پیمانه:درست مصرف کنیم، همیشه مصرف کنیم

1ـ اتلاف و اسراف گوشت هاي قرباني يكي از مشكلاتي كه در عصر حاضر در مورد قرباني كردن در حج تمتّع پيش آمده، مسأله اتلاف و اسراف گوشت هاي قرباني در حدي بسيار وسيع است. هر كس كه توفيق تشرف به حج را يافته و در روز دهم ذيالحجه (عيد قربـان) قـربـانـگاه هاي (مذابح) موجود در نزديكي مني را از نزديك ديده باشد بدون شك بزرگترين چيزي كه توجه او را به خود جلب كرده و متعجبش ساخته از بين رفتن ميليون ها قرباني بوده است كه در قربانگاه ها دفن شده يا سوزانده ميشوند.

بدون شك اين كار مصداق اسراف است چه اينكه تطبيق مفاهيم بر مصاديق آن داير مدار صدق عرفي است و هيچ عرفي در اسراف بودن چنين كاري شك نميكند ولي آيا حكم اين اسراف نيز همچون ديگر مصاديق اسراف، حرمت است يا اينكه در خصوص مسأله حج، ويژگي هايي وجود دارد كه مانع از ترتب حكم حرمت بر چنين اسرافي ميشود؟ از آنجا كه اين معضل نوظهور بوده و لااقل به شكل كنونياش سابقه نداشته است، در كتب فقهي ما مورد بحث قرار نگرفته تا اينكه اخيراً برخي از فقهاي معاصر بدان پرداخته و صريحاً فتوا به عدم جواز چنين اسرافي دادهاند.

از ديدگاه ايشان، مسأله ذبح قرباني در زمان ما چهار حالت دارد:

1 ـ اگر انجام ذبح در منا ممكن باشد و يا در صورت عدم امكان، در مذابحي كه در خارج از منا ساختهاند امكانپذير باشد و بتوان گوشتهاي قرباني را در مصارفشان صرف نمود به گونهاي كه اتلافي پيش نيايد، بدون شك متعين بوده و بر هر كار ديگري مقدم است.

2 ـ اگر نيازمندان و مستحقين در منا يافت نشوند ولكن انتقال گوشت هاي قرباني به مناطق ديگر و صرف آنها براي نيازمندان امكان داشته باشد در اين صورت نيز واجب است قرباني را در منا ذبح نموده و سپس به خارج از منا انتقال دهند.

3 ـ اگر انتقال گوشت هاي قرباني به خارج از منا يا خارج از حجاز، امكانپذير نباشد ولي در صورتي كه ذبح در مكان ديگري از محدوده مكه يا حرم واقع شود امكان صرف گوشت هاي قرباني در مصارفش وجود داشته باشد در اين صورت نيز بنابر احتياط واجب، لازم است كه ذبح در همان مكان ها (داخل مكه يا داخل حرم) انجام شود.

4ـ هرگاه هيچ يك از راه هاي فوق امكانپذير نباشد به گونهاي كه ذبح قرباني در منا يا در محدوده حرم منجربه اتلاف آن بشود در اين صورت احتياط وجوبي آن است كه حاجي قيمت خريد قرباني را كنار گذاشته و ساير مناسك را بجا بياورد و سپس بعد از برگشت از حج، در وطن خود يا در محل ديگري در ماه ذيالحجه قرباني خود را ذبح كند.

البته در صورت امكان، بهتر است كه حاجي با بعضي از خويشان و دوستان خود به گونهاي برنامهريزي كند كه در روز عيد قربان آنان به نيابت از او در وطن قرباني كرده و پس از آن حاجي به تقصير و ساير اعمال بپردازد، لكن اين كار واجب نيست زيرا براي بسياري از حجاج موجب عسر و حرج ميباشد.⁷ از آنجا كه اين نظريه، عليرغم طرح تفصيلي ادله خود، مورد توجه دقيق بعضي از فضلا و صاحبنظران قرار نگرفته و اشكالاتي بر آن مطرح شده است و نيز با عنايت به آثار اجتماعي مهمي كه از عمل به اين فتوا حاصل ميگردد، نگارنده در صدد برآمد كه با تحريري نسبتاً جديد از نظريه مزبور (كه عمدتاً برگرفته از ادله صاحب اين فتوا است) اشكالات وارد شده را نيز پاسخ گويد