در تحليل و ريشه يابى هر پديده اى ناگزير از واقع گرايى و واكاوى عوامل گوناگونى
خواهيم بود كه بسترساز پيدايش و استمرار آن گشته است. بى ترديد فقر به عنوان يك
پديده منفى و نكبت خيز، عوامل پديد آورنده اى دارد و نمى توان در نگرش فقرشناسانه
به يك عامل بسنده كرد.
با توجه به ابعاد فردى و اجتماعى فقر، مى بايد عواملِ درونى و برونى ايجاد كننده
فقر را سراغ گرفت. پاره اى از اين عوامل در پيوند با منش و روش افراد شكل مى گيرد
كه از بى بهرگىِ آنان از عقل و تدبير و فعاليت مادى حكايت دارد.
در اين جا مى توان مواردى مانند خو گرفتن به زندگىِ انگلى، تنبلى و ريخت و
پاشهاى مالى و گرايش به نيازهاى كاذب در خريد را نام برد كه هر كدام سهمى در فقر
شهروندان دارد و به روشنى حاكى از فقدان مديريت و خردورزى در زندگى شخصى است.
دير يا زود مصايب اين بى تدبيريها گريبان گير آنان شده و در برخى شرايط جدايى
همسران و از هم پاشيدگى كانونهاى خانوادگى را سبب مى گردد كه فاجعه سازى آن براى
جامعه در خور نگرانى است.
چنان كه پيامبر اسلام ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ درباره تبذير چنين فرموده
است:
«مَنْ بَذَّرَ اَفْقَرَهُ اللّهُ» [4]
«كسى كه ريخت و پاش كند، خداوند او را تنگ دست مى كند.»
حضرت امير ـ عليه السلام ـ از اسراف به عنوان عامل فقر ياد مى كند:
«سببُ الفقرِ الاسرافُ» [5]
«زياده روى در خرج مايه تنگ دستى است.»
بدين سان، آنان كه بر اثر اسراف و تبذير در اموال شان فقير مى شوند، مى بايد خود
را ملامت كنند. فرا افكنيهايى كه اينان به هنگام شكوه و شكايت از زمانه و سرنوشت و
بخت بر زبان مى آورند، دلالت بر كوتاهيها و نابخرديهاى خودشان دارد; زيرا در صورت
رعايت تعادل در امور مالى و پرهيز از ولخرجيها و ريخت و پاشها وسعى در پس انداز و
تأمين آتيه مى توانستند بيش و كم پاسخ گوى نيازهاى مادى خود باشند.
اندازه نگاه داشتن در هزينه هاى مالى از اصول مديريت و سرپرستى هر خانواده بوده
و نمودار عقل اقتصادى به شمار مى آيد. امام صادق ـ عليه السلام ـ در سخنى پيشرفت و
سرافرازى مردان و زنان ميانه رو در امر معاش را خود تضمين كرده است:
«ضَمَّنْتُ لِمَنْ اقْتَصَدَ اَنْ لايَفْتَقِرَ.» [6]
«براى كسى كه در خرج كردن ميانه روى دارد ضمانت مى كنم كه هيچ گاه تنگدست
نگردد.»
پرهيز از افراط و اسراف در عرصه اقتصادى نه فقط از فقر و قرض و گرفتاريهاى ديگر
مى رهاند، بلكه عامل بركت و فزونى دارايى انسان نيز خواهد گشت. امام على ـ عليه
السلام ـ ميانه روى و زياده روى در امور مالى را در تقابل با هم قرار داده و همگان
را به رعايت عدالت در دخل و خرج دعوت كرده است:
«اَلْقَصْدُ مِثْراةٌ وَ السَّرْفُ مَثْواةٌ» [7]
«ميانه روى فزونى ثروت را به همراه دارد، و زياده روى تباهى آن را.»
