پیمانه:درست مصرف کنیم، همیشه مصرف کنیم

یکی از دلایل این روند، فرهنگ‌سازی‌ای است که طی این سال‌ها انجام شده است. صداوسیما طی این سال‌ها یکی از بزرگترین عوامل ترویج مصرف‌گرایی در جامعه بوده است. امروز هم اگر بخواهیم به تغییر الگوی مصرف در کشور فکر کنیم، به نظر می‌رسد پیش از همه، این صداوسیما است که باید جهت‌گیری‌های خود را در این زمینه کاملاً معکوس کند. تبلیغات صداوسیما برای معرفی کالا نیست. آنچه تبلیغات چیپس و پفک و تلویزیون LCD و ویلای شمال و... رقم می‌زند، ترویج مصرف‌گرایی است. علاوه بر اینکه نوع پرداخت‌ها در ساخت فیلم‌ها و سریال‌ها هم اغلب در همین راستاست

منابع و ذخایر هر کشور، جزء ثروت‌های آن کشور به شمار می‌آید. به‌این معنی که اگر کشوری نسبت به مصرف غیر اصولی منابع خود بی‌تفاوت باشد، در واقع نسبت به دارایی‌ها و ثروتش بی‌تفاوت است. از سوی دیگر، درآمدهای کشوری که مصرف‌گرایی در آن توجیه و تبلیغ می‌شود، نمی‌تواند برای رشد کشور و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی آن هزینه شود. این درآمدها نیز خواه، ناخواه هزینه مصرف بی‌رویه و غیراصولی در سطح کشور خواهد شد.

واقعیت آن است که طی سال‌های دولت سازندگی و بعد از آن، مصرف‌گرایی به شدت در جامعه ما ترویج شد. آمار و ارقام نگران کننده‌ای وجود دارد که این مصرف بی‌رویه را نشان می دهد. مثلاً در خصوص انرژی. برای مقایسه مصرف انرژی از معیار "شدت انرژی" استفاده می‌شود که برابر نسبت مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی است. مطابق آمارها، ایران در کل جهان بالاترین میزان "شدت انرژی" را به خود اختصاص داده است! این معیار برای ایران 17 برابر کشوری مثل ژاپن، 5/8 برابر اروپا، 1/2 برابر چین و 8/2 برابر کشورهای آسیای شرقی است. این آمار میزان مصرف بی‌رویه انرژی را در ایران نشان می‌دهد. در واقع، مصرف انرژی در ایران برابر مصرف انرژی در کشوری با جمعیت 750 میلیون نفر است! رقمی که تصور آن چندان آسان نیست.

در مورد سایر منابع نیز وضعیتی مشابه حاکم است. الگوی مصرف آب آشامیدنی بر اساس اعلام بانک جهانی برای یک نفر در سال، یک متر مکعب و برای بهداشت در زندگی به ازای هر نفر، 100 متر مکعب در سال است. بر این اساس، در کشور ما 70 درصد بیشتر از الگوی جهانی آب مصرف می‌شود! از نظر مصرف برق، ایران نوزدهمین کشور پرمصرف برق در دنیاست.

باید چاره جدی برای وضعیت موجود اندیشید.

یکی از دلایل این روند، فرهنگ‌سازی‌ای است که طی این سال‌ها انجام شده است. صداوسیما طی این سال‌ها یکی از بزرگترین عوامل ترویج مصرف‌گرایی در جامعه بوده است. امروز هم اگر بخواهیم به تغییر الگوی مصرف در کشور فکر کنیم، به نظر می‌رسد پیش از همه، این صداوسیما است که باید جهت‌گیری‌های خود را در این زمینه کاملاً معکوس کند. تبلیغات صداوسیما برای معرفی کالا نیست. آنچه تبلیغات چیپس و پفک و تلویزیون LCD و ویلای شمال و... رقم می‌زند، ترویج مصرف‌گرایی است. علاوه بر اینکه نوع پرداخت‌ها در ساخت فیلم‌ها و سریال‌ها هم اغلب در همین راستاست.

دلیل دیگر این روند، به نوع سیاست‌گذاری‌های قوه مجریه در کشور بازمی‌گردد. وقتی میان آب شرب و آبی که برای استحمام، شست‌وشوی لباس، شستن حیاط، پر کردن استخر و... مصرف می‌شود، تفاوتی باشد، طبیعی است که میزان مصرف بسیار بیش از حد انتظار خواهد بود.

دلیل سوم، پایین بودن قیمت برخی منابع، به‌خاطر یارانه‌هایی است که به آنها تعلق می‌گیرد. برخی از این یارانه‌ها در کل دنیا بی‌سابقه است. مثلاً در هیچ کشوری به برق یارانه تعلق نمی‌گیرد. در حالی که در ایران، یارانه بالایی برای این حامل انرژی لحاظ می‌شود و این به خودی خود، افزایش مصرف آن را رقم می‌زند.

محمد رضا خباز، مخبر کمیسیون اقتصادی مجلس در این خصوص معتقد است: «هرکسی که اندکی با اقتصاد کشور آشنا باشد، می‌داند پرداخت یارانه با روش موجود، بدترین شکل هدردادن منابع است.» ستاری‌فر رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی در دولت اصلاحات نیز با اشاره به طرح هدفمند کردن یارانه‌ها می‌گوید: «من معتقدم که وضع موجود مصرف انرژی در ایران قابل قبول نیست و هر کار اصلاحی به نفع کشور است.»

در واقع یکی از ضرورت‌هایی که صاحب نظران را نسبت به اجرایی کردن طرح هدفمند کردن یارانه‌ها مصمم می سازد، وضعیت نامطلوب توزیع و مصرف یارانه‌ها و نیز پیامدهای این نوع توزیع است. در خصوص هدر رفتن منابع، همه صاحب‌نظران و اقتصاد دانان نظری مشابه دارند. مهدی هاشمی رفسنجانی در این خصوص می گوید: «در سال 1382 معیارهای مصرف انرژی کشور در بخش های نفت، ساختمان، حمل و نقل و لوازم خانگی به ترتیب 2، 5/2، 2/2، 7/1 برابر استانداردهای جهانی بوده است. مصرف انرژی جهت گرمایش ساختمان در ایران حدود 2،6 برابر مصرف جهانی است. مصرف انرژی برای تولید یک تن سیمان در ایران نیز 1،3 برابر مصرف دنیاست. وضع انرژی مصرفی برای تولید آجر نیز در این مورد خیلی خوشایند نیست و 5،5 برابر مقدار جهانی است، همچنین فولاد 1،5، قند و شکر 1،64 و کاغذ 1،7 برابر مقدار جهانی است. به طور کلی در صنایع ذکر شده شاخص وزنی به طور متوسط در ایران 8،1 برابر بالاتر از مصرف جهانی انرژی است که در کل صنایع کشور این رقم حدود 2 برابر در نظر گرفته می شود.»

او همچنین بر غیر قابل تحمل بودن وضعیت موجود و بدتر شدن آن در سال های آتی در صورت عدم اقدام درخور تأکید دارد: «مطابق با بررسی های به عمل آمده در سال 1382 میزان مصرف انرژی در ایران معادل 20 میلیارد دلار می باشد که چنانچه روند انرژی به همین گونه ادامه یابد، در 20 سال آینده حدود 680 میلیارد دلار انرژی مصرف خواهیم کرد!»

روند افزایشی مصرف انرژی در کشور طی سال‌های آتی بیش از هر زمان کشور را با کمبود بودجه برای تأمین هزینه‌های تولید انرژی مواجه خواهد کرد.

رئيس کميسيون انرژي مرکز بررسي هاي استراتژيک ریاست جمهوري در این خصوص می‌گوید: «سال 85 مصرف انرژي نسبت به سال پيش از آن حدود 8،9 درصد رشد داشت و در سال 86، اين ميزان به 9،9 درصد بالغ شد. پيامد روند مصرف انرژي آن است که تا 10 سال ديگر قادر به صدور نفت نخواهيم بود، اين در حالي است که منابع بودجه کشور 70 درصد از طريق نفت تأمين مي شود.»

امروز دیگر همه صاحب نظران بر ضرورت اصلاح الگوی مصرف اتفاق نظر دارند، اما متأسفانه هنوز مردم با بسیاری از واقعیت ها آشنا نیستند. برای ایجاد یک تحول اساسی در اقتصاد بیش از هر چیز نیازمند توجه همه جانبه دلسوزان و ایجاد یک عزم ملی برای تغییر هستیم.

نامگذاری مدبرانه رهبر انقلاب بر سال‌ها طی 11 سال اخیر، برکات غیرقابل انکاری داشته و حتی در برخی موارد به گفتمان‌سازی و تسری آن به بدنه اجتماعی منجر شده است. سلسله نامگذاری‌های سال امیرالمؤمنین، سال امام خمینی، سال نهضت حسینی، سال پاسخگویی سران قوا منجر به شکل‌گیری جنبش عدالت‌خواهی شد.

عزم ملی مورد اشاره برای تغییر و اصلاح الگوی مصرف نیز اگر بناست، شکل بگیرد، بهترین محرک برای آن، فراخوان رهبری و ریل‌گذاری ایشان است.

پیام دیگر این نامگذاری نیز برای قوه مقننه است. مجلس اگرچه در لایحه بودجه 88 بند مربوط به هدفمند کردن یارانه‌ها را حذف و لایحه بودجه را با تغییرات عمده عملاً به طرح تبدیل کرد اما با این فراخوان بزرگ رهبر انقلاب، هرگونه تعلل در انسداد زمینه‌های اسراف و ادامه این مصرف مسرفانه در بخش انرژی پذیرفته نیست.

کشور ما یکی از پر مصرف ترین کشورهای جهان است. بهره وری پایین ما از منابع و محصولات سبب شده است که علاوه بر هدر دادن منابع الهی ، رکورد دار اسراف در جهان باشیم .

کشور ما یکی از پر مصرف ترین کشورهای جهان است و با منابع محدود وبهره وری بسیار پایینی که از محصولات داریم سبب شده است که علاوه بر هدر دادن منابع الهی در مسابقه ای برای فقیر تر شدن خود از کشورهای صنعتی جهان پیشی بگیریم و رکورد دار اسراف در جهان باشیم .به همین خاطر رهبر معظم انقلاب امسال را سال حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف نام گذاری نموده اند تا در زندگی شخصی و اجتماعی خود درنگ نموده و منابع خدادادی را در حد لارم مصرف نماییم.یکی از روشهای مبارزه با اسراف اطلاع رسانی است از این لحاظ در ذیل آمارهایی از میزان مصرف ما در مقایسه با نرم های جهانی درج شده است.

5 برابر متوسط جهانی انرژی مصرف می کنیم !

با وجود درآمد بیش از 80 میلیارد دلاری کشور از فروش نفت خام در سال گذشته، بیش از 44 میلیارد دلار یارانه انرژی در بخشهای مختلف طی یک سال پرداخت شده که حدود 9 میلیارد دلار آن مربوط به بخش خانگی و تجاری بوده است.

این در حالی است که مصرف انرژی در بخش خانگی و تجاری طبق آخرین آمار اعلامی بیش از 410 میلیون بشکه معادل نفت خام، یعنی حدود 41 درصد، از مصرف انرژی کل کشور- معادل 16 میلیارد دلار- بوده که حدود 70 درصد آن را گاز طبیعی و 20 درصد آن را فرآورده های نفتی تشکیل داده است.

به طور کلی نگاهی به آمار موجود نشان می دهد که مصرف انرژی در کشور پنج برابر متوسط جهانی است؛ به گونه ای که در بخش ساختمان به تنهایی مصرف انرژی 2/5 تا چهار برابر استانداردهای جهانی گزارش شده است.

در چنین شرایطی پیش بینی می شود که اگر الگوی مصرف انرژی در بخشهای خانگی و تجاری اصلاح نشود و روند کنونی ادامه یابد، مصرف انرژی در این بخشها در سال 1403 به بیش از 1400 میلیون بشکه معادل نفت خام می رسد که در این صورت علاوه بر دست نیافتن به اهداف چشم انداز 20 ساله، بر جایگاه ایران در صادرات نفت خام خدشه وارد می شود که اقتصاد کشور و محیط زیست نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

در حالی سالانه بیش از 40 میلیارد دلار بابت هدرروی و در واقع یارانه انرژی در کشور از دست می رود که به گفته محمدنژاد- معاون وزیر نفت در امور مهندسی و فناوری- بسیاری از طرحهای توسعه ای صنعت کشور با مشکل تأمین منابع مالی مواجه هستند و طرحهای زیربنایی برای ایجاد اشتغال و جذب دانش آموختگان باید هرچه زودتر اجرا شود.

3برابر استاندارد دنیا برق مصرف می کنیم!

وزیر نیرو با بیان این که میزان سرانه مصرف برق در ایران 3برابر استانداردهای جهانی است گفت: تولید برق در کشور نسبت به جمعیت 70میلیونی 3برابر متوسط تولید برق در دنیاست اما به دلیل مصرف بالا تولید کفاف مصرف را نمی دهد.سیدپرویز فتاح با اشاره به این که تولید برق در حال حاضر 215میلیارد کیلووات ساعت است گفت: چنان چه 215میلیارد کیلووات ساعت تولید را بر جمعیت 70میلیونی تقسیم کنیم حدود 2هزار و 700کیلووات ساعت می شود اما آمار سرانه مصرف حاکی از 2هزار و 900کیلووات ساعت یعنی 3برابر بیشتر از میزان استاندارد است. فتاح گفت: میزان تولید برق در کشور در حال حاضر نیز 3برابر متوسط برق تولید شده در دنیاست اما چون مصرف بالاست تولید برق کفاف مصرف را نمی کند. وی خاطر نشان کرد: آمار مصرف برق تا آخرین روز سال گذشته 215میلیارد کیلووات ساعت بود که این عدد نسبت به سال 86معادل 3/6 درصد رشد نشان می دهد.

سومین مصرف کننده بزرگ گاز جهان هستیم!

میزان مصرف جهانی گاز در سال گذشته میلادی به بیش از 3198 میلیارد مترمکعب رسید که ایران در بین 211 کشور جهان از حیث مصرف گاز در رتبه سوم قرار دارد.

سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا طی گزارشی به بررسی وضعیت مصرف گاز در جهان طی سال گذشته میلادی پرداخته است. بر اساس این گزارش، میزان مصرف جهانی گاز به بیش از 3198 میلیارد مترمکعب رسید که ایران در بین 211 کشور جهان از حیث مصرف گاز در رتبه سوم قرار دارد. مصرف گاز در ایران طی سال گذشته به بیش از 111/8 میلیارد مترمکعب رسیده است.بر اساس این گزارش، آمریکا با مصرف 652/9 میلیارد مترمکعب بزرگترین مصرف کننده گاز جهان شناخته شده است و روسیه نیز با 481 میلیارد مترمکعب در رتبه دوم این گزارش است.کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز سالانه 497 میلیارد مترمکعب گاز مصرف می کنند. پس از ایران، ژاپن با 100 میلیارد مترمکعب مصرف گاز در رتبه چهارم قرار گرفته و آلمان و کانادا و انگلیس نیز به ترتیب با 97 میلیارد مترمکعب، 92 میلیارد مترمکعب و 91 میلیارد مترمکعب در رتبه های بعدی قرار دارند. پس از انگلیس نیز کشورهای ایتالیا، عربستان، چین، مکزیک، اوکراین و ازبکستان قرار دارند.میزان مصرف گاز در چین با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد نفر به 70میلیارد مترمکعب رسیده است. این گزارش حاکی است، در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا عربستان در جایگاه دهم، امارات هفدهم، هند و ترکیه بیست و یکم، مصر بیست و پنجم ، الجزایر سی ام، قطر سی و چهارم و بحرین چهل و پنجم قرار دارند.

