پیمانه:درست مصرف کنیم، همیشه مصرف کنیم

الگوي مصرف از زوايا و ابعاد گوناگوني قابل طرح و بررسي است.تعديل غرايز انسان كه تمامي حركات، سكنات و فعاليتهاي دروني و بروني او را دربرمي گيرد يكي از مهم ترين مباحث مبنايي و اساسي اصلاح الگوي مصرف است.

الگوي مصرف از زوايا و ابعاد گوناگوني قابل طرح و بررسي است و تحقق آن نيازمند سازو كارها و بسترهاي لازم خود مي باشد. تعديل غرايز انسان كه تمامي حركات، سكنات و فعاليتهاي دروني و بروني او را دربرمي گيرد يكي از مهم ترين مباحث مبنايي و اساسي اصلاح الگوي مصرف است كه براي تحقق اين امر حياتي، بايد به خوبي تبيين و مورد كنكاش و واكاوي قرار گيرد. مطلب حاضر در مقام تشريح بعد مثبت و منفي كاربرد غرايز است كه در اصلاح الگوي مصرف بايد مورد توجه و اهتمام لازم قرار گيرد. اينك با هم آن را ازنظر مي گذرانيم:
¤¤¤
اهميت وجود غرايز
بي شك، در وجود همه انسانها غريزه هايي وجود دارد كه تمام حركت ها و فعاليت هاي دروني و بروني وي از آن برخاسته و متاثر مي گردد. مهم ترين اين غرايز عبارتند از: حس كنجكاوي- حس حق جويي- حس عرفان و خداخواهي، حس ماورايي و كمال طلبي، حس زيبايي، حس عدالت خواهي، حس فداكاري و ايثار، حس سودجويي، حس خودخواهي، حب نفس، حب بقا، حب شخصيت، حب مال و ثروت، حب جاه و مقام و شهوت و غضب و... به عنوان مثال، يكي از غرايز انسان كه مطرح شد حب نفس است، اين غريزه منشا بسياري از فعاليت هاي انساني است كه چون علاقه به زندگي دارد و مي خواهد بماند، براي رسيدن به اين هدف هرچه مي تواند كوشش مي كند. غريزه حب نفس است كه هنگام مواجه شدن با خطري از ناحيه دشمن، انسان را وامي دارد كه با تمام نيرو و توان به دفاع از خود برخيزد. بنابراين وجود غرايز در انسان منشا عمل و محرك او است.
كاركرد مثبت يا منفي غرايز
اين غرايز داراي دو بعد مثبت و منفي هستند كه در جهت ايجاد انگيزه ها و تنوع آن به خوبي و بدي نقش اساسي دارد. شناخت اين غرايز و گستره اثرگذاري و اثرپذيري آن در جهت هدايت و كنترل، ضروري و لازم است. تميز انگيزه هاي بد از خوب و شناخت هدف هاي عالي از پست، بستگي به خودشناسي دارد. چگونه ممكن است انسان در مسير تكامل گام بردارد در حالي كه ابزار كار را نشناخته و آن را در مسير صحيح راهنمايي نكرده است؟
علم اخلاق در اين زمينه راهنماي خوبي براي سالكان و طالبان راه حق است و ارزش ها و وسايل تحصيل آن را معرفي مي كند و موانع و عوامل بازدارنده را باز مي نمايد.
بايد دانست كه كيفيت عمل و ارزش حقيقي آن در اخلاق اسلامي بستگي به نوع انگيزه و اهداف عمل كننده دارد و شكل ظاهري كار و رفتار به تنهايي معيار ارزشها (خوبيها و بديها) به حساب نمي آيد. نيت و رفتار اخلاقي انسان به اندازه اي مهم است كه سرنوشت انسان را با آن مي توان پيش بيني كرد. اصولا قرآن كريم سرنوشت افراد و اقوام و ملل را به تغيير در نيات و مقاصد آنها مرتبط مي داند (رعد -11)
تاثيرگذاري غرايز دروني
هر چند عوامل بيروني در ساختار انگيزه هاي انسان بي تاثير نيست ولي بايد دانست كه عوامل اصلي در شكل گيري اهداف انسان همانا عوامل دروني است و چنانكه معلوم است عوامل دروني بر دو گونه است: 1- طبيعي 2- اكتسابي
عوامل طبيعي عبارت است از غرايز و احساسات خداداده كه به طور طبيعي در وجود انسان آفريده شده است. عوامل اكتسابي صفات و ملكات نفساني انسان است كه به مرور زمان در اثر اعمال و رفتار اختياري در انسان بوجود مي آيد. فعاليتهاي انسان در تمام حالات از اين عوامل متاثر است و اين عوامل زمينه ساز تصميم گيري ها و حركات انسان است و استعدادهاي انسان در اين چارچوب به فعليت مي رسد.
اين همه اصرار بر شناخت نفس و كنترل و هدايت غرايز و نيز تاكيد بر تهذيب و تزكيه نفس به خاطر نقشي است كه اين عوامل در اعمال و رفتار و كيفيت آن دارد. چنانكه اعمال و رفتار انسان نيز متقابلا در شاكله و ساختار روحي وي اثر مي گذارد. انسان شكمباره و شهوت پرست، انسان خود ساخته و خداپرست، انسان ترسو و بزدل و انسان شجاع و دلير هر كدام رفتارهاي متضادي را از خود بروز مي دهند و اين نيست جز به خاطر عوامل نفساني و غرايز طبيعي انسان تا كدام چيره گردد و زمام امور را به دست گيرد. پس بايد انسان را ساخت يعني او را مالك خويشتن خويش قرار داد تا او بر جهان حاكم باشد نه جهان حاكم بر او.
تعديل غرايز
همان گونه كه در ساختمان جسم انسان يك عضو بي مصرف آفريده نشده در ساختمان روح و جان او نيز هر انگيزه و غريزه و ميلي نقش حياتي دارد، اما اگر اين غرايز به طور صحيح هدايت و رهبري نشود و تحت كنترل دقيق قرار نگيرد خطرناك و زيانبخش خواهد بود كه براي نمونه در اينجا به ذكر چند نمونه بسنده مي كنيم:
1- تمايلات جنسي
وجود اين غريزه سركش و مرزنشناس و طغيانگر در انسان مخصوصا در دوران جواني كه دوره بحران غرايز به شمار مي رود از مسائل انكارناپذير است، زيرا هوسهاي سركش و غرايز و اميال حيواني او را به هوسبازي و شهوت راني و... دعوت مي كند. اگر انسان با نيروي عقل و ايمان نتواند خود را كنترل كند و قدرت رام كردن غريزه هاي ويرانگر را نداشته باشد، از نظر معنوي تا آنجا سقوط مي كند كه از حيوانات هم پست تر مي شود، زيرا انسان مانند مخلوقات ديگر خداوند (فرشتگان و حيوانات...) نيست. چرا كه علي(ع) فرمود: «خداوند فرشتگان را تنها عقل داد نه شهوت و غضب و حيوانات را تنها شهوت و غضب داد نه عقل؛ ولي انسان را به اعطاي همه اينها شرافت بخشيد. لذا اگر شهوت و غضب او تحت فرمان عقلش قرارگيرد بالاتر از فرشتگان خواهدبود. چون با وجود نيروي مخالف به چنين مقامي رسيده است.»
(جامع العادات، ج1، ص34)
و حال آنكه شهوت برعقل او غلبه كند از حيوانات هم پست تر خواهدبود. بنابراين اگر اين غريزه تحت كنترل و هدايت قوه عاقله قرارنگرفته و تعديل نگردد، قهرا انسان از مسير انسانيت خارج و سمت و سوي حيواني پيدا خواهدكرد و درنتيجه هيچ گونه اصلاحي بر او موثر و مفيد نخواهدافتاد.
2- ثروت اندونزي
غريزه ديگري كه بايد تحت كنترل، هدايت و تعديل قرارگيرد، غريزه حب مال و ثروت اندوزي است. درقرآن كريم و رواياتي كه از پيشوايان ديني رسيده است از مال و ثروت به نيكي يادشده و انسان نيز ذاتاً علاقه به آن دارد و اين علاقه تا حدي لازم و مطلوب است، اما بايد توجه داشت كه اگر انسان بيش از حد به فكر زراندوزي و جمع ثروت باشد، زيانهايي به بار خواهدآورد كه در اين صورت هيچ اصلاحي در فرآيند كردارها و رفتارهاي او موثر و مفيد واقع نخواهدشد.
بعد مثبت يا منفي مال و ثروت
الف) بعد مثبت
قرآن كريم درچند مورد از مال و ثروت تعبير به خير مي كند كه چند نمونه را يادآور مي شويم:
«بر شما نوشته شده هنگامي كه يكي از شما را مرگ فرا رسد اگر خيري (مالي) را از خود به جاي گذارده است وصيت براي پدر ومادر و نزديكان به طور شايسته كند. اين حقي است بر پرهيزكاران» (بقره- 179)
مرحوم طباطبايي(ره) مي گويد: «والمراد بالخير المال» «مقصود از خير مال است» (الميزان، ج1، ص449) و در ذيل آيه «و انه لحب الخير لشديد» (او علاقه شديدي به خير دارد) مي نويسد: «الخير مال» «مقصود از خير همان مال است»
در مورد ديگر، خداوند متعال از مال به عنوان زينت دنيا نام مي برد، «المال والبنون زينه الحيوه الدنيا» مال و فرزندان زينت حيات دنيا هستند (كهف، 64)
همچنين در آيه ديگر خداوند متعال مال را قوام و پايه زندگي قرار داده است و مي فرمايد: «ولاتوتوالسفهاء اموالكم التي جعل الله لكم قياما...» اموال خود را كه خداوند وسيله قوام زندگي شما قرار داده است به دست سفيهان ندهيد...
خلاصه، اگر مال و ثروت از راههاي مشروع كسب شود و در راه حلال ودر جهت خدمت به مردم به مصرف برسد از نظر اسلام ارزشمند و داراي بار مثبت و ايجابي است.
ب) بعد منفي
از سوي ديگر قرآن كريم مال و ثروت را باعث غفلت از ياد خدا شمرده و مي فرمايد: «اي اهل ايمان! مال و فرزندانتان شما را از ياد خدا غافل نسازد...» (منافقون-9)
در جاي ديگر ثروت اندوزان را (كساني كه مال و ثروت را گردمي آورند و آن را در راه خدا انقاق نمي كنند) برحذر مي دارد و اموالي را كه ذخيره كرده اند، وسيله عذاب آنها در قيامت مي داند، (توبه -43). همچنين مي فرمايد: «اموال و فرزندان شما نمي تواند وسيله تقرب شما به خدا باشد» (سبا-73)
ازسوي ديگر در روايات و مال ثروت مذمت شده و به عنوان ماده شهوت و آمال و آرزوهاي انسان (نهج البلاغه، حكمت85) و موجبات رنج و سختي و مركبي براي ناراحتيها (فهرست، غررالحكم، ص573) توصيف شده است. بنابراين در يك جمع بندي خلاصه مي توان گفت هريك از غرايز انسان اگر درمسير افراط و تفريط قرارگرفته و از مسير تعادل و ميانه روي خارج گردد، آثار زيانبار، مخرب و جبران ناپذيري براي انسان به دنبال خواهد داشت و درنهايت او را درمسير انحطاط و قهقرا سوق خواهد داد.

