های دولت

▪ شرایط اقتصادی وجتماعی

▪ مهارتهای شغلی وکارآفرینی

▪ حمایتهای مالی وغیر مالی

در مجموع این مدلها رویکرد فرا اقتصادی وفرا روانشناختی طراحی وارائه شده اند وهرکدام به نوعی در تبیین فرایند کارآفرینی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی آن کاربرد دارد .

نکته مهم در تحلیل دستاورد مدلهای فوق ، قابلیت آنها از حیث دربرگرفتن عوامل خرد وکلان است . در مجموع این مدلها از مهارتهای شغلی تا عوامل سازمانی ونیز از عوامل اقتصادی مانند سرمایه گذاری تا عوامل سیاسی کلان همچون نوع نظام وحکومت وسیاستهای دولت و ... جملگی جایگاه واهمیت خاص خود را دارد . این مدلها حاوی محتواهایی است که هریک گویای بخشی از واقعیتها در فرایند کارآفرینی است .