بالاترین مصرف نان در جهان داریم!

مجیدپارسا نیا، معاون وزیر بازرگانی با اعلام این که ایران بالاترین مصرف نان را در جهان دارد و سالانه 3میلیون تن گندم در کشور اتلاف می شود، از برنامه های این وزارت خانه برای سامان دهی و بهسازی واحد های سنتی نان خبر داد وگفت: سرانه مصرف نان در ایران حدود 160کیلوگرم است که نسبت به کشورهای اروپایی نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70کیلوگرم در سال است بیشتر است. وی در پاسخ به این سوال که میزان آرد مصرفی داخلی و میزان ضایعات نان چقدر است به فارس گفت : میزان آرد مصرفی داخلی (آرد خبازی) حدود 5/8 میلیون تن در سال و میزان ضایعات نان در استان تهران بر طبق آمارهای موجود 11تا 13درصد است

سرانه شکر 3کیلوگرم بالاتر

سرانه مصرف شکر در ایران حدود 30کیلوگرم است این در حالی است که این میزان در نواحی مختلف کشور متفاوت است اما مصرف سرانه دنیا 27کیلوگرم است.

مصرف سرانه روغن 5/4 کیلوگرم بالاتر

مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران در خصوص سرانه مصرف روغن گفت: سرانه مصرف روغن در کشور حدود 17کیلوگرم است.

مقایسه مصرف سرانه روغن در ایران با سایر کشورها نشان می دهد مصرف سرانه ما بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. مصرف سرانه ایران 17کیلوگرم و مصرف سرانه دنیا 5/12کیلوگرم است و اگر شیوه مصرف روغن را در ایران با سایر کشورها مورد بررسی قرار دهیم این اختلاف آشکارتر می شود.

اقدامات انجام شده

1- تعیین استانداردهای مصرف مواد غذایی

رئیس مرکز آمار ایران گفت: این مرکز از سوی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری مسئول تدوین استانداردهای مصرف مواد غذایی در کشور شده است.

محمد مدد اظهار داشت: مرکز آمار ایران مسئول بررسی نوع کالاهای خوراکی و غذایی خانوارهای ایرانی، تعیین حداقل و حداکثر استانداردهای مصرف آن ها و حتی میزان مصرف در دستگا ه های درآمدی مختلف شده است.

وی خاطرنشان کرد: بر این اساس استانداردهای مصرف مواد خوراکی و غذایی به صورت علمی تهیه و مشخص خواهد شد که مصرف مواد غذایی تا چه حد اسراف است و تا چه میزان سبب بروز مشکل کمبود کالری در افراد می شود. مدد خاطرنشان کرد: کمیته ای در مرکز آمار تشکیل شده و در حال بررسی استاندارد کالاهای غذایی و خوراکی مصرفی خانوارهاست.

2- تشکیل کارگروه اصلاح الگوی مصرف در ریاست جمهوری

معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور با هدف پیگیری و اجرایی کردن اصلاح الگوی مصرف تشکیل کارگروه ویژه این موضوع را در دستور کار خود قرار داد.

بررسی موضوع اصلاح الگوی مصرف در ستاد برنامه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور به منظور تعیین راهبردها و سیاستهای اجرایی مورد نیاز برای عملیاتی کردن این امر مهم و درج احکام مورد نیاز در لایحه برنامه پنجم توسعه حداکثر تا پایان فروردین ماه سال 1388 یکی از مهمترین اقدامها در این زمینه است.

3- تشکیل کمیسیون ویژه اصلاح الگوی مصرف در مجمع تشخیص مصلحت

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام از تصویب تشکیل «کمیسیون ویژه اصلاح الگوی مصرف» در این مجمع با حضور 11 نفر از اعضا خبر داد.

قرار است این کمیسیون بحث و بررسی پیرامون اصلاح الگوی مصرف را آغاز کند و اگر ضرورتی احساس شد، سیاستهایی را در این رابطه خدمت مقام معظم رهبری برای ابلاغ به دستگاه ها ارایه کند.

4- طرح گنجاندن اصلاح الگوی مصرف در تدوین برنامه پنجم توسعه

رئیس مجلس با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درخصوص اصلاح الگوی مصرف گفت: مهم این است که از فرصتی که رهبری در این سال بوجود آورده اند، کار را آغاز کنیم و در قانون برنامه پنجم این موضوع گنجانده شود.

دکتر علی لاریجانی اظهار داشت: کمیسیون ویژه باید طرح هدفمندکردن یارانه ها را با نگاهی وسیعتر بررسی کند که این موضوع احتیاج به قانونگذاری دارد و باید در مجلس بررسی شود.

نکته پایانی

در پایان شایان ذکر است که اگرچه وفور و ارزانی منابع انرژی مواد غذایی در کشور از جمله دلایل مصرف غیربهینه و بی رویه آن شمرده می شود اما اصلاح قوانین، فرهنگ سازی و دادن اطلاعات و آگاهی به مردم می تواند کمک زیادی به مصرف منطقی داشته باشد. به این ترتیب پس از اجرای سهمیه بندی بنزین در سال 1386 ، طرح رعایت الگوی مصرف گاز و جرایم دهکی که عملیاتی شده، حال طرح تحول اقتصادی برای حذف یارانه انرژی در بخشهای مختلف خانگی، تجاری، صنایع و نیروگاهها با هدف هدفمند کردن یارانه ها و در نتیجه کاهش مصرف انرژی مطرح شده است.

سایت فرهنگ انقلاب اسلامی

منابع و ذخاير هر كشور، جزء ثروت‌هاي آن كشور به شمار مي‌آيد. به‌اين معني كه اگر كشوري نسبت به مصرف غير اصولي منابع خود بي‌تفاوت باشد، در واقع نسبت به دارايي‌ها و ثروتش بي‌تفاوت است. از سوي ديگر، درآمدهاي كشوري كه مصرف‌گرايي در آن توجيه و تبليغ مي‌شود، نمي‌تواند براي رشد كشور و توسعه زيرساخت‌هاي اقتصادي آن هزينه شود. اين درآمدها نيز خواه، ناخواه هزينه مصرف بي‌رويه و غيراصولي در سطح كشور خواهد شد.

واقعيت آن است كه طي سال‌هاي دولت سازندگي و بعد از آن، مصرف‌گرايي به شدت در جامعه ما ترويج شد. آمار و ارقام نگران كننده‌اي وجود دارد كه اين مصرف بي‌رويه را نشان مي دهد. مثلاً در خصوص انرژي. براي مقايسه مصرف انرژي از معيار "شدت انرژي" استفاده مي‌شود كه برابر نسبت مصرف انرژي به توليد ناخالص داخلي است. مطابق آمارها، ايران در كل جهان بالاترين ميزان "شدت انرژي" را به خود اختصاص داده است! اين معيار براي ايران 17 برابر كشوري مثل ژاپن، 5/8 برابر اروپا، 1/2 برابر چين و 8/2 برابر كشورهاي آسياي شرقي است. اين آمار ميزان مصرف بي‌رويه انرژي را در ايران نشان مي‌دهد. در واقع، مصرف انرژي در ايران برابر مصرف انرژي در كشوري با جمعيت 750 ميليون نفر است! رقمي كه تصور آن چندان آسان نيست.

در مورد ساير منابع نيز وضعيتي مشابه حاكم است. الگوي مصرف آب آشاميدني بر اساس اعلام بانك جهاني براي يك نفر در سال، يك متر مكعب و براي بهداشت در زندگي به ازاي هر نفر، 100 متر مكعب در سال است. بر اين اساس، در كشور ما 70 درصد بيشتر از الگوي جهاني آب مصرف مي‌شود! از نظر مصرف برق، ايران نوزدهمين كشور پرمصرف برق در دنياست.

بايد چاره جدي براي وضعيت موجود انديشيد.

يكي از دلايل اين روند، فرهنگ‌سازي‌اي است كه طي اين سال‌ها انجام شده است. صداوسيما طي اين سال‌ها يكي از بزرگترين عوامل ترويج مصرف‌گرايي در جامعه بوده است. امروز هم اگر بخواهيم به تغيير الگوي مصرف در كشور فكر كنيم، به نظر مي‌رسد پيش از همه، اين صداوسيما است كه بايد جهت‌گيري‌هاي خود را در اين زمينه كاملاً معكوس كند. تبليغات صداوسيما براي معرفي كالا نيست. آنچه تبليغات چيپس و پفك و تلويزيون LCD و ويلاي شمال و... رقم مي‌زند، ترويج مصرف‌گرايي است. علاوه بر اينكه نوع پرداخت‌ها در ساخت فيلم‌ها و سريال‌ها هم اغلب در همين راستاست.

دليل ديگر اين روند، به نوع سياست‌گذاري‌هاي قوه مجريه در كشور بازمي‌گردد. وقتي ميان آب شرب و آبي كه براي استحمام، شست‌وشوي لباس، شستن حياط، پر كردن استخر و... مصرف مي‌شود، تفاوتي باشد، طبيعي است كه ميزان مصرف بسيار بيش از حد انتظار خواهد بود.

دليل سوم، پايين بودن قيمت برخي منابع، به‌خاطر يارانه‌هايي است كه به آنها تعلق مي‌گيرد. برخي از اين يارانه‌ها در كل دنيا بي‌سابقه است. مثلاً در هيچ كشوري به برق يارانه تعلق نمي‌گيرد. در حالي كه در ايران، يارانه بالايي براي اين حامل انرژي لحاظ مي‌شود و اين به خودي خود، افزايش مصرف آن را رقم مي‌زند.

محمد رضا خباز، مخبر كميسيون اقتصادي مجلس در اين خصوص معتقد است: «هركسي كه اندكي با اقتصاد كشور آشنا باشد، مي‌داند پرداخت يارانه با روش موجود، بدترين شكل هدردادن منابع است.» ستاري‌فر رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي در دولت اصلاحات نيز با اشاره به طرح هدفمند كردن يارانه‌ها مي‌گويد: «من معتقدم كه وضع موجود مصرف انرژي در ايران قابل قبول نيست و هر كار اصلاحي به نفع كشور است.»

در واقع يكي از ضرورت‌هايي كه صاحب نظران را نسبت به اجرايي كردن طرح هدفمند كردن يارانه‌ها مصمم مي سازد، وضعيت نامطلوب توزيع و مصرف يارانه‌ها و نيز پيامدهاي اين نوع توزيع است. در خصوص هدر رفتن منابع، همه صاحب‌نظران و اقتصاد دانان نظري مشابه دارند. مهدي هاشمي رفسنجاني در اين خصوص مي گويد: «در سال 1382 معيارهاي مصرف انرژي كشور در بخش هاي نفت، ساختمان، حمل و نقل و لوازم خانگي به ترتيب 2، 5/2، 2/2، 7/1 برابر استانداردهاي جهاني بوده است. مصرف انرژي جهت گرمايش ساختمان در ايران حدود 2،6 برابر مصرف جهاني است. مصرف انرژي براي توليد يك تن سيمان در ايران نيز 1،3 برابر مصرف دنياست. وضع انرژي مصرفي براي توليد آجر نيز در اين مورد خيلي خوشايند نيست و 5،5 برابر مقدار جهاني است، همچنين فولاد 1،5، قند و شكر 1،64 و كاغذ 1،7 برابر مقدار جهاني است. به طور كلي در صنايع ذكر شده شاخص وزني به طور متوسط در ايران 8،1 برابر بالاتر از مصرف جهاني انرژي است كه در كل صنايع كشور اين رقم حدود 2 برابر در نظر گرفته مي شود.»

او همچنين بر غير قابل تحمل بودن وضعيت موجود و بدتر شدن آن در سال هاي آتي در صورت عدم اقدام درخور تأكيد دارد: «مطابق با بررسي هاي به عمل آمده در سال 1382 ميزان مصرف انرژي در ايران معادل 20 ميليارد دلار مي باشد كه چنانچه روند انرژي به همين گونه ادامه يابد، در 20 سال آينده حدود 680 ميليارد دلار انرژي مصرف خواهيم كرد!»

روند افزايشي مصرف انرژي در كشور طي سال‌هاي آتي بيش از هر زمان كشور را با كمبود بودجه براي تأمين هزينه‌هاي توليد انرژي مواجه خواهد كرد.

رئيس كميسيون انرژي مركز بررسي هاي استراتژيك رياست جمهوري در اين خصوص مي‌گويد: «سال 85 مصرف انرژي نسبت به سال پيش از آن حدود 8،9 درصد رشد داشت و در سال 86، اين ميزان به 9،9 درصد بالغ شد. پيامد روند مصرف انرژي آن است كه تا 10 سال ديگر قادر به صدور نفت نخواهيم بود، اين در حالي است كه منابع بودجه كشور 70 درصد از طريق نفت تأمين مي شود.»

امروز ديگر همه صاحب نظران بر ضرورت اصلاح الگوي مصرف اتفاق نظر دارند، اما متأسفانه هنوز مردم با بسياري از واقعيت ها آشنا نيستند. براي ايجاد يك تحول اساسي در اقتصاد بيش از هر چيز نيازمند توجه همه جانبه دلسوزان و ايجاد يك عزم ملي براي تغيير هستيم.

نامگذاري مدبرانه رهبر انقلاب بر سال‌ها طي 11 سال اخير، بركات غيرقابل انكاري داشته و حتي در برخي موارد به گفتمان‌سازي و تسري آن به بدنه اجتماعي منجر شده است. سلسله نامگذاري‌هاي سال اميرالمؤمنين، سال امام خميني، سال نهضت حسيني، سال پاسخگويي سران قوا منجر به شكل‌گيري جنبش عدالت‌خواهي شد.

عزم ملي مورد اشاره براي تغيير و اصلاح الگوي مصرف نيز اگر بناست، شكل بگيرد، بهترين محرك براي آن، فراخوان رهبري و ريل‌گذاري ايشان است.

پيام ديگر اين نامگذاري نيز براي قوه مقننه است. مجلس اگرچه در لايحه بودجه 88 بند مربوط به هدفمند كردن يارانه‌ها را حذف و لايحه بودجه را با تغييرات عمده عملاً به طرح تبديل كرد اما با اين فراخوان بزرگ رهبر انقلاب، هرگونه تعلل در انسداد زمينه‌هاي اسراف و ادامه اين مصرف مسرفانه در بخش انرژي پذيرفته نيست.

از آنجائیکه منابع مصرف در عالم کمیاب و استفاده بی رویه از آن سرمایه مصرف میانه روانه را هم با مشکل مواجه و توازن میان منابع و مصرف را متزلزل می نماید، عقل و نقل حکم می کند در شیوه مصرف خود تجدید نظر نمائیم تا موازنه عقلانی رابطه میان منابع و مصرف را ترسیم نماید.