مصرف‌گرايي نوين به شكل بي‌رويه يك آسيب اجتماعي است كه مستلزم شناخت علمي و سپس درمان اساسي، يا به عبارت ديگر برنامه‌ريزي است. مصرف‌گرايي بي‌رويه پديده‌اي بين‌المللي است و چاره آن بايد در دو بعد خرد و كلان صورت گيرد. ‏

مصرف‌ يعني استفاده از كالاها به منظور رفع نيازها و اميال مصرف نه تنها شامل خريد كالاهاي مادي، بلكه در برگيرنده خدمات نيز است. ‏
در دنياي امروز و در جوامع پيشرفته براي مصرف‌گرايي مقدار زيادي وقت، انرژي، پول، خلاقيت و نوآوري تكنولوژيكي مصرف مي‌شود. تا جايي كه براي مصرف بيشتر و بيشتر كالاها تبليغات گوناگوني توسط رسانه‌هاي مختلف انجام مي‌شود.‏

مطالعه مصرف‌گرايي در جوامع جديد از اهميت ويژه‌اي برخوردار است زيرا مصرف‌گرايي نه تنها مسأله مصرف‌گرايان است بلكه توليدكنندگان و توزيع‌كنندگان كالاها و خدمات نيز نياز به درك خصوصيات و ويژگي‌هاي آن دارند. به همين لحاظ است كه در علوم اجتماعي، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و روان‌شناسان معاصر به تحليل‌هاي همه‌جانبه آن مي‌پردازند و هر انديشمندي از يك زاويه خاص به آن توجه دارد. ‏

مصرف‌گرايي نوين به شكل بي‌رويه يك آسيب اجتماعي است كه مستلزم شناخت علمي و سپس درمان اساسي، يا به عبارت ديگر برنامه‌ريزي است. مصرف‌گرايي بي‌رويه پديده‌اي بين‌المللي است و چاره آن بايد در دو بعد خرد و كلان صورت گيرد. ‏

بايد مصرف‌گرايي در هر جامعه را در يك زمينه وسيع‌تر اجتماعي در نظر گرفت زيرا امروزه توليد و توزيع از مرزهاي يك كشور گذر كرده و دور افتاده‌ترين نقاط يك جامعه به مركزي‌ترين مراكز توليد و سيستم توزيع جهاني متصل است. ‏

هدف گزارش حاضر بررسي چهار نكته اساسي در رابطه با مصرف‌گرايي نوين است. نخست ظهور مصرف‌گرايي نـوين و پيدايش فرهنگ خاص آن بايد واكاوي شود. دوم، بايد يك تجزيه و تحليل از الگوهاي مصرف‌گرايي نوين در جوامع توسعه يافته و چگونگي اشاعه و نفوذ آن به عنوان بخشي از فرهنگ جوامع در حال توسعه ارائه شود. سوم، تعيين تفاوتهاي مصرف‌گرايي در بين اقشار و گروه‌هاي اجتماعي مختلف از ديگر نكته‌هاي اصلي است و چهارم، بايد به لزوم برنامه‌ريزي براي الگوهاي مصرف‌گرايي نوين پرداخت. ‏

ظهور مصرف‌گرايي نوين

مصرف‌گرايي نوين در اثر گسترش سرمايه‌داري در اروپا بوجود آمد. يك ديدگاه در مورد توسعه سرمايه‌داري در اروپـــا بر اساس نوشته‌هاي جامعه‌شناس بزرگ ماكس وبر بر اين باور است كه در اروپا با اشاعه تفكرات لوتر و كالوين مبني بر سخت كاركردن، صرفه جويي، سرمايه‌گذاري و ايجاد مؤسسه‌هاي اقتصادي بود كه روحيه سرمايه‌داري بوجود آمد و به تدريج به يك نظام اجتماعي تبديل شد. از لحاظ نظري، در اين جا يك تضاد بين تبيين پيدايش سرمايه‌داري و توسعه مصرف‌گرايي بوجود مي‌آيد. اما واقعيت امر اين است كه سرمايه‌داري از همان ابتداي پيدايش داراي يك هدف اصلي به نام (سودسازي) بوده است. براي چنين هدفي، توليد بيشتر، فروش بيشتر، سرمايه‌گذاري بيشتر و مجدداً توليد بيشتر مد نظر است. به عبارت ديگر در يك چرخه، هدف، فروش كالاهاي بيشتر و در نتيجه سود بيشتر است. ‏

ابتدا فكر مي‌كردند كه طبقات بالا و اشراف خريداران اصلي كالاهاي سرمايه‌داري بايد باشند. اما به تدريج متوجه شدند كه سرمايه‌داري با توليد انبوه نياز به مصرف‌كنندگان انبوه دارد. از آنجا كه طبقات بالا از كميت كافي برخوردار نبودند، پس بنابراين نياز به مصرف‌كنندگان انبوه به زودي نمايان شد. ‏

در توليدهاي اوليه، نخست رفع نيازهاي بيولوژيك را مدنظر داشتند. اما از آنجا كه نيازهاي بيولوژيك انسان محدود است، لذا بايد نيازهاي غيربيولوژيك در جوامع براي مصرف كالاها بوجود آيد. نياز غيربيولوژيك هم در جايي محدود مي‌شد. اما توليدكنندگان مي‌بايستي خصلت توليد انبوه خود را بعنوان يكي از اهداف، از دست نمي‌دادند. به همين منظور بود كه در جوامع سرمايه‌داري نيازهاي كاذب بوجود آمد تا كالاهاي انبوه سريعاً مصرف شوند و مصرف انبوه بر پايه كالاهاي بي‌دوام امكان‌پذير بود. ‏

در غرب، گسترش زندگي شهري و شهرنشيني با جنبه‌هاي رواني و اجتماعي خاص خود زمينه براي مصرف‌گرايي به عنوان سبكي خاص از زندگي بوجود آمد. نخست در ابتداي قرن بيستم، اين سبك خاص با الگوهاي فرهنگي جديد در ميان افراد طبقه بالا و متوسط شهري رواج پيدا كرد. در شهرها، فروشگاه‌هاي بزرگ تأسيس شدند و فرهنگ مصرف‌گرايي را القاء كردند. در اين فرهنگ ويژه، يك شعار اصلي رواج پيدا كرد و آن اينكه تا مي‌تواني بخر و هر چه بيشتر مصرف كن. بر پايه همين شعار بود كه رقابت در خريد و مصرف به عنصر اصلي اين فرهنگ تبديل شد. افراد در خريد بيشتر و مصرف بيشتر از يكديگر سبقت مي‌گرفتند و تقريباً مصرف‌گرايي به نوعي وجهه اجتماعي تبديل گرديد. ‏

الگوهاي مصرف‌گرايي نوين ‏

توسعه انواع فروشگاه‌هاي بزرگ ( مواد غذايي، اسباب منزل، پوشاك، وسايل الكتريكي و...) در زير يك سقف، مردم را به مصرف‌گرايي انبوه عادت داد. افراد در محيطي قرار مي‌گرفتند كه كالاهاي متنوع را در يك جا جلوي چشمان خود مي‌ديدند. هم زمان، مدگرايي بوجود آمد كه براساس آن كالاها براي دوره‌هاي معيني (يا محدودي) تبليغ و استفاده مي‌شدند. مردم به اين سمت هدايت مي‌شدند كه كالاها را در زمان محدودي استفاده كنند. ‏

مصرف‌گرايي مي‌بـايستي سهل و آسان گردد. پس ابزار مصرف گرايي بايد مهيا مي‌شد. در اين جوامع وسايل ارتباط جمعي به مهمترين ابزار مدگرايي و تبليغ براي كالاها تبديل شدند. دو نوع ابزار مصرف گرايي در جوامع رواج پيدا كرد: نخست حراج‌هاي ‏ پي در پي كالاها و ديگري اشاعه كارت‌هاي اعتباري. ‏

در كشورهاي توسعه يافته، در طول يك سال به بهانه‌هاي متعدد حراج كالاها وجود دارد. در حراج كالاها، از يك روان شناسي استفاده مي‌شود و آن ايجاد احساس نياز كاذب است. مشتري جنسي را كه در حراج مي‌بيند، فكر مي‌كند كه نياز دارد، در حالي كه اگر حراج نبود چنين احساسي به او دست نمي‌داد. از سوي ديگر، فرد در بازار بايد احساس كند كه همه وقت، پول براي خريد دارد. در اينجا مسأله از طريق مكانيزم كارت‌هاي اعتباري حل مي‌شود. به عبارت ديگر هرگاه احساس نياز كردي، حتي اگر پول نقد هم نداشته باشي، با داشتن كارت اعتباري، در واقع پول به همراه خود داري. بنابراين نياز هست و ( اما از نوع كاذب) توانايي خريد هم هست (به شكل مصنوعي). ‏

در جوامع توسعه يافته، همه كالاهاي خريداري شده مصرف نمي‌شوند، زيرا نياز واقعي نبوده‌اند. در نتيجه سه راه براي كالاها باقي مي‌ماند: نخست فروش مجدد آنها با قيمت بسيار ارزان، دوم به دو ريختن آنها، و سوم بخشيدن آنها با افراد يا مؤسسه‌هاي خيريه. افراد نمي‌توانند اينگونه كالاها را نزد خود نگهدارند، زيرا تحرك جغرافيايي افراد بسيار بالاست. بنابراين، مجدداً خريد و در چرخه باطل در غلطيدن است.‏

مي دانيم كه سرمايه‌داري به عنوان يك بسته با محتواي حداقل، اقتصادي، فرهنگي، تكنولوژيكي، اجتماعي و رواني در يك فرآيند تاريخي وارد كشورهاي به اصطلاح غير سرمايه‌داري شده است. هدف سرمايه‌داري در اين كشورها نيز همان سودسازي مضـــاعف است. براي رسيدن به اين منــظور نيز بايد فرهنگ مصرف‌گرايي را در اين كشـــورها رواج دهد. براي رواج مصرف‌گرايي در اين كشورها، سرمايه‌داري چند نوع عامل دارد. ‏

عوامل در زمينه‌هاي مختلفي فعاليت مي‌كنند. مهمتـــرين عوامل عبارتند از: 1ـ تجار بزرگ، 2ـ خرده فروشان، 3ـ صاحبان تبليغات، 4ـ دست اندركاران وسايل ارتباط جمعي، 5 ـ توليدكنندگان كـــالاها و خدمـات، 6 ـ بانكها و 7ـ بسياري از افراد و ديگر مؤسسات.

در جوامع در حال توسعه، فرهنگ مصرف‌گرايي به شكل‌هاي زير نمايان مي‌شود: ‏

‏1ـ الگوهاي مصرفي كشورهاي توسعه يافته عيناً ‏ نعل به نعل به كشورهاي در حال توسعه منتقل مي‌شوند. ‏

2- وسايل ارتباط جمعي، مسافران و ديگر عوامل شديداً به اين انتقال كمك مي‌كنند.

3- افراد براي نشان دادن اينكه از وجهه بالائي برخوردارند، در مصرف‌گرايي، افراطي‌تر از خارجيان عمل مي‌كنند.

4- به تدريج مصرف گرايي افراطي جزئي از فرهنگ جهان سومي مي‌شود.

معمولاً در كشورهاي در حال توسعه، مصرف گرايي با عدم امنيت اقتصادي توأم مي‌شود. در نتيجه، عدم امنيت اقتصادي، مصرف‌گرايي را تشديد مي‌كند. نگراني از كمبودها باعث انبار كردن اجناس مي‌گردد. انبار كردن اجناس به مصرف گرايي بي‌رويه تبديل مي‌شود. نهايتاً همان رفع نيازهاي غيرواقعي بوجود آمده است. البته يك مساله در اين كشورها به انبار كردن كالاها كمك مي‌كند و آن تبديل كالاهاي مصرفي به كالاهاي سرمايه‌اي است. همين امر باعث مي‌گردد كه افراد با زمينه‌هاي اجتماعي متفاوت به پنهان كردن برخي از كالاها بپردازند تا اينكه در آينده از طريق افزايش قيمت، منفعتي داشته باشند. به عبارت ديگر مصرف‌گرايي به نوعي فعاليت اقتصادي تبديل مي‌شود.

مصرف‌گرايي در بين اقشار مختلف

معمولاً جامعه شناسان افراد را در جامعه بر پايه سه معيار ثروت، قدرت و وجهه (پرستيژ) به سه طبقه بالا، متوسط و پايين تقسيم مي‌كنند. اين سه معيار، الگوهاي متفاوتي از مصرف گرايي را براي سه طبقه به بار مي‌آورد. هر سه طبقه، مصرف گرايي بي‌رويه دارند، اما به شكل‌هاي متفاوت. افراد طبقه بالا با داشتن ثروت، از طريق مصرف كالاهاي لوكس به دنبال پرستيژ بالا هستند. اينان خدماتي را كه فكر مي‌كنند قدرت و وجهه اجتماعي برايشان به ارمغان مي‌آورند را هم به مقدار زيادي مصرف مي‌كنند. طبقات اجتماعي بالا با پرستيژ و قدرت بالا، سعي مي‌كنند با مصرف‌گرايي مفرط، خود را هم طراز ثروتمندان نشان دهند. مصرف گرايي مفرط در واقع يك وسيله خود نشان دادن مي‌شود و اعضاي يك طبقه در مصرف گرايي مفرط با يكديگر رقابت شديد دارند. اين رقابت از نوع رقابتهاي كاذب است.

