انما يعمر مساجد الله من امن بالله و اليوم الاخر و اقام الصلوة و اتى الزكوة و لم يخش الا الله ... ⁽¹⁹³⁾
ترجمه : مساجد را فقط كسى آباد مى كند كه به خدا و روز قيامت ايمان آورد و نماز را بر پا دارد و زكات بدهد و از كسى جز خدا نترسد .
تفسير آيه  
عمران (آبادى ) مسجد در صلاحيت همه كسى نيست .
از جمله موضوعاتى كه بعد از لغو پيمان مشركان و حكم جهاد با آنان ممكن بود براى بعضى مطرح گردد،اين بود كه چرا ما اين گروه عظيم را از خود برانيم و اجازه ندهيم ،به مسجد الحرام براى مراسم حج قدم گذاردند، در حالى كه شركت آنان در اين مراسم از هر نظر مايه آبادى است ،هم آبادى مسجد الحرام از طريق كمكهاى مهمى كه آنها به اين كار مى كردند، و هم آبادى معنوى از نظر افزايش جمعيت در اطراف خانه خدا!!.
آيه فوق به اين گونه افكار واهى و بى اساس پاسخ مى گويد براى آنها پنج شرط
مهم بيان مى دارد و در شرط اول و دوم آيه فوق مى فرمايد : ((تنها كسانى مساجد خدا را آباد مى سازند كه ايمان خدا و روز رستاخيز دارند )). (انما يعمرمساجد الله من امن بالله و اليوم الاخر)
كه جنبه اعتقادى و زير بنائى دارد و تا آن نباشد هيچ عمل پاك و شايسته و خالصى از انسان سر نمى زند،بلكه اگر ظاهرا هم شايسته باشد ، در باطن آلوده به نزاع غرض هاى ناپاكم خواهد بود.
بعد به شرطهاى سوم چهارم اشاره كرده مى فرمايد:((و نماز را بر پا دارد و زكات بدهد )).(و اقاموالصلوة واتى الزكوة ) يعنى ايمانش به خدا و روز رستاخيز تنهادر مرحله دعا نباشد، بلكه باا عمال پاكش آن راتائيد كند،هم پيوندش با خدا محكم باشد و نماز رابه درستى انجام دهد،و هم پيوندش با خلق خدا، و زكات را بپردازد.
سرانجام به آخرين شرط كه شرط پنجم است مى فرمايد:((و جز از خدا نترسد )).(و لم يخش الاالله ) قلبش مملو از عشق به خداست و تنها احساس مسوليت در برابر فرمان او مى كند،بندگان ضعيف را كوچكتر از آن مى شمرد كه بتوانند در سرنوشت او و جامعه او و آينده او،تاثيرى داشته باشد.
و در پايان اضافه مى كند ((اين گروه كه داراى چنين صفاتى هستند ممكن است هدايت شنوند )) و به هدف خود برسند و در عمران و آبادى مساجد خدا بكوشند و از نتايج بزرگ آن بهره مند شوند ( فعسى اولئك ان يكونوا من المتدين ) ⁽¹⁹⁴⁾
چند نكته  
1- منظوراز عمران ((آبادى )) چيست ؟  
آيا آباد ساختن مساجد به معنى آبادى ساختمان و تاسيسات آن است ،يا به معنى اجتماع و شركت در آن ؟ بعضى از مفسران تنها يكى از اين دو قسمت را تفسير (( عمران مساجد )) در آيه فوق انتخاب كرده اند در حالى كه مفهوم اين كلمه يك مفهوم وسيع است ،و همه امور را شلالم مى شود.
مشركان و بت پرستان نه حق شركت در مساجد دارند و نه تعمير و بناى ساختمان آنها و همه اين امور بايد به دست مسلمانان انجام پذيرد.
ضمنا از اين آيه استفاده مى شود كه مسلمانان نبايد هدايا و كمكهاى مشركان بلكه تمام فرق غير اسلامى را براى ساختمان مساجد بپذيرند، زيرا آيه شريفه با كلمه ((انما )) كه متوليان و پاسداران مساجد نيز بايد از ميان پاكترين افراد انتخاب شوند،نه اينكه افراد ناپاك و آلوده به خاطر مال و ثروتشان و يا به خاطر مقام يا نفوذ اجتماعشان - آن چنان كه در بسيارى از نقاط متاسفانه رايج شده - بر اين مراكز عبادت و اجتماعات اسلامى گمارده شوند بلكه تمام دستهاى ناپاك را از تمام اين مراكز مقدس بايد كوتاه ساخت و از آن روز كه گروهى از زمامداران جبار و يا ثروتمندان آلوده و گنهكار دست به ساختمان مساجد و مراكز اسلامى زدند، روح و معنويت وبرنامه هاى سازنده آنها مسخ شد ، و همين است كه مى بينيم بسيارى ازاين گونه مساجد شكل مسجد ضرار را به خود گرفته است !