قبول داریم که منابع مصرف در جهان عادلانه توزیع نمی شود و با تبعیض و بی عدالتی و ظلم و ستم همراه است که باید برای اصلاح آن عزم جهانی ایجاد شود منتهی این بی عدالتی عامل نمی شود در مصرف بی رویه، همین منابع اندک از یکدیگر سبقت بگیریم. مصرف سوختهای فسیلی در ایران (نفت، گاز، بنزین و...( با جمعیتی حدود 80 میلیون نفر بیش از چینی است که 5/1 میلیارد نفر جمعیت دارد یا میزان مصرف گندم در ایران بیش از کشور اندونزی است با چندین برابر جمعین ایران و صدها نمونه دیگر در زمینه آب ، برق، تلفن و... نشان می دهد در مصرف در همه زمینه ها با زیاده روی مواجه و لازم است شیوه های مصرف خود را اصلاح و مصرف خود را بدرستی هدایت کنیم.

الگوی مسکن در ایران از لحاظ وسعت با هیچکدام از کشورهای پیشرفته ای مثل آلمان، فرانسه، کانادا و... قابل مقایسه نیست. دکتر اژه ای داماد شهید بهشتی تعریف می کند در زمانی که در آلمان بودم، دکتر بهشتی به دیدار ما آمد، منزلی را که در آن اسکان داشتم باتفاق متر کردیم، نزدیک به 36 متر بود. کدام فارغ التحصیلان ایرانی در حال حاضر می تواند خود را راضی نماید باتفاق زن و فرزند در منزلی با این وسعت زندگی کند؟

باید متواضعانه قبول کنیم در مصرف، خود را محدود به هیچ قید و بند دینی، اخلاقی و عقلانی نمی کنیم، بعضاً بیت المال را بیت الحال تلقی نموده با لاابالیگری در مصرف گوی سبقت را از رفاه طلبان عالم ربوده ایم. بمنظور تشریح این نقیصه از منظر دینی به بحث اسراف می پردازیم تا ضرورت اصلاح مصرف بیشتر روشن شود. اسراف به معنای افراط و تجاوز از حد در هر کاری است و تبذیر که به معنای پراکندن و بذرافشانی است، به کنایه برای ضایع کردن ثروت به کار رفته می شود. دو عمل یاد شده از نظر عرف و عقل و منطق، نکوهیده و محکومند و از دیدگاه شرع مقدس نیز به شدت مورد نکوهش قرار گرفته اند. قرآن مجید، کلام خدا درباره اسرافگران می فرماید: «به درستی که اسراف کاران، اهل دوزخ اند- غافر/43» و پیرامون تبذیر می فرماید: «تبذیر نکن؛ چرا که تبذیرگران، برادران شیاطین اند- اسراء/ 26 و 27)

تمامی فقها و مراجع بزرگوار تقلید اسراف و تبذیر را نکوهش، حرام و جایز نمی دانند. برای نمونه: امام خمینی (ره): ساراف و تبذیر را در شمار گناهان کبیره یاد کرده است- تحریرالوسیله/ ج 1/ ص 275.

اسراف و تبذیر، از هر کسی و در هر کاری که انجام بگیرد، غیرعقلانی، نکوهیده و حرام است، اما می توان گفت هر چه از نظر کمیت و کیفیت، گسترده تر باشد، زشتی، غیرعقلانی و عقاب آن نیز بیشتر خواهد بود، به طور مثال؛ زشتی اسراف و تبذیر در یک لیتر آب به اندازه یک متر مکعب آن نیست، چنان که جرم کسی که نسبت به یک کیلو برنج اسراف یا تبذیر می کند به مراتب کمتر از کسی است که یک کیلو زعفران مرتکب اسراف یا تبذیر شده است. بر همین اساس می توان گفت جرم کسی که در بیت المال مسلمانان، اسراف و تبذیر روا می دارد، سنگین تر از جرم کسی است که در مال خود یا شخص معینی، اسراف و تبذیر می کند.

منابع نعمت است و مصرف بی رویه از منابع کفران نعمت و ناسپاسی، اسراف نه تنها منابع را افزایش نمی دهد بلکه آنرا ضایع، نابود و از آن می کاهد. منابع هر کشوری سرمایه ملی آن کشور به حساب می آید، مدیریت صحیح بر منابع و مصرف ضامن حفظ سرمایه است و بی خیالی و بی تفاوتی نسبت به منابع و مصرف، بی تفاوتی نسبت به سرمایه ملی است. ای بسا، بسیاری از بلایای طبیعی مثل قحطی و خشکسالی در جهان علاوه بر اینکه بخشی از آن به توزیع ناعادلانه و ظالمانه منابع و ثروت می باشد، بخشی هم مربوط به کفران و
بی رویه استفاده کردن منابع در مصارف مسرفانه است وگرنه منابع موجود جهان چنانچه عادلانه ثروت و مدبرانه مصرف شود، نیازهای چندین برابر جمعیت جهان را می تواند تأمین نماید. در زندگی شخصی امام راحل و فقید (ره)، مقام معظم رهبری، شهید رجائی و دکتر احمدی نژاد به مواردی برخورد می کنیم که نشان می دهد این عزیزان بزرگوار نسبت به اسراف و تبذیر بخصوص در رابطه با بیت المال حتی نسبت به خانواده های خود آنچنان حساس و سخت گیر بوده و هستند که آدم را به یاد سیره نبوی و علوی می اندازد. بیرون نریختن آب لیوان نیم خورده و نگهداری آن یا طی کردن فاصله برای خاموش کردن لامپهای اضافی و اکتفا به غذای ساده در منزل، مسافرتها و ضیافتها و... از روش مشهود زندگی آنهاست.

 

 
لزوم صرفه جویی و قناعت

صرفه جویی و قناعت در زندگی و هزینه های مختلف، مایه   آرامش روحی و روانی است و کسی که آن را سرلوحه زندگی خود قرار می دهد، از   فقر و بدبختی نجات می یابد و شرافت و عزت اجتماعی و رضایت و خشنودی الهی   را به دست می آورد. اگر قرآن به مومنین صالح وعده خوشبختی وحیات طیبه داده   است طبق فرمایش امام علی(ع) مراد از آن قناعت در زندگی است رسول   خدا(ص) بهترین فرد از امت اسلامی را کسی می داند که صرفه جویی پیشه کرده و   به روزی حلال قانع باشد و بدترین فرد از امت اسلامی را کسی دانسته که حریص   دنیا باشد طبیعت انسان بر آمال و آرزوها سرشته شده است، اگر انسان   بدون تربیت نفس پیش رود و دسترسی به مربی آگاه پیدا نکند، در چنین حالتی   در آرزوهای مادی و شهوی باقی می ماند و هرگز به کمالات انسانی نمی رسد . اما اگر از تعالیم آسمانی بهره برده و بر نفس خود چیره شود و رسیدن به   دنیا و اهل آن را هدف قرار ندهد، به سعادت دنیوی و اخروی خواهد رسید. راه   عملی قناعت و اجتناب از اسراف، باور کردن حساب و بازدهی اعمال در روز   رستاخیز و همسویی با نیکان و دوری از اهل دنیاست. امام باقر(ع) فرمودند : « با دوری از حرص و طمع به میدان قناعت وارد شو.» امام علی(ع) نیز فرموده   اند: «هیچ گاه قناعت پیش نیاید جز آنکه حرص و طمع از میان برودالگوهای   فکری وحرکتی نباید اهل دنیا باشند وگرنه انسان را به دنبال خود می کشانند   که در آن صورت هر چه فرد تلاش کند، به جایی نمی رسد. فرهنگ صحیح مصرف را   علاوه بر اینکه از آیاتی که در مورد اسراف و زیان های آن صحبت می کند، می   توان به دست آورد، از مکتب اهل بیت(ع) نیز می توان دریافت. امام سجاد(ع)   در این خصوص فرموده اند: پروردگارا! بر محمد و آلش درود فرست و پرده ای   بین من و اسراف حایل کن و با درپیش گرفتن انفاق و میانه روی به زندگی من   قوام بخش و راه های صحیح مصرف و اندازه گیری در معیشت را به من تعلیم فرما   و به لطف خود مرا از ارتکاب تبذیر برکنار دار!» با توجه به این فرمایش   امام سجاد(ع) تمتع و انتفاع از مواهب الهی، قناعت و پرهیز از اسراف و   تبذیر سه اصل اساسی است که اسلام به عنوان الگوی صحیح مصرف ارائه می دهد . توجه   به اعتدال و صرفه جویی در هزینه های زندگی مایه بقا و توانایی مالی در   زندگی و حافظ مناعت و شخصیت انسانی آدمی است. درآمد زندگی همچون چشمه آبی   است که در بستر رود به جریان می افتد که اگر مهار نشود، هر اندازه که   متراکم و انبوه هم باشد، یا به هدر می رود یا به دریا می ریزد؛ اما اگر در   جای مناسبی سد شود و با دقت و محاسبه مقدار ورودی آن معین و بر همین اساس   راه های خروجی آن اندازه گیری شود، نه تنها از هدر رفتن آن جلوگیری می شود   بلکه با برنامه ریزی صحیح می توان از آن در جهات مختلف به صورت بهینه   استفاده کرد . اندازه گیری در مخارج نسبت به درآمد براساس ضرورت ها و پس   انداز مقداری از مازاد مصرف، بنیان خانواده را تا حد زیادی در مقابله با   خطرات محافظت خواهد نمود. اسراف بر هم زننده تعادل و موازنه بین دخل و خرج   و نیز نابودکننده توانایی مالی زندگی و ضایع سازی ثروت و امکانات حیات است   و حال آنکه قناعت عامل عزت، بی نیازی، خودکفایی، آرامش روحی و رضایت ابدی   است.» خوشا به حال کسی که به یاد رستاخیز بوده و با عمل نیک، خود را برای   محاسبه آماده می سازد، و به آنچه خداوند روزی می دهد قناعت نموده، از خدا   راضی می باشداز همین روست که رسول خدا(ص) فرمودند: «بر شما باد به   صرفه جویی زیرا آن گنجی است تمام نشدنی

مصرف به معنای استفاده از آن[1] چه در اختیار انسان است، بوده و مصرف بی رویه را می توان استفاده نا به جا و نامناسب تعریف کرد. تعبیر مصرف بی رویه در برابر تعبیر مصرف بهینه است . معیار مناسب و بهینه بودن مصرف را می توان بر اساس اصول مصرفی اسلام و شرایط زمانی و مکانی تبیین نمود. گفتنی است، الگوی مصرف در کشورهای مختلف بسته به فرهنگ ها و سنت های مردمان آن زادبوم، متفاوت است. الگوی  مصرف در جامعه ما از دیرباز مترادف با اصول مصرفی اسلامی چون قناعت، خودداری از اسراف بوده است. بدون تردید اصلاح الگوی مصرف در کشور ما به معنای ترویج و جامعه پذیری الگوی مصرف ایرانی-اسلامی است.
از سوی دیگر، کشور ما امروز نیازمند تولید ثروت است و تحقق این مهم در گام اول مستلزم اصلاح الگوی مصرف در کشور است. خط کش مدرج توسعه یافتگی واقعی، نشان می دهد که بین مصرف گرایی و تولید ثروت در یک جامعه رابطه عکس وجود دارد. اگر امروز بازارهای جهانی در چنبره مصنوعات چینی و ژاپنی قرار دارد، به خاطر مصرف گرا نبودن مردمان این کشورهاست. پرهیز از مصرف گرایی در کشورهایی مثل چین، ژاپن و برخی از کشورهای بزرگ اروپایی که اقتصادهای بزرگی دارند کاملا مشهود است. انقلاب اسلامی به مردم ما یاد داد که با فرهنگ صرفه جویی و قناعت می توان بر تمام مشکلات فائق آمد. اما مع الاسف، به واسطه سیاست های غلط اقتصادی و فرهنگی سال های پس از جنگ تحمیلی و به تبع آن تغییر ذائقه مردم؛ و همچنین رویکردهای جدید دشمن در مقابله نرم افزاری با انقلاب اسلامی به یک باره تمام دستاوردهای ده سال اول انقلاب فراموش شد و بار دیگر تجمل گرایی، مصرف گرایی و اسراف در کشور ترویج شد. این در حالی است که عمده پیشرفت های کشورهایی مثل ژاپن، کره جنوبی و... بر شالوده تجربیات جنگ و فرهنگ قناعت مردم جنگ دیده صورت گرفت. در واقع باید اذعان کنیم ما پس از جنگ به دلیل سیاست های غلط یک فرصت تاریخی را از دست دادیم. اما امروز به واسطه عزم جدی مسئولان کشور و یک صدایی دولتمردان در ضرورت تحول اقتصادی در تمام زمینه ها؛ بار دیگر این فرصت احیا شده است که، فرهنگ صرفه جویی و قناعت ترویج و ترمیم گردد. رمز تولید ثروت در یک کشور پرهیز از مصرف گرایی است و کشورهایی به دام تجمل و اسراف می افتند که تولید در فرهنگ عمومی آنها جایگاهی ندارد. امروز به ضرس قاطع باید تاکید کرد راه پیشرفت کشور همان گونه که مقام معظم رهبری فرمودند، پرهیز از اسراف و ترویج الگوی مصرف بومی و اسلامی است.
در حقیقت مصرف بی رویه خود مانع بزرگی در برابر رسیدن به اهداف چشم انداز جمهوری اسلامی است. دست یابی به پیشرفت، صرفا با ساخت صنایع بیشتر و امکانات، امکان پذیر نیست . در حال حاضر وضع به گونه ای است که، گویا قرار است ایران با رسیدن به درجات بالای پیشرفت، به درجه اول مصرف گرایی نیز برسد. در واقع، به لحاظ فرهنگی نیز، نیاز به توسعه آموزه های فرهنگ اسلامی در میان نیروی انسانی پیشرفت ساز است. در حقیقت بایست آموزه ها و اصول مصرفی اسلام را بازخوانی کرده، بار دیگر مردم را بدان توجه داد. از این رو به بررسی اصول مصرفی از دیدگاه اسلامی می پردازیم.
 