اعضاي طبقه متوسط، هميشه سعي مي‌كنند خود را از طبقات بالا عقب‌‌تر نبينند. اينان با درآمد كمتر به رقابت با طبقه بالا مي‌پردازند. بازار براي تشويق كردن آنها، اجناس ظاهراً لوكس، ارزان به وفور در اختيار آنها قرار مي‌دهد. پس از خريد چنين كالاهايي است كه از لحاظ رواني يك رضايت مندي كاذب به آنها دست مي‌دهد. اعضاي اين طبقه اجتماعي به لحاظ كمي، بيشترين مصرف را در جامعه دارند. همچنين بازار به خريد آنها وابسته است زيرا تعداد افراد اين طبقه در جوامع بيش از اعضاي طبقات ديگر است و لذا حجم خريد بالايي دارند.

اعضاي طبقه پايين با درآمدكم، با توجه به مصرف‌گرايي ديگر طبقات و با توجه به وفور كالا و خدمات در بازار، در تلاش است كه بهر وسيله، سهمي از كالا و خدمات در بازار را به خود اختصاص دهد. ترس از كمبودها و عدم امنيت اقتصادي براي خانواده او را به خريدي بي‌رويه و انبارگونه وامي دارد. خريد اعضاي اين طبقه عمدتاً خريد كالاهاي ضروري، مربوط به بقاء بيولوژيك است. بازار، مازاد بر مصرف طبقة ‌عمدتاً خريد كالاهاي ضروري، مربوط به بقاء بيولوژيك است. بازار مازاد بر مصرف طبقه متوسط را به اين طبقه انتقال مي‌دهد. در واقع الگوي مصرف‌گرايي طبقات پايين، يك نوع سودسازي سرمايه‌دار از سرمايه‌بالقوه تلف شده است زيرا اگر طبقه پايين نبود، سرمايه‌دار مجبور به از دست دادن مازاد كالاهاي مصرفي طبقات متوسط بود. چنين است كه اعضاي طبقه پايين به مصرف گرايي انبوه عادت مي‌كنند. اين عادت براي او دروني شده و بخشي از فرهنگ او را تشكيل مي‌دهد.

برنامه‌ريزي براي الگوهاي مصرف‌گرايي

برنامه‌ريزي براي الگوهاي مصرف‌گرايي نوين بايد در چند بعد صورت گيرد:

نخست، مصرف‌گرايي صحيح را بايد از طريق آموزش‌هاي رسمي به كودكان، نوجوانان و جوانان آموزش داد. اين امر بايد از طريق مدارس صورت گيرد.

دوم، مصرف گرايي غلط و صحيح را بايد به شيوه‌هاي آموزش‌هاي غيررسمي از طريق رسانه‌هاي جمعي و بويژه راديو و تلويزيون به بزرگسالان نشان داد.

سوم توليد در سطح جامعه با يك كنترل و نظارت فرهنگ توأم شود. نبايد گذاشت هر كالائي در جامعه توليد گردد.

چهارم، نظارت و كنترل فرهنگي به واردات عمده و خرد بايد صورت گيرد.

پنجم، عرضه كالا و خدمات در جامعه به گونه‌اي صورت گيرد كه اعضاي طبقات متفاوت دسترسي نسبتاً مشابه‌اي به آنها داشته باشند.

ششم، تبليغات بايد به گونه‌اي باشند كه مصرف‌گرايي افراطي را اشاعه ندهند، و صرفاً به معرفي كالاها و خدمات بپردازند.

هفتم، مطالعات علمي ملي و منطقه‌اي پيرامون مصرف گرايي در سطح مملكت صورت گيرد و نظرسنجي از مردم شود.

هشتم، فرهنگ مصرف جمعي در زمينه‌هاي مختلف به‌جاي فرهنگ مصرف گرايي فردي اشاعه شود.

نهم، فرهنگ بازيافت در ميان مردم رواج داده شود. براي اين منظور ابزار جمع آوري مازادها در سراسر جامعه نصب و بكار گرفته شود.

دهم، بازيافت بعنوان يك ارزش تلقي گردد و از جوامع ديگر چگونگي عمل بازيافت به نمايش گذارده شود.

نتيجه گيري

مصرف‌گرايي بعنوان يك فرآيند اجتماعي اصلي در قرن بيستم در غرب ظاهر شد. اعضاي طبقه جامعه بالا آن را بعنوان يك الگوي نشان دادن هويت بالا بكار مي‌برند. طبقه متوسط براي نشان دادن وجهه بالاي خود از مصرف گرايي استفاده مي‌كنند. طبقه پايين بدون توجه به مسأله نيازهاي واقعي و غيرواقعي خود در دام مصرف‌گرايي كاذب افتاده و هرچه بيشتر مي‌گذرد، بيشتر در اين دام فرو مي‌رود.

اگر دولتمردان با همكاري علماي اجتماعي چـــــاره‌اي براي اين معضل اجتــــماعي ـ اقتصادي ـ فرهنگي نينـــــديشند، جامعه ايران سريعاً اسير همان مسائل مصرف گرايي بي‌رويه غرب خواهد شد. كارهائي كه بايد صورت گيرد، نخست در زمينه فرهنگي است كه اعمال آموزشهاي جديد در اين زمينه مي‌تواند راه‌ساز باشد. دوم در زمينه كنترل‌هاي اقتصادي است بويژه براي بخش توليدي كه بايد كنترل‌هاي شديدي اعمال گردد. سوم، استفاده از اهرمهاي سياسي است كه در توزيع كالا و خدمات بايد به كار گرفته شود. در واقع برنامه‌ريزي در‌ سه زاويه يك مثلث بايد صورت گيرد:

1- برنامه ريزي در نهادهاي آموزشي 2- برنامه‌ريزي در بخش توليد به صورت نظارت شديد 3- برنامه‌ريزي در كنترل بازار و قيمت‌ها.بدون شك نفوذ از خارج كار برنامه‌ريزي در اين زمينه را با مشكل روبرو مي‌كند، اما جاذبه‌هاي آموزشي داخلي و كنترل‌هاي منطقي توليدي و توزيعي مي‌تواند افراد را به الگوهاي مصرفي بهينه هدايت كند.
   

کشور ما یکی از پر مصرف ترین کشورهای جهان است. بهره وری پایین ما از منابع و محصولات سبب شده است که علاوه بر هدر دادن منابع الهی ، رکورد دار اسراف در جهان باشیم .

کشور ما یکی از پر مصرف ترین کشورهای جهان است و با منابع محدود وبهره وری بسیار پایینی که از محصولات داریم سبب شده است که علاوه بر هدر دادن منابع الهی در مسابقه ای برای فقیر تر شدن خود از کشورهای صنعتی جهان پیشی بگیریم و رکورد دار اسراف در جهان باشیم .به همین خاطر رهبر معظم انقلاب امسال را سال حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف نام گذاری نموده اند تا در زندگی شخصی و اجتماعی خود درنگ نموده و منابع خدادادی را در حد لارم مصرف نماییم.یکی از روشهای مبارزه با اسراف اطلاع رسانی است از این لحاظ در ذیل آمارهایی از میزان مصرف ما در مقایسه با نرم های جهانی درج شده است.

5 برابر متوسط جهانی انرژی مصرف می کنیم !

با وجود درآمد بیش از 80 میلیارد دلاری کشور از فروش نفت خام در سال گذشته، بیش از 44 میلیارد دلار یارانه انرژی در بخشهای مختلف طی یک سال پرداخت شده که حدود 9 میلیارد دلار آن مربوط به بخش خانگی و تجاری بوده است.

این در حالی است که مصرف انرژی در بخش خانگی و تجاری طبق آخرین آمار اعلامی بیش از 410 میلیون بشکه معادل نفت خام، یعنی حدود 41 درصد، از مصرف انرژی کل کشور- معادل 16 میلیارد دلار- بوده که حدود 70 درصد آن را گاز طبیعی و 20 درصد آن را فرآورده های نفتی تشکیل داده است.

به طور کلی نگاهی به آمار موجود نشان می دهد که مصرف انرژی در کشور پنج برابر متوسط جهانی است؛ به گونه ای که در بخش ساختمان به تنهایی مصرف انرژی 2/5 تا چهار برابر استانداردهای جهانی گزارش شده است.

در چنین شرایطی پیش بینی می شود که اگر الگوی مصرف انرژی در بخشهای خانگی و تجاری اصلاح نشود و روند کنونی ادامه یابد، مصرف انرژی در این بخشها در سال 1403 به بیش از 1400 میلیون بشکه معادل نفت خام می رسد که در این صورت علاوه بر دست نیافتن به اهداف چشم انداز 20 ساله، بر جایگاه ایران در صادرات نفت خام خدشه وارد می شود که اقتصاد کشور و محیط زیست نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

در حالی سالانه بیش از 40 میلیارد دلار بابت هدرروی و در واقع یارانه انرژی در کشور از دست می رود که به گفته محمدنژاد- معاون وزیر نفت در امور مهندسی و فناوری- بسیاری از طرحهای توسعه ای صنعت کشور با مشکل تأمین منابع مالی مواجه هستند و طرحهای زیربنایی برای ایجاد اشتغال و جذب دانش آموختگان باید هرچه زودتر اجرا شود.

3برابر استاندارد دنیا برق مصرف می کنیم!

وزیر نیرو با بیان این که میزان سرانه مصرف برق در ایران 3برابر استانداردهای جهانی است گفت: تولید برق در کشور نسبت به جمعیت 70میلیونی 3برابر متوسط تولید برق در دنیاست اما به دلیل مصرف بالا تولید کفاف مصرف را نمی دهد.سیدپرویز فتاح با اشاره به این که تولید برق در حال حاضر 215میلیارد کیلووات ساعت است گفت: چنان چه 215میلیارد کیلووات ساعت تولید را بر جمعیت 70میلیونی تقسیم کنیم حدود 2هزار و 700کیلووات ساعت می شود اما آمار سرانه مصرف حاکی از 2هزار و 900کیلووات ساعت یعنی 3برابر بیشتر از میزان استاندارد است. فتاح گفت: میزان تولید برق در کشور در حال حاضر نیز 3برابر متوسط برق تولید شده در دنیاست اما چون مصرف بالاست تولید برق کفاف مصرف را نمی کند. وی خاطر نشان کرد: آمار مصرف برق تا آخرین روز سال گذشته 215میلیارد کیلووات ساعت بود که این عدد نسبت به سال 86معادل 3/6 درصد رشد نشان می دهد.

سومین مصرف کننده بزرگ گاز جهان هستیم!

میزان مصرف جهانی گاز در سال گذشته میلادی به بیش از 3198 میلیارد مترمکعب رسید که ایران در بین 211 کشور جهان از حیث مصرف گاز در رتبه سوم قرار دارد.

سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا طی گزارشی به بررسی وضعیت مصرف گاز در جهان طی سال گذشته میلادی پرداخته است. بر اساس این گزارش، میزان مصرف جهانی گاز به بیش از 3198 میلیارد مترمکعب رسید که ایران در بین 211 کشور جهان از حیث مصرف گاز در رتبه سوم قرار دارد. مصرف گاز در ایران طی سال گذشته به بیش از 111/8 میلیارد مترمکعب رسیده است.بر اساس این گزارش، آمریکا با مصرف 652/9 میلیارد مترمکعب بزرگترین مصرف کننده گاز جهان شناخته شده است و روسیه نیز با 481 میلیارد مترمکعب در رتبه دوم این گزارش است.کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز سالانه 497 میلیارد مترمکعب گاز مصرف می کنند. پس از ایران، ژاپن با 100 میلیارد مترمکعب مصرف گاز در رتبه چهارم قرار گرفته و آلمان و کانادا و انگلیس نیز به ترتیب با 97 میلیارد مترمکعب، 92 میلیارد مترمکعب و 91 میلیارد مترمکعب در رتبه های بعدی قرار دارند. پس از انگلیس نیز کشورهای ایتالیا، عربستان، چین، مکزیک، اوکراین و ازبکستان قرار دارند.میزان مصرف گاز در چین با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد نفر به 70میلیارد مترمکعب رسیده است. این گزارش حاکی است، در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا عربستان در جایگاه دهم، امارات هفدهم، هند و ترکیه بیست و یکم، مصر بیست و پنجم ، الجزایر سی ام، قطر سی و چهارم و بحرین چهل و پنجم قرار دارند.

بالاترین مصرف نان در جهان داریم!