2-عمل خالص تنها از ايمان سرچشمه مى گيرد  
ممكن است بعضى چنين فكر كنند كه چه مانعى دارد،از سرمايه هاى غير مسلمان براى عمران و آبادى اين مراكز استفاده مى كنيم ؟ اما آنها كه چنين مى گويند توجه به اين نكته اساسى ندارند كه اسلام همه جاى عمل صالح را ميوه درخت ايمان مى شمرد،عمل هميشه پرتوى از نيت و عقايد آدمى است و هميشه شكل و رنگ آنرا به خود مى گيرد نيت هاى ناپاك ممكن نيست عمل پاكى به وجود آورد، و محصول مفيدى از خودشان دهد، چه اينكه باز تاب است .
3- پاسداران شجاع در مساجد  
جمله ( لم يخش لا الله )) (جز از خدا نترسد) نشان مى دهد كه عمران آبادى و نگاه دارى مساجد جز در سايه شهامت و شجاعت ممكن نيست ،هنگامى اين مراكز مقدس اسلامى به صورت كانونهاى انسان سازى و كلاسهاى عالى تربيت در مى آيد، كه بنيانگزاران و پاسدارانى شجاع داشته باشد، آنه كه از هيچ كس ‍ جز خدا نترسند،و تحت تاثير هيچ مقامى قرار نگيرند ، و برنامه اى جز برنامه هاى الهى در آن پياده نكنند.
4- آيا تنها در اين آيه مسجد الحرام منظور است ؟  
بعضى از مفسران آيه فوق را مخصوص (( مسجد الحرام دانسته اند،در حالى كه الفاظ آيه عام است ، و هيچ گونه دليلى بر اين تخصيص نيست ، هر چند ((مسجد الحرام )) كه بزرگترين مسجد اسلامى است در رديف اول قرار گرفته ،و در آن روز كه آيات نازل شد،بيشتر آن مسجد در نظر بود، ولى اين دليل تخصص مفهوم آيات نمى شود.
5- اهميت بناى مساجد  
درباره اهميت بناى مساجد احاديث فراوانى از طرف اهل بيت و اهل سنت رسيده است كه اهميت فوق العاده در اين كار رانشان مى دهد.
از پيامبر صلى الله عليه و آله چنين نقل شده كه فرمود: ((من بنى مسجد ولو كمفحص قطاء بنى الله له بيتا فى الجنة ))) ((كسى كه مسجدى بنا كند هر چند به اندازه لانه مرغى بوده باشد،خداوند خانه اى در بهشت براى او بنا خواهد ساخت . ⁽¹⁹⁵⁾
در حديث ديگرى از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود:(( من اسرج فى سراجا لم انزل الملائكة و رحمة العرش ‍ يستغفرون له مادام فى ذلك المسجد ضوثه )) (كسى كه چراغى در مسجد برافروزد فرشتگان و حاملان عرش الهى ما دامى كه نور آن چراغ در مسجد مى تابد براى او استغفار مى كنند ⁽¹⁹⁶⁾ ولى امروز آنچه اهميت دارد،عمران و آبادى معنوى است ،و به تعبير ديگر بيش از آنچه به ساختن مسجد اهميت مى دهيم بايد به ساختن افرادى كه اهل مسجد و پاسدارى و حافظان آنند و اهميت بدهيم .
مسجد بايد كانونى باشد براى هر گونه حركت جنبش و سازنده اسلامى در زمينه آگاهى و بيدارى و پاكسازى محيط، و آماده ساختن مسلمانان براى دفاع از ميراثهاى اسلام !
مخصوصا بايد توجه داشت ، مسجد مركزى براى جوانان با ايمان گردد،نه اينكه تنها مركز بازنشستگان واز كار افتادگان شود،مسجد بايد كانونى براى فعال ترين قشرهاى اجتماع باشد، نه مركز افراد بيكار و بى حال و خواب آلوده ها ⁽¹⁹⁷⁾