نگاهی به اصول مصرفی اسلام
 
1. پرهیز از اسراف
اسراف چیست؟
اسراف در لغت به معنای ولخرجی، بی اعتدالی و تجاوز از حد است[2]. و در اصطلاح عملی است خارج از حدود و موازین مشروع و معقول باشد . از این رو مصرف زمان و عمر، مال و... در مسیر نادرست اسراف نامیده می شود. امام علی (ع) در روایتی بد ترین نوع مصرف را اسراف می دانند[3] و در روایت دیگری می فرمایند: « وای بر اسرافکار، که( با اسراف) خود چقدر از صلاح خویش دور شد»[4] می توان مصادیق اسراف را چنین بر شمرد:
 
1. استفاده نامناسب از اموال شخصی
 
استفاده نامناسب از اموال را می توان در چندین صورت اسراف تلقی کرد.
الف- ضایع کردن مال و بیهوده تلف کردن آن، اگر چه کم باشد از بارزترین مصادیق اسراف است مانند بیرون ریختن آب باقیمانده در لیوان، پوشیدن لباس قیمتی مخصوص مهمانی در محیط کار، دور ریختن غذا و میوه به بهانه استفاده از آن . نقل شده است که
امام صادق (ع) روزی نگاهش به میوه ای که بطور کامل خورده نشده، و از خانه آن حضرت به بیرون پرتاب شده بود، افتاد. ایشان با دیدن میوه نیم خورده خشمگین شده و (با عتاب) فرمودند: این چیست؟ اگر شما سیر شده اید، بسیاری از مردم سیر نشده اند (و گرسنه هستند) آن را به کسی بدهید که نیازمند آن است.[5]
چرا غذا را بیش از نیاز پخت می کنیم؟ چرا در مصرف آب و برق صرفه جویی نمی کنیم؟ چرا در استفاده از کاغذ، لوازم التحریر، دستمال کاغذی زیاده روی می کنیم؟ چرا از میوه ها درست استفاده نمی کنیم؟ چرا در پخت نان و شیوه نگهداری آن اصول لازم را به کار نمی بندیم؟ چرا عده ای مرفه و بی درد ثروت عمومی جامعه را ولو با درآمدهای خود با استفاده از ابزار و لوازم لوکس ضایع می کنند؟ چرا الگوهایی که در برخی رسانه های جمعی و نیز عملکرد بعضی مدیران مشهود است جامعه را به سوی یک زندگی تجملی و اسراف گرایانه می کشد؟ و ده ها چرای دیگر که همه روزه با آن برخورد داریم. امام صادق(ع) می فرماید: «میانه روی در زندگی چیزی است که خداوند آن را دوست دارد و اسراف را دشمن دارد، حتی اگر این اسراف با بیرون انداختن هسته خرمایی باشد، چرا که آن هسته به کار می آید. یا با بیرون ریختن آب باقیمانده (در لیوان) باشد».[6]
در روایتی امام موسی کاظم (ع) در پاسخ به این سئوال که» آیا اگر کسی ده پیراهن داشته باشد اسراف کرده است ؟»، پاسخ منفی داده می فرمایند: «لا، و لکن ابقی لثیابه و لکن السرف ان تلبس ثوب صونک فی المکان القذر»[7]؛ اسراف آن است که لباس فاخر خود را در مکان آلوده و کثیف بپوشی. آری ! استفاده نا بجا از امکانات زندگی مانند لباس، غذا و ... نیز اسراف است .
یکی از ویژگی های عالی فرهنگ اسلام این است که در مصرف و استفاده از بعضی امکانات « شان و موقعیت» افراد را مد نظر قرار داده؛ ملاک اسراف و عدم اسراف را با اوضاع و احوال زمانی و موقعیت اقتصادی و اجتماعی فرد گره زده است. به عنوان مثال در مسئله نفقه همسر، منزل و لباس و زیور آلات را در شان و جایگاه همسر منوط کرده است. البته باید توجه داشت که وسعت و سادگی چیزی است، و تجمل پرستی چیز دیگر. از دیدگاه اسلام اولی ممدوح و دومی مذموم است. مسئله ای که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که بهره برداری از نعمت های الهی، چنان چه از حد طبیعی فرد منزلت اجتماعی او بگذرد، اسراف است. استفاده از امکانات در حد اعتدال پسندیده است و چه بسا کمتر از این حد در مورد بعضی افراد، مصداق بخل باشد. حضرت علی (علیه السلام) درباره نشانه مسرف می فرماید: «للمسرف ثلاث علامات: یاکل مالیس له و یلبس مالیس له و یشتری مالیس له»؛ اسراف کار سه ویژگی دارد: مافوق شان خود می خورد، بیش از شأن خود می پوشد و بیش از منزلت خود خریدکند.
در این بحث نباید غافل بود که برخی برای توجیه ولخرجی ها و چشم و هم چشمی های خویش، شان و منزلتی ساختگی برای خویش می سازند . لذا باید از تقلید کور کورانه از دیگران پرهیز نمود. در تعابیر اسلامی حدی را که برای مسکن معین کرده اند این است که به اندازه «کفایت» و «کفاف» آدمی باشد و این مقدار نسبت به افراد، خانواده ها، زمان ها و مناطق متفاوت است. در عین حال این امر باید به گونه ای باشد که از حد اعتدال زمان و منطقه آن فرد تجاوز نکند. حضرت علی(علیه السلام) در بیان حد لباس انسان های باتقوا می فرماید: «ملبسهم الاقتصاد» لباس پوشیدن متقین در حد اعتدال و میانه روی است. نه لباس های قیمتی می پوشند و نه لباس های ژولیده و پست. بلکه در پرتو لباس معمولی، ظاهری آراسته، پاکیزه و متین دارند.[8]
ب- صرف مال در آنچه به بدن ضرر می رساند. مثل خوردن پس از سیری، در صورتی که مضر باشد.
امام صادق (علیه السلام)می فرماید: «انما الاسراف فیما اتلف المال و اضرّ بالبدن»[9] اسراف در چیزی است که موجب اتلاف مال و اضرار به بدن شود. استفاده از اموال خود در جهت آسیب رساندن به بدن را می توان در مواردی چون استعمال دخانیات، نوشیدنی ها و تنقلات مضر، جراحی هایی مانند جراحی های زیبایی و مانند آن صادق دانست .
البته مواردی مانند جایی که درمان بیماری و سلامتی آدمی به هزینه زیاد نیاز دارد، باید هزینه کرد و به یقین اسراف نخواهد بود.
ج- صرف مال در مصارفی که شرعا حرام است. مانند خرید شراب و ابزار و ادوات حرام.
استفاده اموال در مسیر حرام ناسپاسی بزرگی است که نعمت پرروده ای چون انسان به نعمت رسانی چون رازق هستی، دارد. «لئن کفرتم ان عذابی لشدید»[10]. بزرگ ترین اسراف نعمت استفاده از آن در حرام است.
 
2. استفاده نا مناسب از زمان و عمر
 
نوع دیگری از اسراف، اتلاف بیهوده عمر است. امروزه عمر بسیاری از مردم به سبب دور شدن فاصله ها، به ویژه فاصله محل کار تا محل سکونت، موجب شده است که عمر بسیاری از مردم در طی این فاصله ها به هدر رود. در این میان ترافیک، نیز عمر بسیاری از مردم را به خود اختصاص می دهد. برخی از شهروندان تهرانی 3 الی 4 ساعت از وقت خود را در خیابان ها می گذرانند.
 
3. استفاده نا مناسب از امکانات اجتماعی
 
امکانات اجتماعی، اعم از آب ،برق، گاز، بنزین، تلفن، نان ارزان و ... از نعمت های بزرگی است که در کشور اسلامی ما مورد استفاده همگان است. اما متأسفانه با استفاده نامناسب از آنها اغلب مردم گرفتار اسراف در این زمینه ها هستند. چنان که در آمار ذکر شد، بسیاری از کشورهای غیر مسلمان در صرفه جویی و خودداری از اسراف در آن ها، بیش از مردم مسلمان ما موفق بوده اند. در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده است که « لا خیر فی السرف» خیری در اسراف نیست. امام موسی کاظم(ع) می فرمایند: «هر آن کس که مال دارد، از نابود کردن آن برحذر باشد. به درستی که مصرف مال در راه نا مناسب تبذیر و اسراف است»[11] امام صادق علیه السلام می فرماید: «ان مع الاسراف قلة البرکة»[12] بدرستی که اسراف موجب کاهش و کمبود برکت است.
در یک بررسی کوتاه می توان به کارهای اسراف گونه بسیاری از مردم در جامعه ایرانی پی برد. گفته می شود از هر ده میلیون قرص نان تولید شده روزانه در تهران، حدود3 میلیون «دور ریز» می شود. اگر وزن متوسط انواع نانهای سنگین و سبک متفاوت را 150 گرم فرض کنیم، در این صورت در تهران با فرض ده میلیون نان تولید شده در روز، در حدود چهارصد وپنجاه تن نان خواهیم داشت که از کانال مصرف خانوار خارج می گردد و به عنوان ضایعات، صرف مصارف دست دوم و سوم مثل خوراک دام و طیور می رسد ،(که آن هم برای دام بدون اشکال بهداشتی نیست). با این مبالغ هنگفت می توان سالانه هزاران مدرسه ساخت، هزاران درمانگاه تجهیز نمود و بیماران بسیاری را درمان کرد. و یا گرسنگان بسیاری را در سطح جهان سیر کرد.
این روند در مصرف آب، برق، گاز، بنزین و دیگر امکانات اجتماعی جاری است . آیا این قدر استفاده بی رویه و مصرف نادرست امکانات اسراف نیست؟


[1]. مجله پگاه حوزه، تیر 1388، شماره 257.

[2] . فرهنگ بزرگ جامع نوین، احمد سیاح، ج 1 ص659 .

[3] . غررالحکم، اسراف.

[4] . غررالحکم، همان.

[5] . مستدرک الوسایل، کتاب الاطعمه و الاشربه، باب 61

[6] . حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 15، ص 257 . بحار النوار ج71 ص346.

[7] . بحار الانوار ج 79، ص 317 .

[8] . نهج البلاغه، خطبه متقین ،خطبه 193، محمد دشتی.

[9] . کلینی، کافی، ج 4، ص 54.

[10] . ابراهیم، 7 .

[11] . بحار ج 78 ،ص 377.

[12] . وسایل الشیعه، ج 15، ص 261.

استفاده صحیح از نعمت هاى الاهى از بزرگترین دغدغه هاى پیشوایان دین بوده است . از این رو ست که سیره مصرفى اهل بیت(ع) مشاهده مى شود که ایشان «دورى از اسراف» و «قناعت در مصرف» از اصول مورد تاکید ایشان بوده است . این در حالى است که پیروان ایشان در کشورى اسلامى چون ایران امروزه گرفتار اسراف و تبذیر و مصرف گرایى شده اند. ما را چه شده است که امروزه ایران و ایرانیان را در شمار مصرف گرا ترین مردمان محسوب مى کنند؟!

با نگاهى به آمار مقایسه اى مصرف ایران با دیگر کشورها؛ به ویژه کشورهاى پیرو مکاتب مادى گرا و دنیا طلبى چون فرانسه ،چین، ژاپن و آمریکا و...؛ ضرورت بازگشت به اصول مصرفى اسلام و پیروى از الگوهاى مصرف اسلامى رخ مى نماید .

بر اساس گزارش موسسه «مارکت اوراکل»، ایران از نظر ارائه بنزین ارزان سومین کشور و از نظر میزان یارانه پرداختى به این کالا نخستین کشور در میان کشورهاى جهان است و بیش از 36 درصد کل مصرف بنزین خاورمیانه در سال 2007 در ایران مصرف گردیده است. متوسط مصرف سوخت خودروهاى بنزینى در کشورمان حدود 11 لیتر در روز است، در حالى که متوسط مصرف سوخت در کشورهاى دیگر نظیر آلمان و ژاپن 5/2، در انگلیس 5/3، در فرانسه 9/1، در کانادا 5/6 و در کشور آمریکا 3/7 لیتر در روز است. هر 10 سال یک بار میزان مصرف سوخت در ایران 2 برابر مى شود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانى یک تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفى جهان در حدود هر 50 سال یک بار 2 برابر مى شود. یعنى ایران در مقایسه با میانگین جهانى 4 تا 5 برابر بیشتر سوخت مصرف مى کند. هم اکنون 9 درصد سوخت جهان در ایران و توسط تنها یک درصد جمعیت جهان مصرف مى شود. و هر ساله بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت ایران به یارانه بنزین اختصاص مى یابد. در حالى که در صورت مصرف استاندارد، ایران مى تواند یکى از صادر کنندگان بنزین باشد.

سرانه مصرف نان در ایران به گفته معاون وزیر بازرگانى، حدود 160 کیلوگرم در سال است که نسبت به کشورهاى اروپایى نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70 کیلوگرم در

سال است، بیش از 2 تا 3 برابر است. به اذعان رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس یارانه نان طى پنج سال اخیر به طور متوسط سالانه بیش از 30 درصد رشد داشته است و در سال جارى این رقم بالغ بر 26 هزار میلیارد ریال است و ادامه این روند طى 10 سال آینده با رشد متوسط 15 درصد بدون در نظر گرفتن افزایش یارانه قیمت نان، میزان یارانه پرداختى به 600 هزار میلیارد ریال خواهد رسید.

براساس گزارش صندوق بین المللى پول، ایران دومین کشور جهان از نظر پرداخت یارانه انرژى با رقم 37 میلیارد دلار مى باشد . مصرف سرانه انرژى در ایران به ازاى هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشورى مانند اندونزى با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یک میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر کشور هند با یک میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است که با مقایسه شاخص شدت مصرف انرژى در ایران با بسیارى از کشورهاى جهان، شاهد وضعیت ناهنجار بهره بردارى انرژى هستیم .

در بخش ساختمان و مسکن ایران براساس آمار و ارقام منتشره، متوسط مصرف انرژى به ازاى هر مترمربع در ایران 6/2 برابر متوسط مصرف در کشورهاى صنعتى است که در بعضى از شهرهاى کشورمان، این رقم به حدود 4 برابر مى رسد.

تبریزى مدیرعامل سابق شرکت ملى پالایش و پخش فرآورده هاى نفتى در خصوص میزان مصرف گاز ایران گفته است: ایران بعد از کشورهاى امریکا و روسیه در رتبه سوم مصرف جهان قرار دارد؛ میزان مصرف گاز طبیعى در ایران از 68 میلیارد متر مکعب در سال 2001 با متوسط رشد سالانه 3/10 درصد به 123 میلیارد متر مکعب در سال 2008 رسیده و پیش بینى مى شود در سال 2012 میلادى میزان مصرف به 277 میلیارد متر مکعب برسد. و با ادامه این روند در سال هاى آینده ایران به یک مصرف کننده بزرگ گاز طبیعى در جهان تبدیل خواهد شد.این در حالى است که دولت در سال گذشته 134هزار میلیارد ریال یارانه گاز به مشترکان بخش خانگى تعلق داده است.

الگوى مصرف آب آشامیدنى بر اساس اعلام بانک جهانى براى یک نفر در سال، یک متر مکعب و براى بهداشت در زندگى به ازاى هر نفر، 100 متر مکعب در سال است. بر این اساس، در کشور ما 70 درصد بیشتر از الگوى جهانى آب مصرف مى شود! از نظر مصرف برق هم، ایران نوزدهمین کشور پرمصرف برق در دنیاست، و دولت سالیانه یارانه 4 هزار میلیارد تومانى براى برق در نظر مى گیرد. دکتر داوودى معاون اول رئیس جمهور در همایش ملى نگاه قدسى به آب گفته است که سرانه مصرف آب ایرانى ها پنج برابر سرانه مصرف جهان است.

سرانه مصرف شکر در ایران 29 کیلو گرم است در حالى که میانگین مصرف شکر در جهان 22 کیلو گرم مى باشد، و نیز تحقیقات کارشناسان نشان مى دهد ایرانى ها 30 درصد بیشتر از میانگین جهانى روغن مصرف مى کنند، و همچنین مصرف میوه در ایران 4 برابر استاندارد جهانى است.

همانطور که مشاهده مى کنیم مقایسه میزان مصرف در بخش هاى مختلف با سایر کشورها، نشان دهنده وضعیت بسیار نامطلوب مصرف در همه زمینه ها است. و جالب تر اینجاست که سالیانه نزدیک به 12/2 هزار میلیارد تومان یارانه واقعى و 78 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت مى کنیم. که در مجموع مبلغ کل یارانه آشکار و پنهان دولت چیزى در حدود 90 هزار میلیارد تومان است.

گذشته از آمارهاى فوق، فقدان مدیریت صحیح زمان و صرف بى رویه عمر در صف ها، ترافیک ها ،مسافرت هاى غیر ضرورى، و گذراندن عمر در برنامه هاى غیر مفید براى دنیا و آخرت؛ از دیگر مواردى است که در مقایسه با دیگر ملت ها و کشورها، مصرفى بى رویه داریم. چنان که مشهور است، کار مفید کار گران و کارمندان ایرانى نسبت به برخى کشورها بسیار کم تر است.