مجیدپارسا نیا، معاون وزیر بازرگانی با اعلام این که ایران بالاترین مصرف نان را در جهان دارد و سالانه 3میلیون تن گندم در کشور اتلاف می شود، از برنامه های این وزارت خانه برای سامان دهی و بهسازی واحد های سنتی نان خبر داد وگفت: سرانه مصرف نان در ایران حدود 160کیلوگرم است که نسبت به کشورهای اروپایی نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70کیلوگرم در سال است بیشتر است. وی در پاسخ به این سوال که میزان آرد مصرفی داخلی و میزان ضایعات نان چقدر است به فارس گفت : میزان آرد مصرفی داخلی (آرد خبازی) حدود 5/8 میلیون تن در سال و میزان ضایعات نان در استان تهران بر طبق آمارهای موجود 11تا 13درصد است

سرانه شکر 3کیلوگرم بالاتر

سرانه مصرف شکر در ایران حدود 30کیلوگرم است این در حالی است که این میزان در نواحی مختلف کشور متفاوت است اما مصرف سرانه دنیا 27کیلوگرم است.

مصرف سرانه روغن 5/4 کیلوگرم بالاتر

مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران در خصوص سرانه مصرف روغن گفت: سرانه مصرف روغن در کشور حدود 17کیلوگرم است.

مقایسه مصرف سرانه روغن در ایران با سایر کشورها نشان می دهد مصرف سرانه ما بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. مصرف سرانه ایران 17کیلوگرم و مصرف سرانه دنیا 5/12کیلوگرم است و اگر شیوه مصرف روغن را در ایران با سایر کشورها مورد بررسی قرار دهیم این اختلاف آشکارتر می شود.

اقدامات انجام شده

1- تعیین استانداردهای مصرف مواد غذایی

رئیس مرکز آمار ایران گفت: این مرکز از سوی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری مسئول تدوین استانداردهای مصرف مواد غذایی در کشور شده است.

محمد مدد اظهار داشت: مرکز آمار ایران مسئول بررسی نوع کالاهای خوراکی و غذایی خانوارهای ایرانی، تعیین حداقل و حداکثر استانداردهای مصرف آن ها و حتی میزان مصرف در دستگا ه های درآمدی مختلف شده است.

وی خاطرنشان کرد: بر این اساس استانداردهای مصرف مواد خوراکی و غذایی به صورت علمی تهیه و مشخص خواهد شد که مصرف مواد غذایی تا چه حد اسراف است و تا چه میزان سبب بروز مشکل کمبود کالری در افراد می شود. مدد خاطرنشان کرد: کمیته ای در مرکز آمار تشکیل شده و در حال بررسی استاندارد کالاهای غذایی و خوراکی مصرفی خانوارهاست.

2- تشکیل کارگروه اصلاح الگوی مصرف در ریاست جمهوری

معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور با هدف پیگیری و اجرایی کردن اصلاح الگوی مصرف تشکیل کارگروه ویژه این موضوع را در دستور کار خود قرار داد.

بررسی موضوع اصلاح الگوی مصرف در ستاد برنامه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور به منظور تعیین راهبردها و سیاستهای اجرایی مورد نیاز برای عملیاتی کردن این امر مهم و درج احکام مورد نیاز در لایحه برنامه پنجم توسعه حداکثر تا پایان فروردین ماه سال 1388 یکی از مهمترین اقدامها در این زمینه است.

3- تشکیل کمیسیون ویژه اصلاح الگوی مصرف در مجمع تشخیص مصلحت

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام از تصویب تشکیل «کمیسیون ویژه اصلاح الگوی مصرف» در این مجمع با حضور 11 نفر از اعضا خبر داد.

قرار است این کمیسیون بحث و بررسی پیرامون اصلاح الگوی مصرف را آغاز کند و اگر ضرورتی احساس شد، سیاستهایی را در این رابطه خدمت مقام معظم رهبری برای ابلاغ به دستگاه ها ارایه کند.

4- طرح گنجاندن اصلاح الگوی مصرف در تدوین برنامه پنجم توسعه

رئیس مجلس با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درخصوص اصلاح الگوی مصرف گفت: مهم این است که از فرصتی که رهبری در این سال بوجود آورده اند، کار را آغاز کنیم و در قانون برنامه پنجم این موضوع گنجانده شود.

دکتر علی لاریجانی اظهار داشت: کمیسیون ویژه باید طرح هدفمندکردن یارانه ها را با نگاهی وسیعتر بررسی کند که این موضوع احتیاج به قانونگذاری دارد و باید در مجلس بررسی شود.

نکته پایانی

در پایان شایان ذکر است که اگرچه وفور و ارزانی منابع انرژی مواد غذایی در کشور از جمله دلایل مصرف غیربهینه و بی رویه آن شمرده می شود اما اصلاح قوانین، فرهنگ سازی و دادن اطلاعات و آگاهی به مردم می تواند کمک زیادی به مصرف منطقی داشته باشد. به این ترتیب پس از اجرای سهمیه بندی بنزین در سال 1386 ، طرح رعایت الگوی مصرف گاز و جرایم دهکی که عملیاتی شده، حال طرح تحول اقتصادی برای حذف یارانه انرژی در بخشهای مختلف خانگی، تجاری، صنایع و نیروگاهها با هدف هدفمند کردن یارانه ها و در نتیجه کاهش مصرف انرژی مطرح شده است.

سایت فرهنگ انقلاب اسلامی

در فرهنگ اسلامی كلمه «اسراف» برخلاف «تبذیر» تنها یك واژه اقتصادی نبوده و كاربرد آن منحصر به امور مالی نیست، بلكه این واژه قبل از آن كه نشانه یك بیماری در امور اقتصادی باشد بیانگر وضعیت نامناسب فرهنگی شخص و یا جامعه مسرف است.

ویرجینیا وولف نویسنده شهیر قرن ۱۹ و ۲۰ در «به سوی فانوس دریایی» گاه و بی گاه دست به مقایسه دو فرهنگ انگلیسی و فرانسوی می زند و با انتقاد از مصرف گرایی انگلیسی ها می گوید: «آنچه یك آشپز انگلیسی هنگام پخت غذا دور می ریزد كافی است تا یك آشپز فرانسوی با آن برای یك خانواده غذا بپزد.» غذایی خوشمزه و خوش رنگ كه از دور ریز پوست میوه ها، سبزیجات و. ‎ .. درست شده است. وولف بلافاصله از طرز سرخ كردن گوشت در آشپزخانه های انگلیسی انتقاد می كند و آن را به تمسخر می گیرد: «چنان گوشت را سرخ می كنند كه انگار چرم است» چرمی كه چیزی از خاصیت گوشت در آن باقی نمانده است. اسفناجی كه آنقدر جوشیده و آبش در ظرفشویی برگردانده شده كه دیگر آنچه باقی مانده تفاله ای بیش نیست، گندمی كه سبوس آن دور ریخته شده و. ‎ ..



در فرهنگ اسلامی كلمه «اسراف» برخلاف «تبذیر» تنها یك واژه اقتصادی نبوده و كاربرد آن منحصر به امور مالی نیست، بلكه این واژه قبل از آن كه نشانه یك بیماری در امور اقتصادی باشد بیانگر وضعیت نامناسب فرهنگی شخص و یا جامعه مسرف است. یكی از مواردی كه در قرآن كریم و احادیث بدان تأكید فراوان شده، دوری از اسراف و بهره گیری مناسب از نعمات الهی است و جایگاه فرهنگ مصرف در مكتب اهل بیت(ع) به خوبی نمایان است، به طوری كه حضرت امام زین العابدین (ع) در فرازهایی از دعای خود می فرماید: «پروردگارا بر محمد و آل او درود فرست و پرده ای بین من و اسراف و افزون طلبی حایل كن و با در پیش گرفتن انفاق و میانه روی به زندگی من قوام بخش و راه های صحیح مصرف و اندازه گیری در معیشت را به من تعلیم فرما و به لطف خود مرا از ارتكاب تبذیر بركنار دار» به طور كلی اسراف در هر شرایطی امری نكوهیده و ناپسند است و در مقابل صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع و امكانات تداوم بخش رشد پایدار اقتصاد در تمامی جوامع به شمار می رود. اگر بخواهیم به ریشه های ترویج اسراف نظری بیفكنیم به مسائلی نظیر فقدان الگوی مصرف، فرهنگ ناصحیح مصرف، تبلیغات و افزایش مصرف گرایی، وجود برخی رسم های ناصحیح در جامعه، چشم و هم چشمی خانواده ها، اتكا به درآمدهای نفتی، ساختار نامناسب توزیع و هزاران عامل دیگر برمی خوریم كه عنوان نمودن تك تك آن ها از حوصله این بحث خارج است.
محمد حسین اصغریان كارشناس مسائل اجتماعی در این باره می گوید:«یكی از عوامل تأثیرگذار بر روند مصرف، نوع تبلیغات حاكم بر جامعه است» وی می افزاید: «به طور كلی الگویی كه غرب برای مصرف به بازارهای هدف در كشورهای مصرف كننده ارائه می دهد بر پایه رقابت و مسابقه در مصرف و تجمل گرایی و تشریفات زاید استوار است و این در حالی است كه الگوی مصرف در اسلام مبتنی بر سه اصل اساسی تمتع و انتفاع از مواهب الهی، قناعت و پرهیز از اسراف و تبذیر پایه ریزی شده است.»
اعتدال و صرفه جویی در هزینه های زندگی مایه بقا و توانایی مالی زندگی و در نتیجه حافظ مناعت و شخصیت انسانی آدمی است، در حالی كه عدم رعایت آن، موجب تنگدستی، سختی معیشت و سست كننده شیرازه حیات اقتصادی انسان محسوب می شود. یك كارشناس اقتصادی با اشاره به پدیده نامطلوب شكاف طبقاتی در جامعه می گوید:«متأسفانه عده ای با بهره گیری از رانت های اقتصادی و سوءاستفاده از شرایط اقتصادی كشور و تحمیل هزینه های گزاف بر اقتصاد به ثروت های افسانه ای دست یافته اند. در حال حاضر در بسیاری از استان ها به طور متوسط ۲۵ درصد خانوارهای پائین دست، دچار ناامنی غذایی بوده و به طور متوسط تنها حدود ۸۰ درصد مقدار غذای لازم را مصرف می كنند و در مقابل حدود ۲۰ درصد افراد جامعه، بیش از حد لازم غذا می خورند و با امراضی همچون چاقی، مرض قند، سرطان و انواع بیماری های قلب و عروق مواجه هستند.»
این كارشناس خاطرنشان می سازد:«فقدان الگوی مصرف صحیح در جامعه، اختصاص سهم كمی از هزینه خانوار در زمینه تأمین مایحتاج ضروری، ترویج فرهنگ مصرفی غلط به دلیل تبلیغات نادرست و عوامل دیگر باعث شده تا سالانه بخشی از سرمایه های ملی كشور با شیوه های مختلف به هدر رود.»
یكی از مصادیق بسیار بارز اسراف در كشور ما، اسراف در مصرف مواد سوختی است. كارشناسان معتقدند امروزه مصرف مواد سوختی در كشور ما برابر با مصرف مواد سوختی مردم چین و هند است! نارسایی در ناوگان حمل و نقل شهری و بالطبع پائین بودن هزینه سوخت در سبد هزینه خانوار، عدم بهره گیری از انواع عایق ها در ساخت بنا و ده ها عامل دیگر باعث شده تا سالانه میلیاردها دلار صرف یارانه سوخت شود. یكی از بخش های پرمصرف سوخت و انرژی -همان طور كه اشاره شد- مصرف خانگی آن است؛ متأسفانه امروزه به دلیل عدم رعایت استاندارد در ساخت و ساز، ساخت در و پنجره ها و عایق بندی مناسب در بنا ها بخش عمده ای از سوخت و انرژی مصرفی در منازل ضایع می شود. الگوی نادرست مصرف سوخت در منازل باعث شده تا مصرف سوخت در واحدهای مسكونی به شكل افسارگسیخته ای افزایش یابد.
محمد حسین اصغریان كارشناس مسائل اجتماعی معتقد است:«فرهنگ زیبای قناعت و ساده زیستی، رفته رفته از جامعه رخت برمی بندد و امروزه در كنار فشارهای اقتصادی كه عمده مردم تحمل می كنند، فخرفروشی و تجمل گرایی هم به یك ارزش تبدیل شده است و این روحیه نامیمون همچون آفتی بر جامعه اسلامی ما سایه افكنده.» وی می افزاید:«رواج مدگرایی و فرهنگ مصرف زدگی به تدریج میان جامعه و معیارهای اسلامی فاصله ایجاد می كند.
در این راستا متأسفانه رسانه های جمعی، ناخواسته كمك شایانی به ترویج این فرهنگ می كنند. پخش برخی سریال های تلویزیونی ساخت داخل كه در آن هنرپیشه ها آخرین مد پوشش لباس، اتومبیل آخرین مدل، شیك ترین دكوراسیون و. ‎ .. را تشخصی خاص و در قالبی غیرواقعی به بیننده تلقین می كنند، رفته رفته این ذهنیت را در تماشاچی القا می كند كه وجود این ظواهر موجب چنین مقبولیتی می شود در حالی كه همین شخصیت های داستانی هیچ وقت كتاب نمی خوانند و لذا این سریال ها بیش از آن كه پیام واقعی خود را در جامعه ترویج دهند ناخواسته به تبلیغ مدها می پردازند.»