در حقیقت صرفه جویى در استفاده از نعمت هاى خداوندى، امرى است که در مکتب اسلام بدان اهتمام بسیار است . این در حالى است که پیروان مکاتب مادى گرا و دنیاپرستى چون مکاتب لیبرالیسم و کمونیسم در کشورهاى چین و فرانسه و آمریکا و ....؛ بیش از پیروان مکتب اسلام به الگوهاى مصرفى اسلام پایبند هستند. از این رو ست که باید به الگوهاى مصرفى اسلامى بازگردیم و پرونده مصرف گرایى خود را مورد تجدیدنظر قرار دهیم . تحقق واقعى فرمایشات مقام معظم رهبرى (دام ظله العالى)، تنها با ورود همه جانبه مردم، دولت و مجلس امکان پذیر است و ورود به این پیکار امروز یک تکلیف شرعى و ملى محسوب مى گردد. لذا باید گام هاى عملى در اصلاح الگوهاى مصرفى خود برداریم، تا خود را به الگوهاى مصرفى اسلامى نزدیک تر کنیم. بدین سان نباید خودمان

را با برگزارى چند سمینار وکنگره در این خصوص، سرگرم کرده؛ از اصل پیام مقام معظم رهبرى غافل شویم.
مصرف بى رویه چیست؟

مصرف به معناى استفاده از آن چه در اختیار انسان است، بوده و مصرف بى رویه را مى توان استفاده نا به جا و نامناسب تعریف کرد. تعبیر مصرف بى رویه در برابر تعبیر مصرف بهینه است . معیار مناسب و بهینه بودن مصرف را مى توان بر اساس اصول مصرفى اسلام و شرایط زمانى و مکانى تبیین نمود. گفتنى است، الگوى مصرف در کشورهاى مختلف بسته به فرهنگ ها و سنت هاى مردمان آن زادبوم، متفاوت است. الگوى مصرف در جامعه ما از دیرباز مترادف با اصول مصرفى اسلامى چون قناعت، خوددارى از اسراف بوده است. بدون تردید اصلاح الگوى مصرف در کشور ما به معناى ترویج و جامعه پذیرى الگوى مصرف ایرانى-اسلامى است.

از سوى دیگر، کشور ما امروز نیازمند تولید ثروت است و تحقق این مهم در گام اول مستلزم اصلاح الگوى مصرف در کشور است. خط کش مدرج توسعه یافتگى واقعى، نشان مى دهد که بین مصرف گرایى و تولید ثروت در یک جامعه رابطه عکس وجود دارد. اگر امروز بازارهاى جهانى در چنبره مصنوعات چینى و ژاپنى قرار دارد، به خاطر مصرف گرا نبودن مردمان این کشورهاست. پرهیز از مصرف گرایى در کشورهایى مثل چین، ژاپن و برخى از کشورهاى بزرگ اروپایى که اقتصادهاى بزرگى دارند کاملا مشهود است. انقلاب اسلامى به مردم ما یاد داد که با فرهنگ صرفه جویى و قناعت مى توان بر تمام مشکلات فائق آمد. اما مع الاسف، به واسطه سیاست هاى غلط اقتصادى و فرهنگى سال هاى پس از جنگ تحمیلى و به تبع آن تغییر ذائقه مردم؛ و همچنین رویکردهاى جدید دشمن در مقابله نرم افزارى با انقلاب اسلامى به یک باره تمام دستاوردهاى ده سال اول انقلاب فراموش شد و بار دیگر تجمل گرایى، مصرف گرایى و اسراف در کشور ترویج شد. این در حالى است که عمده پیشرفت هاى کشورهایى مثل ژاپن، کره جنوبى و... بر شالوده تجربیات جنگ و فرهنگ قناعت مردم جنگ دیده صورت گرفت. در واقع باید اذعان کنیم ما پس از جنگ به دلیل سیاست هاى غلط یک فرصت تاریخى را از دست دادیم. اما امروز به واسطه عزم جدى مسئولان کشور و یک صدایى دولتمردان در ضرورت تحول اقتصادى در تمام زمینه ها؛ بار دیگر این فرصت احیا شده است که، فرهنگ صرفه جویى و قناعت ترویج و ترمیم گردد. رمز تولید ثروت در یک کشور پرهیز از مصرف گرایى است و کشورهایى به دام تجمل و اسراف مى افتند که تولید در فرهنگ عمومى آنها جایگاهى ندارد. امروز به ضرس قاطع باید تاکید کرد راه پیشرفت کشور همان گونه که مقام معظم رهبرى فرمودند، پرهیز از اسراف و ترویج الگوى مصرف بومى و اسلامى است.

در حقیقت مصرف بى رویه خود مانع بزرگى در برابر رسیدن به اهداف چشم انداز جمهورى اسلامى است. دست یابى به پیشرفت، صرفا با ساخت صنایع بیشتر و امکانات، امکان پذیر نیست . در حال حاضر وضع به گونه اى است که، گویا قرار است ایران با رسیدن به درجات بالاى پیشرفت، به درجه اول مصرف گرایى نیز برسد. در واقع، به لحاظ فرهنگى نیز، نیاز به توسعه آموزه هاى فرهنگ اسلامى در میان نیروى انسانى پیشرفت ساز است. در حقیقت بایست آموزه ها و اصول مصرفى اسلام را بازخوانى کرده، بار دیگر مردم را بدان توجه داد. از این رو به بررسى اصول مصرفى از دیدگاه اسلامى مى پردازیم.
نگاهى به اصول مصرفى اسلام
1. پرهیز از اسراف
اسراف چیست؟

اسراف در لغت به معناى ولخرجى، بى اعتدالى و تجاوز از حد است(1). و در اصطلاح عملى است خارج از حدود و موازین مشروع و معقول باشد . از این رو مصرف زمان و عمر، مال و... در مسیر نادرست اسراف نامیده مى شود. امام على (ع) در روایتى بد ترین نوع مصرف را اسراف مى دانند(2) و در روایت دیگرى مى فرمایند: « واى بر اسرافکار، که( با اسراف) خود چقدر از صلاح خویش دور شد»(3) مى توان مصادیق اسراف را چنین بر شمرد:
1. استفاده نامناسب از اموال شخصى

استفاده نامناسب از اموال را مى توان در چندین صورت اسراف تلقى کرد.

الف- ضایع کردن مال و بیهوده تلف کردن آن، اگر چه کم باشد از بارزترین مصادیق اسراف است مانند بیرون ریختن آب باقیمانده در لیوان، پوشیدن لباس قیمتى مخصوص مهمانى در محیط کار، دور ریختن غذا و میوه به بهانه استفاده از آن . نقل شده است که

امام صادق (ع) روزى نگاهش به میوه اى که بطور کامل خورده نشده، و از خانه آن حضرت به بیرون پرتاب شده بود، افتاد. ایشان با دیدن میوه نیم خورده خشمگین شده و (با عتاب) فرمودند: این چیست؟ اگر شما سیر شده اید، بسیارى از مردم سیر نشده اند (و گرسنه هستند) آن را به کسى بدهید که نیازمند آن است.(4)

چرا غذا را بیش از نیاز پخت مى کنیم؟ چرا در مصرف آب و برق صرفه جویى نمى کنیم؟ چرا در استفاده از کاغذ، لوازم التحریر، دستمال کاغذى زیاده روى مى کنیم؟ چرا از میوه ها درست استفاده نمى کنیم؟ چرا در پخت نان و شیوه نگهدارى آن اصول لازم را به کار نمى بندیم؟ چرا عده اى مرفه و بى درد ثروت عمومى جامعه را ولو با درآمدهاى خود با استفاده از ابزار و لوازم لوکس ضایع مى کنند؟ چرا الگوهایى که در برخى رسانه هاى جمعى و نیز عملکرد بعضى مدیران مشهود است جامعه را به سوى یک زندگى تجملى و اسراف گرایانه مى کشد؟ و ده ها چراى دیگر که همه روزه با آن برخورد داریم. امام صادق(ع) مى فرماید: «میانه روى در زندگى چیزى است که خداوند آن را دوست دارد و اسراف را دشمن دارد، حتى اگر این اسراف با بیرون انداختن هسته خرمایى باشد، چرا که آن هسته به کار مى آید. یا با بیرون ریختن آب باقیمانده (در لیوان) باشد».(5)

در روایتى امام موسى کاظم (ع) در پاسخ به این سئوال که» آیا اگر کسى ده پیراهن داشته باشد اسراف کرده است ؟»، پاسخ منفى داده مى فرمایند: «لا، و لکن ابقى لثیابه و لکن السرف ان تلبس ثوب صونک فى المکان القذر»(6)؛ اسراف آن است که لباس فاخر خود را در مکان آلوده و کثیف بپوشى. آرى ! استفاده نا بجا از امکانات زندگى مانند لباس، غذا و ... نیز اسراف است .

یکى از ویژگى هاى عالى فرهنگ اسلام این است که در مصرف و استفاده از بعضى امکانات « شان و موقعیت» افراد را مد نظر قرار داده؛ ملاک اسراف و عدم اسراف را با اوضاع و احوال زمانى و موقعیت اقتصادى و اجتماعى فرد گره زده است. به عنوان مثال در مسئله نفقه همسر، منزل و لباس و زیور آلات را در شان و جایگاه همسر منوط کرده است. البته باید توجه داشت که وسعت و سادگى چیزى است، و تجمل پرستى چیز دیگر. از دیدگاه اسلام اولى ممدوح و دومى مذموم است. مسئله اى که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که بهره بردارى از نعمت هاى الهى، چنان چه از حد طبیعى فرد منزلت اجتماعى او بگذرد، اسراف است. استفاده از امکانات در حد اعتدال پسندیده است و چه بسا کمتر از این حد در مورد بعضى افراد، مصداق بخل باشد. حضرت على (علیه السلام) درباره نشانه مسرف مى فرماید: «للمسرف ثلاث علامات: یاکل مالیس له و یلبس مالیس له و یشترى مالیس له»؛ اسراف کار سه ویژگى دارد: مافوق شان خود مى خورد، بیش از شأن خود مى پوشد و بیش از منزلت خود خریدکند.

در این بحث نباید غافل بود که برخى براى توجیه ولخرجى ها و چشم و هم چشمى هاى خویش، شان و منزلتى ساختگى براى خویش مى سازند . لذا باید از تقلید کور کورانه از دیگران پرهیز نمود. در تعابیر اسلامى حدى را که براى مسکن معین کرده اند این است که به اندازه «کفایت» و «کفاف» آدمى باشد و این مقدار نسبت به افراد، خانواده ها، زمان ها و مناطق متفاوت است. در عین حال این امر باید به گونه اى باشد که از حد اعتدال زمان و منطقه آن فرد تجاوز نکند. حضرت على(علیه السلام) در بیان حد لباس انسان هاى باتقوا مى فرماید: «ملبسهم الاقتصاد» لباس پوشیدن متقین در حد اعتدال و میانه روى است. نه لباس هاى قیمتى مى پوشند و نه لباس هاى ژولیده و پست. بلکه در پرتو لباس معمولى، ظاهرى آراسته، پاکیزه و متین دارند.(7)

ب- صرف مال در آنچه به بدن ضرر مى رساند. مثل خوردن پس از سیرى، در صورتى که مضر باشد.

امام صادق (علیه السلام)مى فرماید: «انما الاسراف فیما اتلف المال و اضرّ بالبدن»(8) اسراف در چیزى است که موجب اتلاف مال و اضرار به بدن شود. استفاده از اموال خود در جهت آسیب رساندن به بدن را مى توان در مواردى چون استعمال دخانیات، نوشیدنى ها و تنقلات مضر، جراحى هایى مانند جراحى هاى زیبایى و مانند آن صادق دانست .

البته مواردى مانند جایى که درمان بیمارى و سلامتى آدمى به هزینه زیاد نیاز دارد، باید هزینه کرد و به یقین اسراف نخواهد بود.

ج- صرف مال در مصارفى که شرعا حرام است. مانند خرید شراب و ابزار و ادوات حرام.

استفاده اموال در مسیر حرام ناسپاسى بزرگى است که نعمت پرروده اى چون انسان به نعمت رسانى چون رازق هستى، دارد. «لئن کفرتم ان عذابى لشدید»(9). بزرگ ترین اسراف نعمت استفاده از آن در حرام است.
2. استفاده نا مناسب از زمان و عمر

نوع دیگرى از اسراف، اتلاف بیهوده عمر است. امروزه عمر بسیارى از مردم به سبب دور

شدن فاصله ها، به ویژه فاصله محل کار تا محل سکونت، موجب شده است که عمر بسیارى از مردم در طى این فاصله ها به هدر رود. در این میان ترافیک، نیز عمر بسیارى از مردم را به خود اختصاص مى دهد. برخى از شهروندان تهرانى 3 الى 4 ساعت از وقت خود را در خیابان ها مى گذرانند.
3. استفاده نا مناسب از امکانات اجتماعى

امکانات اجتماعى، اعم از آب ،برق، گاز، بنزین، تلفن، نان ارزان و ... از نعمت هاى بزرگى است که در کشور اسلامى ما مورد استفاده همگان است. اما متأسفانه با استفاده نامناسب از آنها اغلب مردم گرفتار اسراف در این زمینه ها هستند. چنان که در آمار ذکر شد، بسیارى از کشورهاى غیر مسلمان در صرفه جویى و خوددارى از اسراف در آن ها، بیش از مردم مسلمان ما موفق بوده اند. در حدیثى از رسول اکرم(ص) آمده است که « لا خیر فى السرف» خیرى در اسراف نیست. امام موسى کاظم(ع) مى فرمایند: «هر آن کس که مال دارد، از نابود کردن آن برحذر باشد. به درستى که مصرف مال در راه نا مناسب تبذیر و اسراف است»(10) امام صادق علیه السلام مى فرماید: «ان مع الاسراف قلة البرکة»(11) بدرستى که اسراف موجب کاهش و کمبود برکت است.

در یک بررسى کوتاه مى توان به کارهاى اسراف گونه بسیارى از مردم در جامعه ایرانى پى برد. گفته مى شود از هر ده میلیون قرص نان تولید شده روزانه در تهران، حدود3 میلیون «دور ریز» مى شود. اگر وزن متوسط انواع نانهاى سنگین و سبک متفاوت را 150 گرم فرض کنیم، در این صورت در تهران با فرض ده میلیون نان تولید شده در روز، در حدود چهارصد وپنجاه تن نان خواهیم داشت که از کانال مصرف خانوار خارج مى گردد و به عنوان ضایعات، صرف مصارف دست دوم و سوم مثل خوراک دام و طیور مى رسد ،(که آن هم براى دام بدون اشکال بهداشتى نیست). با این مبالغ هنگفت مى توان سالانه هزاران مدرسه ساخت، هزاران درمانگاه تجهیز نمود و بیماران بسیارى را درمان کرد. و یا گرسنگان بسیارى را در سطح جهان سیر کرد.

این روند در مصرف آب، برق، گاز، بنزین و دیگر امکانات اجتماعى جارى است . آیا این قدر استفاده بى رویه و مصرف نادرست امکانات اسراف نیست؟
2. صرفه جویى و میانه روى

از دیگر اصول مصرفى در اسلام صرفه جویى و اعتدال در مصرف است . این اصل در برابر اسراف و مصرف بى رویه قرار دارد. امام کاظم علیه السلام مى فرماید:» من اقتصد و قنع بقیت علیه النعمه و من بذر و اسرف زالت عنه النعمه» (هرکس که در زندگى اعتدال و قناعت را پیشه کند، نعمت بر او باقى مى ماند و هر کس که تبذیر و اسراف کند، نعمت از او گرفته مى شود (و فقیر مى گردد) . آن گاه که نعمت ها کاهش یابند و روحیه خودکفایى و قناعت و صرفه جویى از جامعه رخت بر بندد، فقر به آدمى روى آورد. به ناچار براى رفع نیازمندى هاى خود به دیگران وابسته خواهد شد و استقلال و شخصیت خویش را از دست خواهد داد. در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) آمده است: «کسى که اقتصاد و اعتدال داشته باشد فقیر نمى شود»(12) باید برحذر بود از روزى که اسراف و مصرف بى رویه امکانات زندگى موجب نیازمندى مردم مسلمان ایران به کفار گردد که آن گاه به تعبیر روایت دعاى ما مستجاب نخواهد شد . امام صادق (علیه السّلام) مى فرمایند: « چهار گروه هستند که دعاى آنها مستجاب نمى شود ... 3. کسى که داراى ثروتى باشد و آن را تباه نماید و بگوید خدایا بمن رزق و روزى بده که خداوندمى فرماید: مگر من به تو دستور ندادم که در زندگى اقتصاد و اعتدال و شایستگى داشته باشى؟ سپس حضرت این آیه 67 را قرائت فرمودند که خداوند متعال در سوره فرقان فرماید: «وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً». بندگان خدا کسانى هستند که به هنگام انفاق نه اسراف مى کنند و نه کم روى و میان این دو حالتى متوسط و معتدل دارند»(13).

بنابراین از مهم ترین اصول مصرفى دین مبین اسلام میانه روى در مصرف و رعایت اعتدال است. بر این اساس لازم است که مصرف معتدل و مناسب ترین الگوهاى مصرف در هر چیزى معرفى گردد و مردم به رعایت این الگوهاى ترغیب و تشویق شوند. ضمن این که از اسراف کاران و کسانى که بیش از الگوى مصرف، مصرف مى کنند؛ نباید حمایت نمود. از این رو حذف یا کاهش یارانه اسراف کاران راه حلى منطقى به نظر مى رسد.
3. قناعت محورى

قناعت اصل دیگرى است که همواره در منابع اسلامى مورد تاکید ویژه قرار گرفته است . قناعت به معناى قانع بودن به داشته ها و چشم طمع بستن به روى نداشته ها است . در ارشاد القلوب آمده است در تفسیرآیه «فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً» (او را به زندگى خوش و گوارا

زنده مى گردانیم) مراد از این زندگى، قناعت است که باو مى دهیم . قناعت چنان نعمت حیات بخشى است که سلیمان نبى آن گاه که از خدواند ملک عالمیان را خواست، و فرمود:» رَبِّ اغْفِرْ لِى وَ هَبْ لِى مُلْکاً لا یَنْبَغِى لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِى « بنا به گفته تفاسیر از خداوند قناعت خواست. سلیمان با فقیران مى نشست و مى گفت فقیرى در جرگه ى فقیران نشسته.آرى ! قناعت قدرت و ملک آدمى را افزون مى کند. از این روست که در روایتى از امام صادق (ع) قناعت به گنجى تمام نشدنى تشبیه شده است . در حقیقت قناعت مانع از مصرف بى رویه و بى حساب شده موجب استفاده بهینه از دارایى هاى آدمى است .

اگر مردم کشور اسلامى ما با قناعت خو گرفتند و از تجمل پرستى و زیاده خواهى فاصله گرفتند، روند فزاینده مصرف اصلاح خواهد شد و به جاى استفاده بى رویه از امکانات و نعمت هاى خدا دادى، از آن ها براى پیشرفت اقتصادى بیشتر مدد مى گیرد. براى درک ظرفیت بالاى اصل قناعت در میان اصول مصرفى اسلام توجه به این خبر جالب به جاست . بنا به گزارش واحد مرکزى خبر، در چین به دلیل قناعت بسیار مردم و به ویژه هفتصد میلیون روستایى، مصرف کالاهاى چینى در خود چین بسیار اندک است . از این رو، دولت چین براى فروش کالاهاى خود به شهروندان خود، طرحى را در پیش گرفته است که مصرف گرایى را در این کشور افزایش دهد تا کالاهایش روى دست تولید کنندگان نماند. جالب این است که دولت با تخفیف هاى ویژه سعى دارد که پس اندازهاى ده ها میلیون چینى را با وسوسه ایشان به خرید محصولات، به جیب سرمایه داران و تولید کنندگان بریزد . تا جایى که متقاعد کردن این جمعیت انبوه به خرج کردن پس اندازهایشان به عنوان طرحى سرنوشت ساز براى اقتصاد این کشور شده است. (14)

نکته جالب توجه در این خبر آن است که در این کشور بر خلاف ایران مردم آن قدر، قانع و کم مصرف هستند که سرمایه داران سعى در تبلیغ مصرف گرایى براى از بین بردن الگوهاى مصرف دارند. این در حالى است که در حقیقت یکى از عوامل پیشرفت کشورى پرجمعیت مانند چین پرهیز از مصرف گرایى و رعایت الگوى مصرف صحیح با تکیه بر قناعت است. سعدى به جا گفته است که :

قناعت توانگر کند مرد رخبر کن حریص جهانگرد را

قناعت کن اى نفس بر اندکىکه سلطان و درویش بینى یکى

چو سیراب خواهى شدن ز آب جوى چرا ریزى از بهر برف آبروى
نمونه هایى از الگوهاى مصرفى در روایات

در منابع روایى شیعه در مورد مصرف برخى امکانات توصیه هاى خاصى وارد شده است که نشان از اهتمام اسلام به مصرف صحیح دارد. به نمونه هایى از این موراد اشاره مى شود:
1.مصرف صحیح آب

در مورد سیره مصرفى رسول اکرم (ص) آمده است که ایشان با یک «مد» آب (تقریبا ده سیر) وضو مى گرفت و با یک «صاع» (تقریبا سه کیلوگرم) از آب غسل مى کرد.(15)

«راوى مى گوید: به ابو جعفر باقر(ع) و یا ابو عبد الله صادق(ع) گفتم: براى غسل جنابت چند پارچ آب کافى است، آن حضرت گفت: رسول خدا و همسرش با یک طشت آب، غسل مى کردند که پنج پارچ آب ظرفیت داشت. شرح: رسول خدا صلوات الله و سلامه علیه پارچ آبى داشت که بیش از یک کیلوگرم ظرفیت داشت. آن پارچ را پر آب مى کرد و وضو مى گرفت و مقدار کمى از باقیمانده آن را مى نوشید. طشت آبى داشت که پنج پارچ ظرفیت آن بود، آن طشت را پر آب مى کردند و با همسرش دو نفرى غسل مى کردند. موقعى که رسول خدا به تنهائى غسل مى کرد، فقط چهار پارچ آب در طشت مى ریخت و با آن آب غسل مى نمود».(16)

با توجه به این که وضو و غسل از مهم ترین اعمال عبادى مسلمانان است، محدوده مصرفى آب بسیار ناچیز توصیه شده است . این در حالى است که، متأسفانه، برخى مسلمانان براى مصرف آب بسیار غیر مهم تر آب بسیارى مصرف مى کنند.
2. مصرف صحیح مواد غذایى ونان

مواد غذایى، اعم از نان، غذا ، میوه و سبزیجات است که اسلام نسبت به هر کدام توصیه هاى تغذیه اى دارد . اما آن چه در همه این توصیه ها مشترک است، پرهیز از زیاده روى در مصرف آن ها ست . به عنوان مثال از دور ریختن نان ، میوه و غذا نهى شده است و توصیه به استفاده بهینه و حداکثرى از آن ها شده است . در سیره امام سجاد(ع) آمده است که هر گاه ایشان مى دیدند نانى در خانه اش افتاده، گرچه باندازه دم کش مورچه اى بود، از وعده غذایى خانواده اش به اندازه آن مى کاست.(17) در روایات بر مصرف ریزه هاى نان و غذا توصیه بسیارى شده است . از باقى گذاشتن میوه و استفاده از نیم خورده آن توصیه شده است . از دعوات قطب راوندى نقل شده است که، پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: «هر که یک لقمه افتاده یافت و آن را خوب پاک کرد و خوب شست و خورد، در درونش

جا نگیرد تا خدایش از دوزخ آزاد کند»(18). در محاسن از امام صادق ( علیه السّلام) نقل شده است: که هر که میوه یا تیکه نان که روى زمین افتاده برگیرد و پاک کند و بخورد در درونش جاگیر نشود، جز این که، بهشت او را بایست گردد».(19)

از سوى دیگر، پر خورى و زیاده روى در مصرف مواد غذایى نهى شده است. چنان که امام باقر(ع) فرموده اند: «هیچ چیز نزد خداوند مبغوض تر از شکم پر نیست»(20). لذا از آداب غذا خوردن دست کشیدن از غذا پیش از سیرى است: امام رضا(ع) در این باره مى فرمایند: «و ارفع یدیک من الطعام و یک الیه بعض القرم و عندک میل فإنه اصلح لمعدتک و بدنک و اذکى لعقلک و اخف على جسمک»(21). در حالى که هنوز گرسنگى باقى و میل و اشتها برقرار است دست از طعام بردار که این چنین غذا خوردن براى معده و بدن اصلح و براى عقل پاکیزه تر و بر جسم و تن بارى سبک تر است.
سخن آخر

با توجه به شرایط فعلى ایران اسلامى، نیاز جدى براى ترویج اصول مصرفى اسلامى احساس مى شود. چرا که با فرهنگ عمومى مردم سازگار تر است . بنابراین بازخوانى و بازگویى آموزه هاى مصرفى اسلام، نقش بسزایى در اصلاح الگوى مصرفى مردم دارد. براى رسیدن به این هدف بایست نهادهاى فرهنگى و رسانه ها، با برنامه ریزى در این زمینه ، اقدام به تولید محصولات و بسته هاى فرهنگى با زبانى نو نمایند. اصلاح الگوى مصرف از طریق تکیه بر اصول مصرفى اسلام ؛چون قناعت، پرهیز از اسراف، میانه روى و اعتدال در مصرف؛ یکى از بزرگ ترین گام هایى است که در مسیر توسعه و پیشرفت پایدار، برداشته خواهد شد.
پى نوشت ها:

1. فرهنگ بزرگ جامع نوین، احمد سیاح، ج 1 ص659 .

2. غررالحکم، اسراف.

3. غررالحکم، همان.

4. مستدرک الوسایل، کتاب الاطعمه و الاشربه، باب 61

5. حر عاملى، وسایل الشیعه، ج 15، ص 257 . بحار النوار ج71 ص346.

6. بحار الانوار ج 79، ص 317 .

7. نهج البلاغه، خطبه متقین ،خطبه 193، محمد دشتى.

8. کلینى، کافى، ج 4، ص 54.

9. ابراهیم، 7 .

10. بحار ج 78 ،ص 377.

11. وسایل الشیعه، ج 15، ص 261.

12. بحار الانوار- ترجمه جلد 67 و 68، ج2، ص: 343.

13. بحار الانوار- ترجمه جلد 67 و 68، ج2، ص: 340.

14. واحد مرکزى خبر، 1/2/88.

15. سنن النبى صلى الله علیه و آله.

16. گزیده کافى، محمد باقر بهبودى، ج2، ص 21، حدیث 5.

17. آسمان و جهان،ترجمه کتاب السماء و العالم بحار، ج10، باب بیستم خوردن تکه نان و ریزه خوان، ص: 209.

18. همان، ص 208.

19. همان، 207..

20. همان، باب پنجم در نکوهش پرخورى، ص 133.

21. طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام، نصرالدین امیر صادقى، نشر معراجى، 106.

اسراف نيز مانند بسيارى از اعمال, برخاسته از ريشه ها و عواملى است كه بدون پرداختن و مبارزه با آن ها, حذف آن از زندگى فردى و اجتماعى ما ممكن نخواهد بود.

معناى اسراف

در توضيح معناى اسراف گفته اند: اسراف تجاوز از حد است در هر عملى اگر چه حلال كه انسان آن را انجام مى دهد. گرچه كاربرد و مصداق آن در انفاق و مصرف كردن بيشتر است. از اين رو به كارگيرى هر چيز در غير مسير و حد خودش, چه از نظر كميت و چه كيفيت, ((اسراف)) ناميده مى شود.

موارد اسراف

1 ـ ضايع كردن مال و بيهوده تلف كردن آن, هر چه كم باشد, مثل بيرون ريختن آب باقيمانده در ليوان, پوشيدن لباس قيمتى مخصوص مهمانى در محيط كار

2 ـ صرف مال در آنچه به بدن ضرر مى رساند. مثل خوردن پس از سيرى در صورتى كه مضر باشد.

امام صادق (عليه السلام) بمى فرمايد: انما الاسراف فيما اتلف المال و اضرذ بالبدن (1)

اسراف در چيزى است كه موجب اتلاف مال و اضرار به بدن شود.

اما اگر درمان بيمارى و سلامتى آدمى به هزينه زياد نياز دارد, بايد هزينه كرد و به يقين اسراف نخواهد بود.

3 ـ صرف مال در مصارفى كه شرعا حرام است. مانند خريد شراب و ابزار و ادوات حرام.

تذكر اين مطلب لازم است كه در انفاق در راه خدا نيز بايد اندازه را نگه داشت و از حد تجاوز نكرد, زيرا تامين نفقه همسر و فرزندان و تهيه مسائل رفاهى اوليه آنها از واجبات است.

مردى از دنيا رفت و پيامبر(صلي الله عليه وآله)بر او نماز خواند. سپس پرسيد: چند تا بچه دارد و چه چيزى براى آنها گذاشته است؟

ـ يا رسول الله! مقدارى ثروت داشت اما قبل از مردن همه را در راه خدا داد.

ـ اگر اين را قبلا به من گفته بوديد, بر اين آدم نماز نمى خواندم. بچه هاى گرسنه را در اجتماع رها كرده است؟!(2)

يكى از ويژگى هاى عالى فرهنگ اسلام اين است كه در مصرف و استفاده از بعضى امكانات ((شان و موقعيت)) افراد را مدنظر قرار مى دهد و ملاك اسراف و عدم اسراف در بعضى از زمينه ها و موارد را با اوضاع اقتصادى هر زمان و موقعيت اقتصادى و اجتماعى هر فرد گره مى زند. به عنوان مثال خانه بزرگ داشتن و لباس فلان قيمت پوشيدن و ميزان طلا و جواهرات و اندازه نفقه همسر را مى توان به اين مساله نيز منوط كرد. (3) ولى بايد توجه داشت كه وسعت و سادگى چيزى است و تجمل پرستى و زرق و برق پرستى چيز ديگر. از ديدگاه اسلام اولى ممدوح و دومى مذموم است. مساله اى كه در اينجا بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه بهره بردارى از نعمتهاى الهى چنانچه از حد طبيعى هر فرد بگذرد, اسراف است ولى در حد اعتدال مانعى ندارد و چه بسا كمتر از آن حد براى بعضى افراد, مصداق ((بخل)) باشد.

على عليه السلام درباره نشانه مسرف مى فرمايد:

((للمسرف ثلاث علامات: ياكل ماليس له و يلبس ماليس له و يشترى ماليس له)). (4)

اسرافكار سه ويژگى دارد: مافوق شان خود مى خورد, مى پوشد و خريد مى كند.