● مصادیق اسراف
بر اساس منابع اسلامی پدیده اسراف را نباید تنها در مصرف جست وجو كرد، چرا كه این امر فقط در نوع مصرف خلاصه نمی شود. به عنوان مثال اسراف در وقت و هدر رفت وقت یكی از نمودهای بارز اسراف است كه متأسفانه در كشور ما شكل هشداردهنده ای دارد. امروزه برای انجام كوچك ترین كار بانكی و یا یك كار كوچك اداری ساعت ها وقت باید صرف شود، كارمندان با كمال خونسردی تنها به فكر به پایان رساندن ساعت كاری خود هستند و شهروندان چنین پرسه ای را بخشی از زندگی روزمره خود تصور می كنند.یكی از مواردی كه امروز در كشور ما بدون هیچ بهره ای از دسترس خارج می شود زباله ها هستند، در عین حال مقدار تولید زباله می تواند مقدار وابستگی یك جامعه را به مصرف و فرهنگ مصرف گرایی نشان دهد.
این گفته كه «ما زباله ساز ترین مردم دنیا هستیم» جمله ای از روی اغراق نیست؛ هم زباله می سازیم، هم از زباله استفاده نمی كنیم و هم با زباله به طبیعت آسیب می زنیم. امروزه در جهان از زباله به عنوان «طلای كثیف» یاد می شود و از زباله های شهرهای بزرگ انواع كودهای گیاهی و یا پلاستیك های بازیافت و. ‎ .. تولید می شود و این در حالی است كه در كشور ما به درستی از این مواد استفاده نمی شود.
همان طور كه می دانیم همه ساله با فرا رسیدن ایام تابستان و شروع فصل گرما اهمیت آب بر همگان مشخص می شود، به خصوص در سال های اخیر كه وضعیت نگران كننده ای در تأمین آب شرب و آب مورد نیاز بخش كشاورزی، داشته ایم. با این حال در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد آب در مزارع كشور به دلیل عدم بهره گیری از شیوه های نامناسب آبیاری به هدر می رود.
افزایش سرانه مصرف آب در مصارف خانگی از دیگر مواردی است كه بر روند نگران كننده آب دامن می زند. جالب آنكه بدانیم سرانه مصرف آب هر ایرانی چند برابر سرانه جهانی است.
نابودی تدریجی عرصه های مرتعی و جنگلی باعث شده تا ذخایر زیرزمینی آب های كشور دچار افت شدید شود، به طوری كه رفته رفته شاهد شوره زار شدن اراضی كشاورزی در برخی مناطق هستیم. اگر تمام مباحث را در كنار یكدیگر قرار دهیم كاملاً مشخص است كه مصرف بد، مدگرایی، نبود آموزش و عدم رسیدگی به نیازها و اولویت ها از طرف مردم و مسئولان، واژه های اسراف و تبذیر را بیش از پیش به فرهنگ ما نزدیك كرده است. متأسفانه در كشور ما نوع درآمدها همانند یك كشور آسیایی است، فرهنگ مصرف مردم به شیوه كشورهای پیشرفته اروپایی و در نهایت اقتصادی شبیه به اقتصاد یك كشور آفریقایی كه برای حل این معضل باید یك فعالیت فرهنگی وسیع برای اصلاح الگوی مصرف آغاز شود. ‎
علی حسینی
گزارش : روزنامه ايران

مقدمه
بی‏تردید ابتلا به اسراف و تبذیر، یکی از مشکلات جامعه است. مصرف‏گرایی و زیاده‏روی در مصرف، مشکلات اقتصادی بسیاری برای جامعه ایجاد کرده است. مشکل اسراف آن چنان در تار و پود جامعه ریشه دوانده است که صرفه‏جویی و جلوگیری از اسراف و تبذیر به عنوان یکی از راه‏حلهای اساسی تنظیم اقتصاد جامعه اسلامی مطرح می‏شود.
از دیدگاه قرآن، اسراف یکی از نکوهیده‏ترین کارها است که حتی آن را یک عمل فرعونی دانسته و می‏فرماید: «وَاِنّ فِرعَونَ لَعالٍ فِی الاَرْضِ وَاِنَّهُ لَمِنَ المُسْرِفین»(1). علاوه بر آن قرآن اسراف کنندگان را اصحاب دوزخ می‏شمارد: «اِنَّ الْمُسْرِفینَ هُمْ اَصْحابُ النّارِ»(2).
امروزه اسراف و تبذیر به صورت عرف و عادت و گاه یک ارزش درآمده است. از اینرو تغییر زیرساختهای عرفی، اخلاقی و فرهنگی جامعه یکی از مهم‏ترین عوامل برای نابود کردن اسراف به شمار می‏آید که آن هم در گرو درک صحیح این مشکل است.
با توجه به اینکه قرآن گره‏گشای بسیاری از مسائل علمی، فرهنگی و اجتماعی است، برآنیم تا در این نوشتار از دیدگاه قرآن و روایات اشاره‏ای به پیامدهای ویرانگر اسراف و تبذیر داشته باشیم.
از آنجا که مبلغان گرامی با رفتار و عملکرد خویش بیشترین تأثیر را بر مخاطبان می‏گذارند، لازم است درباره اسراف و تبذیر دقت بیشتری کنند تا خدای نکرده به صورت غیرمستقیم الگو و اسوه رواج تبذیر و اسراف برای مخاطبان خود نباشند.
در این نوشته درباره پیامدهای ویرانگر اسراف و تبذیر در ابعاد فردی و اجتماعی در دو حوزه دنیوی و اخروی بحث می‏شود.

تعریف اسراف و تبذیر
واژه «اسراف» در لغت به معنی «گزاف‏کاری کردن، در گذشتن از حد میانه، تلف کردن مال، ولخرجی کردن(3) آمده است. راغب در مفردات می‏گوید: «اَلسّرَف، تَجاوُزُ الْحَدِّ فی کُلِّ فِعْلٍ یَفْعَلُه الانْسانُ وإِنْ کانَ ذلک فی الإِنْفاقِ أشْهر؛(4) سرف به معنای تجاوز کردن از حد در هر کاری است که از انسان سر بزند. گرچه کاربرد آن در هزینه کردن مال بیشتر است.» و گاهی به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال و زمانی هم به چگونگی بذل مال و مورد آن گفته می‏شود.
«تبذیر» در لغت به معنای پراکندن و پریشان ساختن است(5).
راغب می‏گوید: «التبذیرُ التفریقُ واصله القاء البذر وطرحُهُ فاستعیر لکل مضیع لماله(6)؛ تبذیر به معنای پراکنده کردن است و اصل آن پاشیدن بذر است و به هر کس که مالش را ضایع می‏کند گفته می‏شود.»
واژه اسراف تنها یک واژه اقتصادی نبوده و کاربرد آن منحصر به امور مالی نیست. بلکه این واژه قبل از آنکه نشانه جرم در امور اقتصادی باشد، بیانگر وضعیت نامناسب و غیرمعقول اخلاقی و فرهنگی شخص یا جامعه مسرف است که حالت تجاوزگرانه و بی‏اعتنایی به قوانین و حدود شرعی و انسانی می‏باشد. بر این اساس، به کارگیری این واژه در قرآن کریم و ادعیه ماثوره در مورد تجاوز از مرز شرع و خصلتهای انسانی و گام نهادن به وادی گناه و معصیت بسیار است. «وَما کانَ قَوْلُهُمْ اِلاّ أنْ قالُوا رَبَّنا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَاِسْرافَنا فی أَمْرِنا وَثَبّت اَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی الْقَومِ الْکافِرین»؛(7) «و سخن آنان جز این نبود که گفتند: پروردگارا، گناهان ما و زیاده‏روی ما در کارمان را برما ببخش و گامهای ما را استوار دار و ما را بر گروه کافران یاری ده.»

«قُل یا عِبادِیَ الَّذینَ اَسْرَفُوا عَلی اَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللّه‏ِ انّ اللّه‏ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعا اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم»؛(8) «بگو ای بندگان من ـ که برخویشتن زیاده‏روی روا داشته‏اید ـ از رحمت خدا نومید مشوید، همانا خدا همه گناهان را می‏آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است.»

پیامدهای اسراف و تبذیر
الف. پیامدهای دنیوی:
1. کم برکتی
اسراف، عملی مخالف تقوا و دستورات و سفارشهای خدا و اولیای الهی است و باعث می‏شود برکت از زندگی انسان رخت بربندد. امام صادق علیه‏السلام فرمودند: «اِنَّ مَعَ الاسْرافِ قِلَّةَ الْبَرَکَةِ؛(9) همانا اسراف همراه با کاهش برکت است.»

2. زوال نعمت
یکی از آثار شوم اسراف و تبذیر تباهی و زوال نعمت است. امام علی علیه‏السلام فرمودند: «اَلْقَصْدُ مَثْراةٌ وَالسَّرْفُ مَثْواةٌ؛(10) اعتدال و میانه‏روی موجب فراوانی مال و ثروت و اسراف باعث تباهی و نابودی آن است.»
از امام کاظم علیه‏السلام نقل شده که فرمودند: «مَنِ اقْتَصَدَ وَقَنِعَ بَقِیَتْ عَلَیْهِ النِّعْمَةُ وَمَن بَذَّرَ وَاَسْرَفَ زالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ؛(11) کسی که میانه‏روی و قناعت ورزد، نعمتش باقی می‏ماند و آنکه تبذیر و اسراف کند، نعمتش زوال می‏پذیرد.»


3. ورشکستگی (افلاس)
از دیگر آثار زیانبار افراط و ولخرجی که کم و بیش در اطراف خود به چشم دیده‏ایم، ورشکستگی است. خیلی از افراد به خاطر داشتن ثروت زیاد دست به انواع ریخت و پاشها و ولخرجی می‏زنند و چون دارای ثروت هستند، ترسی از آینده ندارند، غافل از اینکه ولخرجی موجب مفلسی و بینوایی است.
اگر این اسراف و ولخرجی از حد اعتدال و میانه‏روی تجاوز کند و فرد مسرف به ریخت و پاش خود مغرورانه افتخار کند، طولی نمی‏کشد که استخوانهای او زیر ضربات سهمگین ورشکستگی مالی خورد شده، به خاک مذلت کشیده می‏شود.
علی علیه‏السلام فرمودند: «مَنْ افْتَخَرَ بِالتَّبْذیرِ اِحْتَقَرَ بِالاِْفْلاسِ؛(12) هر کس به ریخت و پاش افتخار کند، با تهیدستی (ورشکستگی) کوچک می‏شود.»


4. فقر
بی‏شک یکی از عوامل مهم فقر و تنگدستی در جهان، اسراف و تبذیر است. آنهایی که دست به ولخرجی و ریخت و پاشهای بی‏حد و حساب می‏زنند و با اسراف، امکانات مادی بیشتری را صرف هوسهای خود می‏کنند، سرانجامی جز تهیدستی و شکست اقتصادی در انتظارشان نیست.

علی علیه‏السلام فرمودند: «سَبَبُ الْفَقْرِ اَلاِْسْراف؛(13) اسراف سبب فقر است.»
امام صادق علیه‏السلام به عبید فرمودند: «یا عُبَیْدُ اِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَاِنَّ الْقَصْدَ یُورِثُ الْغِنی؛(14) ای عبید! اسراف باعث فقر می‏شود و میانه‏روی موجب بی‏نیازی می‏گردد.»

5. نابودی امکانات
از جمله آثار ولخرجی، نابودی امکانات است. امیرمؤمنان علی علیه‏السلام فرمودند: «اَلاِْسْرافُ یُفْنی الْجَزیلَ؛(15) اسراف، [امکانات] زیاد را نابود می‏سازد.»
همچنین فرمودند: ««اَلاِْسْراف یُفْنی الْکَثیرِ؛(16) اسراف، [مال] زیاد را نابود می‏کند.»