در تعابير اسلامى حدى را كه براى مسكن معين كرده اند اين است كه به اندازه ((كفايت)) و ((كفاف)) آدمى باشد و اين مقدار نسبت به افراد, خانواده ها, زمانها و مناطق فرق مى كند, ولى در عين حال بايد بگونه اى باشد كه از حد اعتدال آن زمان و منطقه تجاوز نكند.

على عليه السلام در بيان حد لباس انسانهاى باتقوا مى فرمايد: ((ملبسهم الاقتصاد))

لباس پوشيدنشان در حد اعتدال و ميانه روى است.

نه لباسهاى قيمتى مى پوشند و نه لباسهاى ژوليده و پست. بلكه در پرتو لباس معمولى, ظاهرى آراسته, پاكيزه و متين دارند.

عوامل اسراف

اسراف نيز مانند بسيارى از اعمال, برخاسته از ريشه ها و عواملى است كه بدون پرداختن و مبارزه با آنها, حذف آن از زندگى فردى و اجتماعى ما ممكن نخواهد بود. در اين قسمت به بيان و بررسى بعضى از اين عوامل خواهيم پرداخت:

1 ـ خودنمايى 

شخصى كه در دوران زندگى همواره در نيل به خواسته ها و آرزوهاى خويش ناكام مانده و با تنگدستى و محروميت دست به گريبان بوده است, اين سرخوردگيهاى انباشته شده, به تدريج تبديل به عقده هاى روانى شده و در شخصيت او ايجاد اختلال مى نمايد. در اين صورت, فرد دچار اختلال, براى سرپوش گذاردن بر ناكاميها و عقده هاى متراكم خود, دست به عملى مى زند تا او را در اجتماع مطرح كرده و شخصيت دهد. به عنوان مثال براى باز يافتن شخصيت سركوب شده خويش به اسراف و ريخت و پاشهاى غير معقول متوسل مى شود و فكر مى كند كه با اين رويه در اجتماع به عنوان انسانى دست ودل باز و بى اعتنا به ثروت مطرح مى گردد.

2 ـ تربيت خانوادگى

خانواده يكى از اركان تربيت و محل شكل گيرى شخصيت رفتارى انسان است. شيوه هاى رفتارى فرزندان, انعكاسى از نوع تربيت خانوادگى آنهاست, از اين رو بسيارى از دختران و پسران رفتارهاى فردى و اجتماعى, اقتصادى و اخلاقى را از والدين خود مىآموزند و در موقع لزوم آن را به كار مى گيرند.

يك مادر خوب و فهميده كه در خانه الگوى صحيحى براى مصرف داشته باشد و از مصارف غير ضرورى و مسرفانه پرهيز كند, قهرا دخترى خواهد داشت كه در زندگى فردى و اجتماعى آينده خود, دچار ضعف شخصيت و تقليد از ديگران نخواهد شد.

اما در نقطه مقابل, مادرى كه بدون داشتن الگوى صحيح مصرف, به زياده روى و ولخرجى خو گرفته است, اين روش او در ساختار روحى فرزندش اثر گذاشته و قهرا او در زندگى آينده اش آن را به كار خواهد گرفت.

3 ـ فساد اخلاقى

ترك اسراف, يك نوع پايبندى و تعهد به مقررات دينى است كه در اثر تربيت و تهذيب به دست مى آيد.

در بعضى مردم, زمينه اسراف را بايد در شخصيت اخلاقى و روحى آنها جستجو كرد; زيرا شخصى كه خود را به تجاوز و قانون شكنى عادت داده و به گناه خو گرفته است, نمى تواند در امور مالى اش فردى معتدل باشد و همواره به دنبال تامين خواسته هاى افسار گسيخته خود مى باشد. او از اين طريق سرمايه اش را به هدر مى دهد.

4 ـ تقليد

تقليد از ابزار مهم تربيت بشر است. انسان هميشه مى خواهد زندگى اش را با كسانى كه در نظر او داراى شرافت و موفقيت اند, هماهنگ سازد. اين احساس اگر همراه با هدايت عقل و انتخاب الگوهاى مناسب و صحيح باشد, بسيار ارزنده است. و چنانچه با جهل و هواهاى نفسانى همراه باشد, موجب گمراهى و سقوط ارزشهاى دينى و انسانى مى شود.

بسيارى از مردم در توجيه و درست جلوه دادن خلافكاريهاى خود ـ از جمله اسراف عمل ديگران را پيش كشيده و مى گويند ديگران هم, چنين مى كنند, غافل از اينكه عمل ديگران نمى تواند مجوزى براى فساد و ولخرجى آنها باشد.

لباس پوشيدنها, غذا پختنها, طلا و جواهرات, دكورها و ديگر مصارفى كه بر اساس ((چشم و همچشمى)) آميخته با اسراف هستند, كم نيستند و همين روحيه ((چشم و همچشمى)) عاملى براى اختلافات خانوادگى و نگرانيهاى روحى ـ روانى مى شود و خانواده اى را در كام بلاى اسراف و تن به ذلت دادن مى كشد و آرامش روحى زن و شوهر را سلب مى كند.

امام باقر عليه السلام مى فرمايد:اياك ان تطمع بصرك الى من هو فوقك (5)

تو را از اينكه چشم طمع خود را به زندگى فرد بالاتر از خويش بدوزى, بر حذر مى دارم.

5 ـ الگوهاى اجتماعى

آنان كه گفتار و عملكردشان در جامعه به عنوان الگوى عملى مردم بشمار مى رود تاثير عمده اى در چگونگى بهره بردارى مردم از امكانات دارند. نقش بسيار مهم رسانه ها در الگودهى در همين راستا است. زندگى شخصى و نيز ادارى مديران جامعه از همين مقوله است. سياستگذاريها و برنامه ريزيهاى خرد و كلان در جامعه را نيز نبايد فراموش كرد.

رابطه اسراف و فقر

همان گونه كه گناهان ديگر اثرات مادى و معنوى براى فرد و جامعه به دنبال دارند, اسراف نيز آثار وضعى و تكليفى خاص به خود را در پى دارد. شعاع آثار اسراف نه تنها متوجه شخص مسرف مى شود بلكه ديگران را هم كه در مقابل اين پديده شوم روانى سكوت كرده و نهى از منكر نمى كنند, فرا مى گيرد.

((فقر)) و تنگ دستى از عواقب نامطلوب اسراف است كه گاه دامنگير شخص و گاهى دامنگير جامعه مى شود. امام كاظم عليه السلام مى فرمايد:

((من اقتصد و قنع بقيت عليه النعمه و من بذذر و اسرف زالت عنه النعمه))

((هركس كه در زندگى اعتدال و قناعت را پيشه كند, نعمت بر او باقى مى ماند و هر كس كه تبذير و اسراف كند, نعمت از او گرفته مى شود (و فقير مى گردد)))

آنگاه كه نعمتها كاهش يابند و روحيه خودكفايى و قناعت و صرفه جويى از جامعه رخت بر بندد و فقر به آدمى روى آورد, بناچار براى رفع نيازمنى هاى خود به ديگران وابسته خواهد شد و استقلال و شخصيتش را از دست خواهد داد.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: ان مع الاسراف قله البركه (6)

همانا اسراف موجب كاهش و كمبود بركت است.

در يك بررسى كوتاه مى توان به اسرافكاريهاى بسيارى از مردم جامعه پى برد. ميلياردها تومان اسراف سالانه مواد غذايى, خارج شدن هزاران كيلو نان خشك و ضايع شدن خروارها ميوه و سبزى و بلااستفاده ماندن مقادير زيادى لباس قابل استفاده كه چشم هزاران فقير و محروم در انتظار يك دست آنهاست, نمايانگر ناسپاسى و كفران نعمت مردم ماست. نگاه كنيد:

((گفته مى شود از هر ده ميليون قرص نان توليد شده روزانه در تهران چيزى حول و حوش 3 ميليون آن ((دور ريز)) مى شود كه اين ميزان نان در واقع نابود مى شود. اگر وزن متوسط انواع نانهاى سنگين و سبك متفاوت را 150 گرم فرض كنيم در اين صورت در تهران با فرض ده ميليون نان توليد شده در روز, در حدود چهارصدوپنجاه تن نان خواهيم داشت كه از كانال مصرف خانوار خارج مى گردد و به عنوان ضايعات, صرف مصارف دست دوم و سوم مثل خوراك دام و طيور مى رسد كه آن هم براى دام بدون اشكال بهداشتى نيست)) (7) با اين مبالغ هنگفت مى توان سالانه هزاران مدرسه ساخت, هزاران درمانگاه تجهيز نمود و بيماران بسيارى را درمان كرد.

نقل شده است كه امام صادق (علیه السلام) روزى نگاهش به ميوه اى كه بطور كامل خورده نشده و از خانه آن حضرت به بيرون پرتاب شده بود, افتاد.

آنگاه خشمگين شد و (با عتاب) فرمود: اين چيست؟ اگر شما سير شده ايد, بسيارى از مردم سير نشده اند (و گرسنه هستند) آن را به كسى بدهيد كه نيازمند آن است. (8)

چرا غذا را بيش از نياز پخت مى كنيم؟ چرا در مصرف آب و برق صرفه جويى نمى كنيم؟ چرا در استفاده از كاغذ, لوازم التحرير, دستمال كاغذى زياده روى مى كنيم؟ چرا از ميوه ها درست استفاده نمى كنيم؟ چرا در پخت نان و شيوه نگهدارى آن اصول لازم را به كار نمى بنديم؟ چرا عده اى مرفه و بى درد ثروت عمومى جامعه را ـ ولو با درآمدهاى خود ـ با استفاده از ابزار و لوازم لوكس ضايع مى كنند؟ چرا الگوهايى كه در برخى رسانه هاى جمعى و نيز عملكرد بعضى مديران مشهود است جامعه را به سوى يك زندگى تجملى و اسرافگرايانه مى كشد؟ و دهها چراى ديگر كه شما هم حتما روزانه با آن برخورد داريد.

امام صادق (علیه السّلام) مى فرمايد: ((ميانه روى در زندگى چيزى است كه خداوند آن را دوست دارد و اسراف را دشمن دارد حتى اگر اين اسراف با بيرون انداختن هسته خرمايى باشد, چون آن هسته به كار مىآيد (9). يا با بيرون ريختن آب باقيمانده (در ليوان) باشد.)) (10)

اسراف و عدم استجابت دعا

مسرف چون با سو اختيار خود گرفتار اين بيمارى شده و به تنگدستى افتاده است, اگر از خدا بخواهد تا از مخمصه فقر نجاتش دهد, دعايش مستجاب نخواهد شد. امام صادق عليه السلام يكى از چهار نفرى را كه دعايشان مستجاب نمى شود, فردى مى داند كه ثروتش را ضايع كرده, آنگاه از خدا مى خواهد تا به او روزى دهد. خداوند درجواب مى فرمايد: آيا تو را به ميانه روى و اصلاح در امور زندگى امر نكردم؟! (11)

رابطه اسراف و دورى از خدا

از آنجا كه هر بعد روحى انسان در بعد ديگر موثر است, بالطبع انحراف و كژى در يك بعد به انحراف در ساير ابعاد منجر مى شود.

اسراف و تجاوز از حد در امور مادى و معنوى ـ همچون معصيت با چشم, گوش, زبان و ... ـ موجب كمرنگ شدن احكام الهى در مقابل آدمى و در نتيجه تكذيب حق مى شود, اينجاست كه آدمى بتدريج از خداوند دور شده و از نعمت هدايت الهى محروم مى شود و اين, يك سنت قطعى و لايتغير الهى است كه هدايت معنوى در پرتو عمل به دستورات خدا و پرهيز از گناه و محرمات به دست مى آيد.

در غير اين صورت, فراموشى ياد خداوند توسعه مى يابد و بتدريج زندگى فردى و اجتماعى مردم دچار سر در گمى و بى هدفى مى شود; اعتمادها به يكديگر كم مى شود; روحيه ايثار و فداكارى و كارگشايى, از جامعه رخت بر مى بندد; عاطفه و ترحم كاهش مى يابد; مردم در كارهاى خلاف شرع بر يكديگر سبقت گرفته و از انجام اعـمـال و افـعـال خـيـر و پسنديده دريغ مى ورزند. اسراف نيز عاملى براى دور شدن دلها, زياد شدن فاصله طبقاتى, بى تفاوت شدن و دهها عارضه ديگر روحى ـ اجتماعى است كه جامعه را از درون مى پوساند.

اسراف در بيت المال

حفظ بيت المال و نظارت دقيق بر هزينه هاى عمومى و مقدم داشتن الويتها از مهمترين وظايف حكومت اسلامى است.

از آنجا كه همه اقشار جامعه ـ روستايى و شهرى ـ در بيت المال شريك مى باشند چگونه مى توان از بودجه عمومى كشور در زيباسازى بيش از حد و تغييرسالانه دكوراسيون ادارات, شركتها و بانكها و تجهيز دفتر كار مسوولان و خريدگل وگلدان هاىمتنوع قيمتى براىدفتر مديران كشور و برپايى ضيافتهاى غيرضرورى براى مسوولان و يا برپايى بعضى سمينارها استفاده كرد؟!

بطور قطع اينها مصداق ((منكر)) هستند و تا با آنها مبارزه نشود ايجاد عدالت اجتماعى مشكل به نظر می رسد.

عدالت اجتماعى زمانى عينيت پيدا مى كند كه همه ثروتهاى كشور بطور مساوى بين همه اقشار تقسيم و توزيع شود. وجود دارند مديرانى كه طبق دلخواه و خواسته خويش دكور اطاقشان را به هم ريخته و به سبك مورد پسند خود بازسازى مى كنند; گلدانهاى گرانقيمت را خريدارى كرده و اطاق را زينت مى دهند و حال آنكه اين بودجه ها و هزينه مصارفى لازمتر و ضرورى تر دارند. طبيعى است كه اين روش چنان كه اشاره شد علاوه بر رشد تجمل گرايى عمومى, موجب بى اعتماد شدن توده هاى مردمى به دست اندركاران كشور مى شود. اين سيره عملى نادرست نظارتى جدى از سوى دولت اسلامى را نياز دارد تا بيت المال را از شر جاهلان و عاملان حفظ كند.

على عليه السلام در نامه اى به زيادبن ابيه كه جانشين حاكم بصره بود, مى نويسد: ((به خدا سوگند ياد مى كنم, سوگندى از روى راستى و درستى, كه اگر به من خبر رسد كه تو در بيت المال مسلمانان به چيزى اندك يا بزرگ خيانت كرده و بر خلاف دستور, صرف و هزينه نموده اى, بر تو آنچنان سخت خواهم گرفت كه تو را فقير و ناتوان از تامين مخارج خانواده و خوار و پست گرداند.))(13)

پي نوشت :

1 ـ كافى,ج 4 , ص 54 .
2 ـ گفتارهاى معنوى, شهيد مطهرى, ص 163 .
3 ـ براى توضيح بيشتر پيرامون ميزان نفقه همسر, مى توانيد به تحريرالوسيله امام خمينى (ره), ج 2 , كتاب النكاح, فصل نفقات, مساله 8 مراجعه كنيد.
4 ـ سفينه البحار, ج 1 , ص 615 .
5 ـ اصول كافى, ج 2 , ص 137 .
6 ـ وسايل, ج 15 , ص 261 .
7 ـ روزنامه كيهان, 25 خرداد 1372 .
8 ـ مستدرك الوسايل, كتاب الاطعمه و الاشربه, باب 61 .
9 ـ توضيح اين مطلب لازم است كه در آن زمان, هسته خرما در بعضى زمينه ها كاربردى داشته باشد.
10 ـ وسايل, ج 15 , ص 257 .
11 ـ اصول كافى, ج 2 , ص 511 .
12 ـ نهج البلاغه, نامه 20 .
13 ـ بحارالانوار, ج 41 , ص 105 . 