6. بخل
یکی از صفات اخلاقی که مورد توجه دین و اولیای الهی است و ائمه معصومین علیهم‏السلام آن را بخشی از سیره و روش خود قرار داده بودند، جود و بخشش است. در روایتی از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ولخرجی و افراط در مصرف، یکی از آفتهای این فضیلت اخلاقی بیان شده است: «آفةُ الْجُودِ اَلسَّرْفُ؛(17) اسراف آفت سخاوت است.» یعنی، اسراف و تبذیر فرد باعث می‏شود که نتواند جود و بخشش داشته باشد و به این صفت اخلاقی عمل کند.

7. بیماری جسمی
امروزه پژوهشهای دانشمندان به این نتیجه رسیده که سرچشمه بسیاری از بیماریها، غذاهای اضافی است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می‏ماند. این مواد اضافی هم بار سنگینی برای قلب و سایر دستگاههای بدن است و هم منبع آماده‏ای برای انواع عفونتها و بیماریها است. لذا برای درمان بسیاری از بیماریها، نخستین گام آن است که این مواد مزاحم که در حقیقت زباله‏های بدن هستند، سوخته و پاکسازی شوند.
عامل اصلی تشکیل این مواد مزاحم، اسراف و زیاده‏روی در تغذیه و به اصطلاح «پرخوری» است و برای جلوگیری از آن راهی جز رعایت اعتدال در غذا نیست.(18)
بی‏جهت نیست که علی بن حسین واقد در جواب طبیب مسیحی که پرسید: در کتاب شما چیزی از علم طب نیست، در حالی که علم دو تاست، علم پزشکی و علم ادیان. گفت: خداوند تمام پزشکی را در نصف آیه جمع کرده است: «کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفوا»؛(19) «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید.» و پیامبر ما تمام پزشکی را در یک جمله خلاصه کردند و فرمودند: «اَلْمِعْدة بَیْتُ کُلّ داءٍ وَالْحِمْیَةُ رأْسُ کُلّ دَواءٍ؛(20) «معده خانه هر بیماری و پرهیز برترین داروست.» طبیب مسیحی گفت: قرآن و پیامبر شما چیزی از پزشکی برای جالینوس باقی نگذاشته‏اند.(21)

8. محرومیت از هدایت
خدای متعال همواره درهای رحمتش را به روی بندگان گشوده و با ارسال پیامبران، همگان را برای رسیدن به کمال و قرب الهی فراخوانده است. اماگاه عواملی باعث می‏شود که انسان در این مسیر قرار نگرفته، از هدایت الهی محروم بماند. یکی از این عوامل که باعث محرومیت انسان از هدایت می‏شود، اسراف و تبذیر است. قرآن کریم درباره اسراف کاران و کسانی که در معصیت و گناه پا را از حد فراتر نهاده‏اند می‏فرماید: «اِنَّ اللّه‏ لایَهْدی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذّاب»؛(22) «خدا کسی را که افراط کار دروغ زن باشد، هدایت نمی‏کند.» به عبارت دیگر اسراف از آنها سلب توفیق کرده، بهره‏ای از بیّنات نمی‏برند و در نتیجه در وادی ضلالت و گمراهی باقی می‏مانند.


9. بی‏مروّتی
جوانمردی و مروت که از خصال نیک انسانی است و همگان دارنده این صفت را می‏ستایند، با اسراف و تبذیر قابل جمع نیست. علی علیه‏السلام فرمودند: «مِنَ المُروّةِ اَنْ تَقْصِدَ فَلا تَسْرِفَ وَتَعِدَ فَلا تُخْلِفَ؛(23) از جوانمردی است که میانه‏روی کنی و زیاده روی ننمایی و چون وعده دادی خلف وعده نکنی.»


10. از بین رفتن شرافت
خصلت شرافت که فرد را در اجتماع مورد تکریم و احترام قرار می‏دهد، با افراط و ولخرجی از بین می‏رود. امیرمؤمنان علی علیه‏السلام فرمودند: «مِنْ اَشْرَفِ الشَّرَفِ اَلْکَفُّ عَنِ التَّبْذیرِ وَالسَّرَفِ؛(24) از شریف‏ترین شرافتها، خودداری از تبذیر و اسراف است.» اگر فرد دست به اسراف و تبذیر بزند، بدست خود اسباب شرافت خویش را از بین می‏برد.

11. سلب توفیق
یکی دیگر از آثار دنیوی اسراف و تبذیر بی‏رغبتی به انجام کارهای خیر است. به طور معمول انسانها در انجام کارهایی که فایده عمومی دارد، خود را شریک می‏کنند تا از اجر و ثواب اخروی آن بهره‏مند شوند؛ ولی آنهایی که اهل ولخرجی و اسراف هستند، دستشان از این کارها کوتاه است.
رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در حدیثی ضمن بیان نشانه‏های افراد اسرافکار به این مطلب اشاره می‏فرمایند: «اَمّا عَلامَةُ الْمُسْرِفِ فَأَرْبَعَةٌ: اَلْفَخْرُ بِالباطِلِ وَیَأْکُلُ مالَیْسَ عِنْدَهُ وَیَزهدَ فی اِصْطِناعِ المَعْروفِ وَیُنْکِرُ مَن لا یَنْتَفِع بِشَی‏ءٍ مِنْهُ؛(25) نشانه اسرافکار چهارچیز است: به کارهای باطل می‏نازد، آنچه را فراخور حالش نیست می‏خورد، در انجام کارهای خیر بی‏رغبت است و هر کس را که به او سودی نرساند، انکار می‏کند.»

12. عدم استجابت دعا
خداوند متعال دستور به خواندن دعا می‏دهد تا خود دعاها را اجابت کند. اماگاه به خاطر اسبابی اجابت دعاها به تأخیر افتاده یا مستجاب نمی‏شود. یکی از عوامل عدم استجابت دعا، اسراف و تبذیر است.
امام صادق علیه‏السلام فرمودند: «اَرْبَعَةٌ لا تُسْتَجابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ... وَ رَجُلٌ کانَ لَهُ مالٌ فَأفْسَدَهُ فَیَقُولُ اللهمَّ ارْزُقْنی فَیُقالُ لَهُ أَلَمْ آمُرْکَ بِالاقْتِصادِ، اَلَمْ آمُرْکَ بِالاِْصْلاحِ؛(26) چهاردسته هستند که دعایشان مستجاب نمی‏شود... و مردی که مالی داشته که آن را ضایع کرده و می‏گوید: خدایا به من روزی بده، به او گفته می‏شود: آیا تو را به میانه روی امر نکردم؟ آیا به تو دستور اصلاح [در مال] را ندادم»

ب. پیامدهای اخروی
در قرآن و روایات برای اسراف و تبذیر آثار اخروی نیز بیان شده که به برخی از آنها اشاره می‏شود:

1. خشم الهی
اسراف کار از رحمت خداوند دور بوده، گرفتار خشم الهی می‏شود، همان گونه که در قرآن کریم آمده است: «وَلا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا یُحِبُّ الُمسْرِفینَ»؛(27) «زیاده‏روی نکنید که او اسراف‏کاران را دوست ندارد.»

امام جعفر صادق علیه‏السلام هم در این زمینه فرمودند: «اِنَّ السَّرَفَ اَمرٌ یُبْغِضُهُ اللّه‏ُ؛(28) اسراف از اموری است که مورد غضب خداست.»

2. کیفر اخروی
کسانی که از ذکر خدا روی گردانده، آیات او را فراموش کنند همچنین آنهایی که نعمتهای خدادادی چون چشم و گوش و عقل را در مسیر نادرست به کار گرفته، آنها را بیهوده برباد دهند، نه تنها گرفتار فقر و تنگدستی در دنیا می‏شوند، بلکه عذاب اخروی نیز در انتظار آنها خواهد بود: «وَکَذلکَ نَجْزی مَنْ أسْرَفَ وَلَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّه وَلَعذابُ الاخِرَةِ اَشَدُّ وَاَبْقی»؛(29) «و این گونه هر که را به افراط گراییده و به نشانه‏های پروردگار ایمان نیاورده است، سزا می‏دهیم و قطعا عذاب آخرت سخت‏تر و پایدارتر است.» همچنین فرمود: «وَاَنَّ المُسْرفینَ هُمْ اَصْحابُ النّارِ»؛(30) «و افراط‏گران همدمان آتشند.»

3. خواری قیامت
وقتی امیرمؤمنان علیه‏السلام در عطایای بیت المال رعایت مساوات کردند، عده‏ای از خودخواهان بر حضرت ایراد گرفته، آن را برخلاف سیاست دانستند. حضرت ضمن ایراد خطبه‏ای به آنها فرمود:
«...ألا وَاِنَّ اِعْطاءَ الْمالِ فی غَیْرِ حَقِّهِ تَبْذیرٌ وَاِسْرافٌ وَهُوَ یَرْفَعُ صاحِبَهُ فِی الدُّنْیا وَیَضَعُهُ فِی الآخِرَةِ وَیُکْرِمُهُ فِی النّاسِ وَیُهینُهُ عِنْدَ اللّه‏ِ وَلَمْ یَضَعْ امرؤٌ مالَهُ فی غَیْرِ حَقِّه وَلا عِنْدَ غَیْرِ اَهْلِهِ اِلاّ حَرَمَهُ اللّه شُکْرَهُمْ وَکانَ لِغَیْرِهِ وُدُّهُمْ...؛(31) آگاه باشید که بخشیدن مال در غیر حقش تبذیر و اسراف است. این کار در دنیا انجام دهنده آن را بالا می‏برد ولی در آخرت موجب سرافکندگی وی می‏گردد و در میان مردم گرامیش می‏نماید ولی در نزد خداوند خوارش می‏سازد. هیچ کس مال خودش را در غیر مورد حقش مصرف نکرد و به غیراهلش نسپرد جز اینکه خداوند او را از سپاس‏گذاری آنان محروم ساخت و محبتشان با دیگری بود.»

4. هلاکت
اسراف از هر نوعی که باشد، انسان را به نابودی می‏کشاند؛ به خصوص افرادی که با انکار آیات الهی و تکذیب پیامبران درباره خویش و جامعه‏ای که در آن زندگی می‏کنند اسراف کنند. خدای منان می‏فرماید: «ثُمَّ صَدَقْناهُمُ الْوَعْدَ فَأَنْجَیْناهُمْ وَمَنْ نَشاءُ وَاَهْلَکْنا الْمُسْرِفینَ»؛(32) «سپس وعده (خود) به آنان را راست گردانیدیم و آنها و هر که را خواستیم نجات دادیم و افراط کاران را به هلاکت رساندیم.»
--------------------------------------------------------------------------------
1. یونس/83: «در حقیقت فرعون در آن سرزمین برتری‏جوی و از اسراف کاران بود.»
2. غافر/43: «اسراف کنندگان همدمان آتشند.»
3. محمد معین، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، 1362، ج1، ص266.
4. الراغب الاصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق بیروت، الطبعة الاولی، 1416 ه، ص407 (ماده سرف).
5. فرهنگ معین، ص1021.
6. مفردات الفاظ القرآن، ص113.
7. آل عمران/ 147.
8. زمر/53.
9. الکافی، ج4، ص55، حدیث3.
10. همان، ص52، حدیث4.
11. تحف العقول، ص403.
12. همان، ح 8141.
13. همان، ح8126.
14. الکافی، ج4، ص53، ح8.
15. غررالحکم، ح8118.
16. همان، ح8119.
17. همان، ح8226؛ همچنین، آفةُ الجُودِ التَّبذیر. (همان، ح8626).
18. تفسیر نمونه، ج6، ص152.
19. اعراف/ 31.
20. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص412؛ نهج الفصاحة، ج2، ص320، ح1911.
21. همان.
22. غافر/ 28.
23. غررالحکم، ح8131، همچنین حدیث 5292.
24. همان، ح8143.
25. تحف العقول، ص21.
26. الکافی، ج2، ص511، ح2.
27. انعام/141.
28. الکافی، ج4، ص52، ح2.
29. طه/ 127.
30. غافر/43.
31. نهج البلاغه، خطبه 126.
32. انبیاء/9.
محمد سبحانی

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله : آفتِ زیرکیْ خودستایی است ، آفتِ شجاعتْ تعدّی ، آفتِ گذشتْ منّت ، آفتِ زیبایی غرور ، آفتِ عبادت سستی ، آفتِ سخن گفتن دروغ ، آفتِ دانش ، فراموشی ، آفتِ بردباری سبکسری ، آفتِ شرافت خانوادگی فخر فروشی وآفتِ بخشندگی ، اسراف است .... 1

امام علی علیه السلام : هر چیزی آفتی دارد ؛ آفتِ علمْ فراموشی است ، آفتِ عبادتْ ریا ، آفتِ خردْ خودپسندی ، آفتِ نجیب زادگی تکبّر ، آفتِ زیرکی خودستایی ، آفتِ بخشندگی اسراف ، آفتِ حیا ناتوانی ، آفتِ بردباری خواری وآفتِ نیرومندی زشت گفتاری وبدکرداری .2

امام علی علیه السلام : کم خوری گونه ای خویشتنداری است وپرخوری گونه ای اسراف وزیاده روی .3

«همانا او اسراف کنندگان را دوست ندارد» . الانعام - ١٤١

امام کاظم علیه السلام : با برآوردن خواسته حلال خود ، تـا آن جـا که به مروّت لطمه ای نزند وبه اسراف نینجامد ، به نفسهای خویش از دنیا بهره ای دهید واز این طریق برای انجام امور دین خود کمک بگیرید ؛ زیرا روایت شده است که : از ما نیست کسی که دنیایش را به خاطر دینش رها کند یا دینش را برای دنیایش فرو گذارد .4

«ای فرزندان آدم! در هر مسجد زیور خودرا بر گیرید وبخورید وبیاشامید واسراف نکنید که او اسرافکاران را دوست نمی دارد» . الاعراف - ٣١

امام عسکری علیه السلام : بخشندگی اندازه ای دارد که اگر از آن فراتر رود اسراف است .5

امام علی علیه السلام : اسراف موجب هلاکت است ومیانه روی مایه زیاد شدن ثروت .... 6

امام علی علیه السلام : خرج کردن به ناحقّ مال ، حیف ومیل واسراف است ....