در اين مقاله نويسنده کوشیده نگاهي گذرا به لزوم رعايت اعتدال و دوري از اسراف و بخل داشته باشد و الگوی مصرف را از منظر آموزه های اسلامی بررسی کند.  

دين اسلام، دين اعتدال، ميانه روي و دوري از افراط و تفريط است. اسلام سعي مي كند با برنامه هاي متعدد پيروان خويش را در راه راست و خط اعتدال نگه دارد و با افراط و تفريط در هر امري مخالف است و آن را براي زندگي دنيوي و اخروي و فردي و اجتماعي مسلمانان مضر مي داند.  

جايگاه و اهميت كسب و كار حلال   

در آيين اسلام، درآمدهاي مشروع و كسب و كار و اموال حلال، جايگاه ويژه اي داشته و قرآن مجيد آن را مايه قوام و هستي شخص و جامعه و مايه زينت و آرامش در زندگي اين دنيا مي خواند؛ آنجا كه مي فرمايد: «ولاتوتواالسفهاء اموالكم التي جعل الله لكم قياما...».  

در جاي ديگري مي فرمايد: «المال و البنون زينه الحياه الدنيا...». قرآن افراد متمكن را كه از طريق مشروع اموالي به دست آورده اند، افراد خوب معرفي مي كند و اساسا داشتن مال و تمكن مادي را نوعي امداد الهي به حساب آورده و عنايت و تفضل معبود را در حق بندگان خدا بيان مي كند.  

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مردانگي را در اين دانسته اند كه فرد مسائل و امور مادي اش را بهبود ببخشد و امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «شايسته نيست كسي از تلاش مالي و مادي باز ايستد كه در سايه آن مي تواند آبرويش را حفظ كند و قرض هايش را بپردازد و به بستگانش كمك كند.»  

با توجه به آيات و رواياتي كه در زمينه كسب و درآمد حلال و مشروع آمده است، مي توان چنين بيان نمود كه مال و ثروت نه تنها خوب است، بلكه هر مسلمان آگاه وظيفه دارد در كسب و تحصيل آن تلاش كند و خود و جامعه اش را در رشد اقتصادي ياري رساند.  

نظام اقتصادي اسلام هم كه توجه به سعادت انسان را هدف اصلي خود مي داند، استفاده عاقلانه از منابع طبيعي و امكانات خدادادي را در راه نيل به هدف مقدس خويش، مورد تاكيد قرار داده است.  

الگوي مصرف در اسلام علاوه بر مخالفت با «اسراف» با پديده ناشايست «تجمل گرايي» نيز به عنوان يك بيماري اقتصادي مقابله كرده است.  

انسان نيازهايي دارد كه با توجه به امكانات موجود به رفع آنها مي پردازد و براي رسيدن به مقصود خود، در سايه فكر و تدبير، روش هاي متعددي را به كار مي گيرد. از ديدگاه قرآن، انسان موجود نيازمندي است كه خداوند براي رفع نيازهايش زمين را براي او رام كرده و امكانات و منابع آن را در اختيار وي قرار داده تا مصرف كند.  

قرآن با مطرح كردن مسئله اسراف و بيان مضرات آن و دعوت به اعتدال و ميانه روي در تمام امور زندگي، در حقيقت بهترين الگوي مصرف را براي زندگي سعادتمندانه به آدميان ارائه مي دهد.
قرآن در آيات متعددي به بحث اسراف پرداخته و جنبه هاي مختلف اين امر مذموم را بررسي كرده است.  

آياتي كه اعلام مي دارد خداوند اسراف و مسرفين را دوست ندارد، نشان دهنده اين حقيقت است كه اسراف موجب مي شود تا شخص مسرف، با وجود دارا بودن همه فضايل اخلاقي و اعمال صالح، نتواند به مقام محبت و قرب الهي برسد.  

امام صادق (علیه السلام) در اين باره فرمودند: «دعاي چهار گروه مستجاب نمي شود، يكي از آنها كسي است كه مالي داشته باشد و آن را ضايع كند و سپس از خداوند درخواست كند تا به او روزي عنايت كند. خداوند نيز در جواب مي فرمايد: آيا به تو دستور ميانه روي و اعتدال در مصرف نداده بودم؟»  

امام عسکري (علیه السلام) نيز در نامه اي كه براي يكي از شيعيان فرستادند، او را به توانگري بشارت داده و توصيه فرمودند: «بر تو باد به ميانه روي و اعتدال و برحذر باش از اسراف؛ زيرا اين عمل از كارهاي شيطان است.»  

اسراف نكردن تنها در خوردن و آشاميدن نيست، بلكه موارد آن بسيار گسترده و همه جانبه است و طبق دستور قرآن اسراف نكردن و اعتدال و ميانه روي در همه امورات زندگي، امري لازم و ضروري است.  

روزي پيامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از راهي مي گذشت، ناگاه چشم حضرت به يكي از يارانش به نام «سعد» افتاد كه در حال وضو گرفتن بود، ولي آب زيادي مي ريخت. حضرت خطاب به او فرمود: اي سعد! چرا اسراف مي كني؟ سعد عرض كرد: يا رسول الله! در آب وضو نيز اسراف است؟ حضرت فرمود: بله اگر چه از آب جاري استفاده كني!  

اين آيه بخشش نامتعادل را مجاز نشمرده و آن را باعث حسرت و گرفتاري بخشنده مي داند و در آيه ديگري پس از بيان نشانه هاي بندگان صالح و شايسته خدا، در مورد حدود احسان و بخشش مي فرمايد: «والذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواما». در اين آيه نيز زياده روي در احسان را روشي ناپسند بر شمرده است.  

نه اسراف، نه خست  

قرآن اسراف را نمي پذيرد و در نقطه مقابل آن سختگيري در مخارج زندگي را نيز قبيح و ناپسند مي شمارد و اجازه نمي دهد كه افراد حريص و مال اندوز و تنگ نظر، به بهانه پرهيز از اسراف در دامن خساست و سخت گيري در مصرف بيفتند.  

امام علي (علیه السلام) فرموده است: «هر كه ثروتي دارد، مبادا آن را تباه كند؛ زيرا صرف كردن بي مورد آن ريخت و پاش و اسراف است. اين كار او را در ميان مردم كوته بين بلند آوازه مي كند اما در نزد خدا بي مقدار است. (15)  

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نيز فرموده است: «نشانه مسرف چهار چيز است: به كارهاي باطل مي نازد، آنچه را فراخور حالش نيست مي خورد، در كارهاي خير بي رغبت است و هر كس را كه به او سودي نرساند، قبول ندارد.»  

برخي به غلط گمان كرده اند كه حرام كردن زينت ها و پرهيز از غذاها در روزهاي پاك و حلال نشانه زهد و پارسايي و قرب به خداوند است. قرآن خطاب به آنان مي فرمايد؛ «قل من حرم زينه الله التي اخرج لعباده و الطيبات من الرزق قل هي للذين امنوا في الحياه الدنيا خالصه يوم القيامه؛ اي پيامبر! بگو زيورهايي را كه خدا براي بندگانش پديد آورده و روزهاي پاكيزه را چه كسي حرام گردانيده؟ بگو: اين نعمت ها در زندگي دنيا براي كساني است كه ايمان آورده اند و روز قيامت نيز خاص آنان مي باشد.»  

نقش رعايت اعتدال در زندگي   

در اسلام همان طور كه تجمل گرايي افراطي كه از آن به تجمل پرستي تعبير شده، مردود است؛ محروم كردن خود از زيبايي هاي پاك و حلال مانند لباس زيبا و مناسب و زيبايي هاي طبيعت و... پسنديده نيست؛ زيرا انسان زيبايي پسند است. امام مجتبي(علیه السلام) هنگامي كه به نماز برمي خاست، بهترين لباس خود را مي پوشيد. پرسيدند: چرا بهترين لباس خود را مي پوشيد؟ فرمودند: «خداوند زيباست و زيبايي را دوست دارد. از اين رو من لباس زيبا را براي راز و نياز با پروردگارم مي پوشم، همو كه دستور داده زينت خود را به هنگام بيرون رفتن به مساجد برگيريد.»  

زندگي اسراف گرانه علاوه بر اينكه روح عاطفي و انساني را از بين مي برد و انسان را از درد و سوز ديگران بي خبر مي سازد، از نظر اقتصادي نيز به شخص مسرف و بلكه به اجتماع آسيب مي رساند؛ چرا كه سرمايه ها را پايان مي بخشد و فرد و جامعه را به نابودي مي كشاند. امام علي(علیه السلام) مي فرمايد: «هركس اعتدال و ميانه روي را خوب رعايت نكند، بر اثر اسراف گري به نابودي كشيده مي شود.»  

بنابراين راه نجات و موفقيت در اعتدال است و اين روش باعث ثبات و پيشرفت مي شود. كسي كه آن را ترك كند، بي ترديد گرفتار آفت ها مي شود و سرانجام به هلاكت معنوي از يك سو و تهي دستي از سوي ديگر دچار خواهد شد. امام علي(علیه السلام) در اين باره فرموده اند: «ناديده گرفتن برنامه اعتدال در زندگي باعث فقر و بدبختي مي گردد.»  

دوري از خداوند و هدايت او، جزو ياران شيطان قرار گرفتن و هلاكت دنيوي و اخروي از جمله كيفرهايي است كه خداوند براي اسرافكاران درنظر گرفته است.  

قرآن ميانه روي را الگوي مصرف و عامل پايداري خانواده و جامعه معرفي مي كند. «والذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواما».  

«قوام» به معناي حد وسط و اعتدال است. اقتصاد اسلامي براي افراد و جوامع دو ارمغان مهم دارد: بشر را از بزرگ ترين رنج تاريخي او كه مسئله معيشت و غصه تأمين نیازمندی های زندگي است، نجات مي دهد. هم چنين جامعه و فرد را از عوارض شوم فقر كه سوءاخلاق و فساد و فحشا و حتي كفر و بي ديني است، محفوظ نگه مي دارد.  

كي از تدابير مهم اسلام براي تأمين زندگي و جلوگيري از فقر ارائه الگوي صحيح است. امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «ضمانت مي كنم كسي كه ميانه روي كند، فقير نشود.»  

رعايت اعتدال در هزينه هاي زندگي به قدري مهم است كه امام علي(علیه السلام) درك لذت ايمان واقعي را منوط به آن دانسته و فرموده اند: «انساني كه اين سه خصلت را نداشته باشد، حقيقت ايمان را نخواهد چشيد: ژرف انديشي در علم دين، شكيبايي در حوادث، اندازه گيري نيكو در امر معيشت.»  

امام كاظم(علیه السلام) نيز فرموده اند: «هيچ انساني با ميانه روي نيازمند نمي شود.»  

لزوم صرفه جويي و قناعت  

صرفه جويي و قناعت در زندگي و هزينه هاي مختلف، مايه آرامش روحي و رواني است و كسي كه آن را سرلوحه زندگي خود قرار مي دهد، از فقر و بدبختي نجات مي يابد و شرافت و عزت اجتماعي و رضايت و خشنودي الهي را به دست مي آورد. اگر قرآن به مومنين صالح وعده خوشبختي وحيات طيبه داده است. طبق فرمايش امام علي(علیه السلام) مراد از آن قناعت در زندگي است.  

سول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بهترين فرد از امت اسلامي را كسي مي داند كه صرفه جويي پيشه كرده و به روزي حلال قانع باشد و بدترين فرد از امت اسلامي را كسي دانسته كه حريص دنيا باشد.  

طبيعت انسان بر آمال و آرزوها سرشته شده است، اگر انسان بدون تربيت نفس پيش رود و دسترسي به مربي آگاه پيدا نكند، در چنين حالتي در آرزوهاي مادي و شهوي باقي مي ماند و هرگز به كمالات انساني نمي رسد، اما اگر از تعاليم آسماني بهره برده و بر نفس خود چيره شود و رسيدن به دنيا و اهل آن را هدف قرار ندهد، به سعادت دنيوي و اخروي خواهد رسيد. راه عملي قناعت و اجتناب از اسراف، باور كردن حساب و بازدهي اعمال در روز رستاخيز و همسويي با نيكان و دوري از اهل دنياست.  

امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «با دوري از حرص و طمع به ميدان قناعت وارد شو.» امام علي(علیه السلام) نيز فرموده اند: «هيچ گاه قناعت پيش نيايد جز آنكه حرص و طمع از ميان برود.»
الگوهاي فكري و حركتي نبايد اهل دنيا باشند وگرنه انسان را به دنبال خود مي كشانند كه در آن صورت هر چه فرد تلاش كند، به جايي نمي رسد. فرهنگ صحيح مصرف را علاوه بر اينكه از آياتي كه در مورد اسراف و زيان هاي آن صحبت مي كند، مي توان به دست آورد، از مكتب اهل بيت(علیهم السلام) نيز مي توان دريافت. امام سجاد(علیه السلام) در اين خصوص فرموده اند: پروردگارا! بر محمد و آلش درود فرست و پرده اي بين من و اسراف حايل كن و با درپيش گرفتن انفاق و ميانه روي به زندگي من قوام بخش و راه هاي صحيح مصرف و اندازه گيري در معيشت را به من تعليم فرما و به لطف خود مرا از ارتكاب تبذير بركنار دار!»  

با توجه به اين فرمايش امام سجاد (علیه السلام) تمتع و انتفاع از مواهب الهي، قناعت و پرهيز از اسراف و تبذير سه اصل اساسي است كه اسلام به عنوان الگوي صحيح مصرف ارائه مي دهد.  

توجه به اعتدال و صرفه جويي در هزينه هاي زندگي مايه بقا و توانايي مالي در زندگي و حافظ مناعت و شخصيت انساني آدمي است. درآمد زندگي همچون چشمه آبي است كه در بستر رود به جريان مي افتد كه اگر مهار نشود، هر اندازه كه متراكم و انبوه هم باشد، يا به هدر مي رود يا به دريا مي ريزد؛ اما اگر در جاي مناسبي سد شود و با دقت و محاسبه مقدار ورودي آن معين و بر همين اساس راه هاي خروجي آن اندازه گيري شود، نه تنها از هدر رفتن آن جلوگيري مي شود بلكه با برنامه ريزي صحيح مي توان از آن در جهات مختلف به صورت بهينه استفاده كرد.  

اندازه گيري در مخارج نسبت به درآمد براساس ضرورت ها و پس انداز مقداري از مازاد مصرف، بنيان خانواده را تا حد زيادي در مقابله با خطرات محافظت خواهد نمود. اسراف بر هم زننده تعادل و موازنه بين دخل و خرج و نيز نابودكننده توانايي مالي زندگي و ضايع سازي ثروت و امكانات حيات است و حال آنكه قناعت عامل عزت، بي نيازي، خودكفايي، آرامش روحي و رضايت ابدي است.»  

خوشا به حال كسي كه به ياد رستاخيز بوده و با عمل نيك، خود را براي محاسبه آماده مي سازد، و به آنچه خداوند روزي مي دهد قناعت نموده، از خدا راضي مي باشد.»  

از همين روست كه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: « بر شما باد به صرفه جويي زيرا آن گنجي است تمام نشدني!»  

منبع:http://www.rcirib.ir