اسحاق بن عمّار : از امام صادق پرسیدم : آیا مؤمن می تواند ده پیراهن داشته باشد ؟ حضرت فرمود : آری . عرض کردم : بیست پیراهن چه ؟ فرمود : آری . اینها اسراف نیست ؛ اسراف آن است که لباس بیرونت ومهمانیت را لباس خانه ودم دستی قرار دهی ....

امام عسکری علیه السلام : همانا بخشندگی را اندازه ای است ، که اگر از آن فراتر رود اسراف است ....

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله : این که هرچه دلت بخواهد بخوری،اسراف است.... 7

امام صادق علیه السلام : کمترین اندازه اسراف ، دور ریختن ته مانده ظرف (آب یا غذا) وتبدیل لباس بیرون به لباس خانه ودم دستی ، ودور انداختن هسته ها (ی خرما ومیوه) است ....

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله : در اسراف خیری نهفته نیست ودر کارهای خیر اسراف نیست ....

امام صادق علیه السلام : در آنچه بـدن را سـالم نـگه می دارد اسراف نیست ... بلکه اسراف در چیزهایی است که مال را تلف کند وبه بدن زیان رساند .... 8

بحار الأنوار : از امـام کـاظـم علیه السلام سؤال شد : آیـا داشـتـن ده پیراهن اسراف است ؟ فرمود : خیر . بلکه داشتن پیراهن زیاد باعث می شود که پیراهنهایش بیشتر عمر کند . اسراف آن است که لباس بیرونت را در جای کثیف بپوشی .9

امام علی علیه السلام : ضایع کردن رهتوشه ، از جمله موارد فساد (و اسراف) است .10

امام رضا علیه السلام : از جمله فساد (و اسراف) است شکستن درهم ودینار (پول مسکوک سالم برای مصرفی دیگر) ودور انداختن هسته میوه .11

١ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٢١
٢ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٢٣
٣ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ١٢٧
٤ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٢٠٧
٥ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٢٦١
٦ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٢٦٩
٧ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٢٧١
٨ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٤٤٧
٩ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٤٦٧
١٠ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٤٨٧
١١ - «منتخب میزان الحکمة» صفحه ٥٦٣

با عنایت به پیام رهبر فرزانه انقلاب در سال جدید و اهمیت اصلاح در الگوی مصرف، در بحث چگونگی انجام این امر مهم مسائل مختلفی قابل طرح و بررسی است.

دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی نیازمند الزامات صحیح استفاده بهینه از منابع طبیعی و افزایش رشد و توسه پایداری نیز در گرو شناسایی و گزینش بهترین فرصت‌های و امکانات به منظور تجهیز منابع مالی جامعه است. از دیگر سو اصلاح در ابعاد مختلف به ویژه بعد اقتصادی به معنای بهتر شدن، حرکت کردن و پندآموزی، شناسایی آسیب‌ها و رفع چالش‌ها در مسیر تکامل است.

کشورهایی که با بی‌پروایی ضمن هدر دادن سرمایه ملی، از منافع طبیعی خویش برای بهبود و توسعه استفاده نمی‌کنند، همچنین کشورهایی که به تز اصلاح و بهبود امور اعتقاد ندارند و از نقد و انتقادپذیری گریزانند نمی‌تواند خود را با جهان خارج وفق بدهند. از این رو، با عنایت به نامگذاری امسال تحت عنوان اصلاح الگوی مصرف موارد ذیل قابل تامل است.

1. به نظر می‌رسد در ارتباط با اصلاح الگوی مصرف و صرفه‌جویی واقعی، فاقد ارائه راهکارهای عملی هستیم، این امر از عوامل اصلی به هدر رفتن انرژی و صرف هزینه‌های هنگفت است. از این رو برای اینکه از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب حرکت کنیم باید ضمن تدوین برنامه علمی مدون، از کارشناسان اقتصادی و صاحب‌نظران دانشگاهی در تدوین استراتژی هدفمند استفاده کنیم.

2. در مورد مدیریت اصلاح الگوی مصرف و پیشرفت همه جانبه، به جای مدیریت ساختار محور باید به محوریت پروسه محور روی آوریم. چرا که کشورهای توسعه یافته از طریق مدیریت قطره‌ای و یا پروسه‌ای توانسته‌اند ضمن فرهنگ سازی در جامعه به اصلاحات لازم برسند. البته این امر به حوصله، کار تدریجی و به فضای غیرسیاسی و آموزشی و تربیتی نیازمند است.

3. برای کاربردی نمودن پیام رهبر فرزانه انقلاب و دوری از هرگونه هیجان و التهاب کاذب در اجرا لازم است به جای فرهنگ نقلی به فرهنگ علمی و خودباوری روی آوریم، یعنی برای بهینه نمودن مصرف انرژی و پرهیز از هدر دادن منافع ملی آموزش‌های لازم را به آحاد جامعه بدهیم و این امر را فراموش نکنیم اصلاح در این بخش با سخنرانی و بخشنامه‌ قابل حل و فصل نیست. از این رو مروجان و مجریان این امر مهم باید برنامه تربیتی و آموزشی دقیقی را تدوین و اجرا کنند.

4. نکته دیگر در اجرایی نمودن اصلاح الگوی مصرف، تجربه‌اندوزی از کشورهای پیشرفته دنیا است، یعنی ما ببینیم دنیا چه کاری انجام داده که به اصلاحات موردنظر دست یافته است. ما باید یاد بگیریم بدون تعامل معقول با جهان خارج و بهره‌مندی از تجربیات آنان نمی‌توانیم تحول مثبت در داخل کشور به وجود آوریم، کشورهای جنوب شرق آسیا نظیر، کره، مالزی و تا حدودی چین نمونه‌های مناسبی برای تجربه‌اندوزی هستند، کشورهایی که مسیر مناسبی برای اصلاح الگوی مصرف پیش گرفته‌اند، در واقع رمز موفقیت آنها این بوده است که طراحی استراتژی الگوی مصرف بهینه در درون نخبگان این کشورها نهادینه شده است.

5. از آنجا که فرهنگ و آموزه‌ها دینی، تاکید فراوانی بر صرفه‌جویی و بهینه هزینه نمودن نعمت‌های الهی داشته، می‌توان گفت که برای دستیابی به این امر مهم و ایجاد وفاق ملی در میان نخبگان سیاسی باید به روش و منش فرهنگ اسلامی و ایرانی خود رجوع کنیم،‌ به یاد داشته باشیم برای تداوم رشد و تبدیل به کشور توسعه یافته بر اساس سند چشم‌انداز بیست ساله کشور، نیازمند رفرم واقعی در امور مختلف به ویژه امور اقتصادی و اجتماعی هستیم.

دکتر محمدمهدی مظاهری/ استاد دانشگاه

رایانه های مورد استفاده در منازل بین پنج تا 14 ساعت روشن هستند. به بیان دیگر می توان عدد 10 ساعت را به عنوان مقدار میانگین در نظر گرفت. مصرف متوسط این موجود در روز بالغ بر سه تا چهار کیلووات ساعت خواهد بود. بدین ترتیب رایانه ها در یک ماه حدود 100 کیلووات ساعت انرژی الکتریکی مصرف می کنند. حال چاپگر، اسکنر، اسپیکر و موارد دیگر را نیز بیفزایید تا به رقم 120 کیلووات ساعت برسیم.

پیش از این بیشترین مصرف برق در منازل به لامپ های روشنایی، تلویزیون و یخچال اختصاص داشت. رایانه شاید دو برابر یک یخچال معمولی برق مصرف می کند اما به چشم نمی آید. به بیان قابل ملموس، مصرف برق رایانه معادل یخچال و تلویزیون است یعنی بیش از یک سوم مصرف برق ماهانه.

از آنجایی که رایانه ها نسبت به قبل، ساعات بیشتری در روز مورد استفاده قرار میگیرند؛ بنابراین بهینه کردن مصرف انرژی در آنها بسیار مهم خواهد بود. این کار نه نتها باعث کاهش هزینه‌ای خواهد شد که می‌پردازید، بلکه باعث کمک به محیط زیست هم خواهد شد.

Blackle نرم‌افزاری که رنگ صفحه آغازین گوگل را تیره می‌کند.که استفاده از این نرم افزار می تواند سالانه 750 مگاوات در مصرف برق صرفه جویی کند.

لینک دانلود: http://www.blackle.com

۲ – ذخیره کننده CO2 ، یک تولبار رایگان است که تنظیمات انرژی ویندوز شما را تنظیم میکند، درنتیجه رایانه، مانیتور و هارد درایو شما، برق کمتری در زمانی که شما استفاده زیادی از آنها نمیکنید، مصرف میکنند .

لینک دانلود( KB 224 ) : http://co2saver.snap.com/downloads/SnapCO2Saver18.exe

Energy Star یک استاندارد بین المللی برای استفاده مناسب انرژی فراورده های رایانه ای است.در هنگام خرید قطعات رایانه ای به بودن این نشان بر روی قطعات اهمیت بدهید.

از مانیتورهای LCD به جای CRT استفاده کنید تا هم میز کار خود را جذاب تر نمایید و هم اینکه به نقل بعضی منابع میزان مصرف انرژی خود را 250 درصد کاهش دهید علاوه بر آن از آسیبهایی چشمی مانیتورهای CRT در امان بمانید.

سیستم خود را به گونه ای تنظیم کنید که پس از 45 دقیقه بلا استفاده ماندن در حالت هایبرنت( hibernate ) خاموش شود وپس از 15 دقیقه در حالت استند بای( stand by ( قرار گیرد.

تنظيمات لازم براي بيدار كردن رایانه از خواب زمستاني:

به control panel برويد و روي power option دابل كليك كنيد. بعد از اينكه پنجرۀ power option properties باز شد وارد قسمت hibernation شويد و براي Enable hibernation يك علامت تيك بگذاريد (اگر ندارد) سپس روي OK كليك كنيد. زمانيكه مي خواهيد رایانه را ترك كنيد روي start كليك كنيد. سپس روي Turn off computer كليك كنيد. در اين لحظه پنجرۀ Turn off computer در برابر شما ظاهر مي شود. اكنون كليد shift را فشرده و نگه داريد. و يك گزينۀ جديد hibernation ظاهر مي شود. روي hibernation كليك كنيد. رایانۀ شما وضعيت موجود را در حافظه ذخيره مي كند و خاموش مي شود. زمانيكه رایانۀ خود را روشن مي كنيد، برنامه ها و فايلهايي كه باز كرده بوديد به همان صورت قبل از خاموش كردن ظاهر مي شود) .

روشن بودن لوازم جانبی مانند پرینتر و اسپیکر را محدود به زمان مورد نیاز بکنیم.

بنا به بررسی های انجام شده مشخص گردیده این عقیده که خاموش و روشن کردن رایانه برق بیشتری مصرف می کند تا روشن نگهداشتن آن؛این نظر صحیح نیست.

همچنین خاموش نکردن رایانه به دلیل خراب شدن آن نیز نمی تواند دلیل خوبی برای روشن گذاشتن سیستم در طول روز باشد چون یک رایانه های امروزی به گونه ای طراحی شده اند که می توانند بدون بروز مشکلی تا 40 هزار بار خاموش و روشن شوند که رسیدن به این رقم در عمر معمول رایانه 5 تا 7 سال یک رایانه غیر ممکن است.

استفاده از محافظ صفحه نمایش هم نمی تواند راه خوبی برای صرفه جویی و خاموش نکردن سیستم باشد چون سیستم در این حالت تا 42 وات برق مصرف می کنند که این برای این مقدار برای محافظانی که تصاویر گرافیکی 3 بعدی دارند حدود5 /114 وات است.

مانیتورها هنگامی که خاموش باشند برق مصرف نمی کنند.

میزان مصرف برق مانیتورهای مسطح هنگام روشن بودن 22 وات و در حالت SLEEP 3/3 وات و میزان مانیتورهای معمولی به هنگام روشن بودن 75 وات و در حالت SLEEP 5 وات است.

میزان مصرف تمام قطعات کیس حدود 200 وات می باشد و میزان مصرف برق مانیتور هم در پشت آن درج شده است. که نمایشگرهای لگن الشکل ( CRT ) بین 100 تا 140 وات برق مصرف می کنند. مصرف انرژی مسطح الشکل ها ( LCD ) بین 40 تا 80 وات در نظر گرفته می شود.

"مطئنا شما هم راهکارهایی در رابطه با استفاده بهینه از رایانه سراغ دارید منتظر راهکارهای پیشنهادی شما هستیم".
 

o نقشه مسیر حرکت اتوبسها ، ون ها همچنین تاکسی ها به همراه زمان حرکت آنها را داشته باشیم.
o داشتن چند بلیط اضافی اتوبوس شرکت واحد می تواند راهگشای ما و دوستانمان باشد.
o برنامه رفت و آمد خود را با زمان توقف وحرکت اتوبوسها تنظیم نماییم.
o طول مدت زمان مسیرهای پر رفت و آمد خود را در خاطر داشته باشیم.
o داشتن اسکناس و پول های خرد می تواند راهگشای ما هنگام سوار شدن به تاکسی ها باشد.
o حتی الامکان از تاکسی های مورد تایید شرکت تاکسیرانی استفاده کنیم.
o
ارائه بلیط و هزینه تاکسی در ابتدای مسیر می تواند مارا چند گام جلوتر از بقیه مسافران قرار دهد.
o قبل از سوار شدن به یک وسیله عمومی ،از درست بودن مسیر حرکت خود اطمینان پیدا کنیم.
o در هنگام باز وبسته کردن درب وسیله مورد نظر دقت لازم را در رعایت حق راننده ومسافران دیگر داشته باشیم.
o قبل از توقف وسیله مورد نظر در ایستگاه مربوطه خود را برای پیاده شدن و سوار شدن آماده کنیم.
o در پیاده شدن وسوار شدن به وسایل حمل ونقل عمومی مقدم بودن بزرگترها وبچه ها را در نظر داشته باشیم.
o احترام گذاشتن به افرد کهنسال یکی از خصوصیات اخلاقی ایرانیان است آن را با دادن جای خود به افراد کهنسال زنده نگه داریم.
o از آنجایی که وسایل حمل ونقل عمومی متعلق به همه است ،مراقب باشیم با رعایت نکردن بهداشت شخصی دیگران را آزرده خاطر نکنیم.
o در خیلی از مواقع افرادی که سوار اتوبوس می شوند یک روز کاری پر مشغله وخسته کننده را پشت سر گذاشتند،ما می توانیم به واگذار کردن صندلی خود به آن فرد (هر چند جوان تر)از خودمان خستگی را از تن او رفع کنیم.
o اگر قرار بر ایستادن در راهروی اتوبوس بود باید سعی کنیم تا حتی الامکان مسیر حرکت مسافران را باز نگهداریم.
o پر کردن فضای وسط اتوبوس مانع از ازدحام مسافران در جلوی درب ها خواهد شد.
o با تنظم صدای خود و وسیله مورد نظر هنگام استفاده از وسایلی مثل تلفن همراه و پخش کننده موسیقی حق دیگران را برای داشتن آرامش خاطر پایمال نکنیم.
o کارهای کوچک و وقت بر خود را می توانیم موکول به زمانی که در وسایل حمل ونقل عمومی هستیم بنماییم.
o مدت زمانی که از وسایل حمل ونقل عمومی بهره می بریم فرصت خوبی است برای:
o چک کردن برنامهای روزانه خود
o مطالعه روزنامه وکتاب جهت آگاهی از مهمترین اخبار اطراف خود.
o چک کردن صندوق پیامهای اینترنتی و تلفن همراه
o جویا شدن از احوال دوستان با ارسال پیام
o آشنایی با افراد و مشاغل مختلف از طریق برقراری ارتباط با مسافران
o همراه داشتن یك بطری با قابلیت پر كردن مجدد ونوشیدن یک لیوان آب جهت تامین آب مورد نیاز بدن
o وسایل حمل و نقل عمومی مال ماست، مواظبش باشیم.
o از کلید هایی توقف( Stop ) که به عنوان مسیر ارتباطی مسافران با راننده در نظر گرفته شده درست استفاده نماییم.
o پوست تخمه و پوست کیک وشکلات همچنین کاغذ بیشترین سهم را در کثیف شدن وسایل نقلیه دارند برای آن تدبیری بیندیشیم.

" http://www.behina.pejvak.net

همان گونه كه گناهان دیگر اثرات مادى و معنوى براى فرد و جامعه به دنبال دارند، اسراف نیز آثار وضعى و تكلیفى خاص به خود را در پى دارد. شعاع آثار اسراف نه تنها متوجه شخص مسرف مى شود بلكه دیگران را هم كه در مقابل این پدیده ی شوم روانى سكوت كرده و نهى از منكر نمى كنند، فرا مى گیرد.
فقر و تنگدستى از عواقب نامطلوب اسراف است كه گاه دامن گیر شخص و گاهى دامنگیر جامعه مى شود. امام كاظم علیه السلام مى فرماید:
هركس كه در زندگى اعتدال و قناعت را پیشه كند، نعمت بر او باقى مى ماند و هر كس كه تبذیر و اسراف كند، نعمت از او گرفته مى شود و فقیر مى گردد.
آنگاه كه نعمتها كاهش یابند و روحیه ی خودكفایى و قناعت و صرفه جویى از جامعه رخت بر بندد و فقر به آدمى روى آورد، به ناچار براى رفع نیازمندى هاى خود به دیگران وابسته خواهد شد و استقلال و شخصیتش را از دست خواهد داد.
امام صادق علیه السلام مى فرماید:
ان مع الاسراف قله البركه (1)
همانا اسراف موجب كاهش و كمبود بركت است.
در یك بررسى كوتاه مى توان به اسراف كاریهاى بسیارى از مردم جامعه پى برد. میلیاردها تومان اسراف سالانه مواد غذایى، خارج شدن هزاران كیلو نان خشك و ضایع شدن خروارها میوه و سبزى و بلااستفاده ماندن مقادیر زیادى لباس قابل استفاده كه چشم هزاران فقیر و محروم در انتظار یك دست ازآنهاست، نمایانگر ناسپاسى و كفران نعمت مردم ماست. نگاه كنید:
((گفته مى شود از هر ده میلیون قرص نان تولید شده روزانه در تهران چیزى حول و حوش 3 میلیون آن ((دور ریز)) مى شود كه این میزان نان در واقع نابود مى شود. اگر وزن متوسط انواع نانهاى سنگین و سبك متفاوت را 150 گرم فرض كنیم در این صورت در تهران با فرض ده میلیون نان تولید شده در روز، در حدود چهارصدوپنجاه تن نان خواهیم داشت كه از كانال مصرف خانوار خارج مى گردد و به عنوان ضایعات، صرف مصارف دست دوم و سوم مثل خوراك دام و طیور مى رسد كه آن هم براى دام بدون اشكال بهداشتى نیست)) (2) با این مبالغ هنگفت مى توان سالانه هزاران مدرسه ساخت، هزاران درمانگاه تجهیز نمود و بیماران بسیارى را درمان كرد.

نقل شده است كه امام صادق (ع) روزى نگاهش به میوه اى كه به طور كامل خورده نشده و از خانه آن حضرت به بیرون پرتاب شده بود، افتاد.

آنگاه خشمگین شد و (با عتاب) فرمود: این چیست؟ اگر شما سیر شده اید، بسیارى از مردم سیر نشده اند (و گرسنه هستند) آن را به كسى بدهید كه نیازمند آن است. (3)

چرا غذا را بیش از نیاز پخت مى كنیم؟ چرا در مصرف آب و برق صرفه جویى نمى كنیم؟ چرا در استفاده از كاغذ، لوازم التحریر، دستمال كاغذى زیاده روى مى كنیم؟ چرا از میوه ها درست استفاده نمى كنیم؟ چرا در پخت نان و شیوه ی نگهدارى آن اصول لازم را به كار نمى بندیم؟ چرا عده اى مرفه و بى درد ثروت عمومى جامعه را ـ ولو با درآمدهاى خود ـ با استفاده از ابزار و لوازم لوكس ضایع مى كنند؟ چرا الگوهایى كه در برخى رسانه هاى جمعى و نیز عملكرد بعضى مدیران مشهود است جامعه را به سوى یك زندگى تجملى و اسراف گرایانه مى كشد؟ و دهها چراى دیگر كه شما هم حتما روزانه با آن برخورد دارید.

امام صادق (ع) مى فرماید:

((میانه روى در زندگى چیزى است كه خداوند آن را دوست دارد و اسراف را دشمن دارد حتى اگر این اسراف با بیرون انداختن هسته خرمایى باشد، چون آن هسته به كار مى آید (4). یا با بیرون ریختن آب باقیمانده (در لیوان) باشد.)) (5)

اسراف و عدم استجابت دعا
مسرف چون با سوء اختیار خود گرفتار این بیمارى شده و به تنگدستى افتاده است، اگر از خدا بخواهد تا از مخمصه فقر نجاتش دهد، دعایش مستجاب نخواهد شد. امام صادق علیه السلام یكى از چهار نفرى را كه دعایشان مستجاب نمى شود، فردى مى داند كه ثروتش را ضایع كرده، آنگاه از خدا مى خواهد تا به او روزى دهد. خداوند درجواب مى فرماید: آیا تو را به میانه روى و اصلاح در امور زندگى امر نكردم؟! (6)

رابطه اسراف و دورى از خدا
از آنجا كه هر بعد روحى انسان در بعد دیگر موثر است، بالطبع انحراف و كژى در یك بعد به انحراف در سایر ابعاد منجر مى شود.

اسراف و تجاوز از حد در امور مادى و معنوى ـ همچون معصیت با چشم، گوش، زبان و ... ـ موجب كمرنگ شدن احكام الهى در مقابل آدمى و در نتیجه تكذیب حق مى شود، اینجاست كه آدمى به تدریج از خداوند دور شده و از نعمت هدایت الهى محروم مى شود و این، یك سنت قطعى و لایتغیر الهى است كه هدایت معنوى در پرتو عمل به دستورات خدا و پرهیز از گناه و محرمات به دست مى آید.

در غیر این صورت، فراموشى یاد خداوند توسعه مى یابد و بتدریج زندگى فردى و اجتماعى مردم دچار سردرگمى و بى هدفى مى شود; اعتمادها به یكدیگر كم مى شود; روحیه ی ایثار و فداكارى و كارگشایى، از جامعه رخت بر مى بندد; عاطفه و ترحم كاهش مى یابد; مردم در كارهاى خلاف شرع بر یكدیگر سبقت گرفته و از انجام اعـمـال و افـعـال خـیـر و پسندیده دریغ مى ورزند.

اسراف نیز عاملى براى دور شدن دلها، زیاد شدن فاصله طبقاتى، بى تفاوت شدن و دهها عارضه دیگر روحى ـ اجتماعى است كه جامعه را از درون مى پوساند.

پى‏نوشت‏ها:
1ـ وسایل، ج 15 ، ص 261 .
2 ـ روزنامه كیهان، 25 خرداد 1372 .
3 ـ مستدرك الوسایل، كتاب الاطعمه و الاشربه، باب 61 .
4ـ توضیح این مطلب لازم است كه در آن زمان، هسته خرما در بعضى زمینه ها كاربردى داشته باشد.
5ـ وسایل، ج 15 ، ص 257 .
6ـ اصول كافى، ج 2 ، ص 511 .
منبع : پیام زن