1 . غدیر از دیدگاه قرآن
درباره واقعه غدیر و اهمیّت این روز، آیاتى از قرآن نازل شده است. پیش از خطبه غدیر این آیه نازل شد:
(یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ);1
اى پیامبر! آن چه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است، (به مردم) ابلاغ كن; و اگر چنین نكنى، رسالت خدا را انجام نداده اى.
آن گاه كه پیامبر خدا صلى اللّه علیه وآله خطبه را به پایان رساند، این آیه كریمه فرو فرستاده شد:
(اَلْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَكُمُ الاْسْلامَ دیناً);2
امروز دین شما را به حدّ كمال رسانده و نعمت را بر شما تمام كردم و آیین اسلام را برایتان برگزیدم.
هنگامى كه خطبه غدیر پایان یافت و مسأله بیعت با امیر مؤمنان على علیه السلام به طور جدّى مطرح شد، عربى درخواست عذاب نمود و این آیه درباره او نازل شد:
(سَأَلَ سائِلٌ بِعَذاب واقِع);3
درخواست كننده اى تقاضاى وقوع عذابى نمود.
خلاصه شأن نزول این آیه مباركه چنین است:
پس از آن كه واقعه غدیر پایان یافت، شخصى به نام «حارث بن نُعمان فهرى» نزد رسول خدا صلى اللّه علیه وآله آمد و با حالى آشفته به حضرتش چنین خطاب كرد: ما را به نماز گزاردن امر نمودى امتثال كردیم. دستور به پرداخت زكات فرمودى اطاعت كردیم و... و اكنون بازوى پسر عمویت را گرفته و او را به عنوان ولىّ و سرپرست بر ما نصب نمودى! آیا این دستور از پیش خود توست یا از خدا؟

پیامبر خدا صلى اللّه علیه وآله در پاسخ فرمود:
والّذی لا إله إلاّ هو، هذا من اللّه;
به خدایى كه جز او معبودى نیست سوگند! این فرمانى از جانب خداوند است.
حارث پشت كرد و به طرف مركب خود حركت كرد و مى گفت: خدایا! اگر آن چه محمّد مى گوید حق است، بارانى از سنگ هاى آسمانى بر ما ببار و یا عذاب دردناكى بر ما فرو فرست!
هنوز به مركبش نرسیده بود كه خداوند سنگى فرو فرستاد كه بر فرقش خورد و از دامنش بیرون گشت. در این هنگام خداوند این آیه را نازل فرمود:
(سَأَلَ سائِلٌ بِعَذاب واقِع * لِلْكافِرینَ لَیْسَ لَهُ دافِعٌ);4

2 . شمار راویان حدیث غدیر از صحابه
طبق تحقیقى كه انجام یافته است، بیش از یك صد و بیست مرد و زن صحابى به نقل حدیث غدیر پرداخته اند و محدثان اهل سنّت در كتاب هایشان با سلسله سندهاى خود حدیث غدیر را از این ها نقل كرده اند كه این روایت ها در كتاب هایى كه به طور مستقل در زمینه حدیث غدیر نوشته شده آمده اند.
در میان مورّخان و سیره نویسان، نسبت به شمار حاضران در روز غدیر و شنوندگان خطبه رسول خدا صلى اللّه علیه وآله اختلاف نظر است كه بنا بر برخى از اقوال، شمار حاضران در آن اجتماع، یك صد و بیست هزار نفر بوده است و واضح است كه با توجّه به این نقل، حدیث غدیر فقط از10001 حاضران، به ما رسیده است.

3 . راویان حدیث غدیر از تابعین
نكته دیگر این كه تعداد راویان حدیث غدیر از تابعین، چند برابر صحابه است. البتّه این امرى روشن است; زیرا افراد بسیارى از تابعین این حدیث شریف را از یك صحابى شنیده اند و این حدیث را براى تعداد زیادى از شاگردان خود نقل كرده اند. از این رو شمار علماى اهل تسنّن در قرون متمادى كه در زمره راویان حدیث غدیر به شمار مى آیند به صدها نفر مى رسد.

4 . اسناد حدیث غدیر
حدیث غدیر با سندهاى بسیارى نقل شده و فراتر از حدّ تواتر است. از این رو سندهاى این حدیث قابل شمارش نیست. سه شاهد بر این مطلب مى توان ارائه كرد:
نخست. كتاب هایى كه درباره سندهاى حدیث غدیر تألیف شده به حدّى زیاد است كه اگر بخواهیم به نام آن ها اشاره كرده و نگارندگان آن ها را ـ از علماى بزرگ گذشته ـ معرفى كنیم، سخن به درازا مى كشد و در این نوشتار نمى گنجد.
دوم. عدّه اى از نگارندگان بزرگ اهل تسنّن، با جمع آورى احادیث متواتر، كتاب هایى در این زمینه تألیف كرده اند كه «حدیث غدیر» نیز در بسیارى از آن تألیفات، به عنوان حدیثى متواتر ذكر شده است. براى نمونه به ذكر چند مورد اكتفا مى شود:
1 . جلال الدین عبدالرحمان سیوطى كه یكى از بزرگ ترین علماى اهل تسنن در قرن نهم و دهم و داراى تألیفات بسیارى است، چند كتاب جداگانه در احادیث متواتر تألیف نموده و «حدیث غدیر» را در آن ها آورده است. 6
2 . مرتضى زبیدى، نویسنده كتاب تاج العروس كه از معتبرترین كتاب هاى لغوى است، یكى از تألیفاتش را به احادیث متواتر اختصاص داده و «حدیث غدیر» را در آن ذكر كرده است. 7
3 . كتّانى نیز كتابى را در احادیث متواتره نگاشته و «حدیث غدیر» را در آن آورده است. 8
4 . شیخ على متقى هندى، نگارنده كتاب كنز العمّال، كتاب ویژه اى در احادیث متواتر نگاشته و «حدیث غدیر» را در آن آورده است.
5 . ملاّ على قارى هروى نیز كتابى در خصوص احادیث متواتر تألیف نموده است و «حدیث غدیر» را در آن ذكر كرده است.
بنا بر این، «حدیث غدیر» در كتاب هایى كه به احادیث متواتر اختصاص دارد موجود است.
سوم. عدّه زیادى از محدّثان و حافظان بزرگ اهل تسنن به تواتر حدیث غدیر تصریح نموده اند كه براى نمونه به ذكر نام سه نفر از آنان اكتفا مى شود:
1 . شمس الدین ذهبى، با تعصّب شدیدى كه به عقاید اهل تسنّن دارد مى گوید: حدیث غدیر متواتر است و من یقین دارم كه رسول خدا صلى اللّه علیه وآله این سخن را فرموده است. 9
2 . ابن كثیر دمشقى نیز در كتاب البدایة و النّهایه به تواتر «حدیث غدیر» اعتراف مى كند. 10
3 . حافظ كبیر شمس الدین جَزَرى نیز در كتاب اَسنى المطالب فى مناقب علىّ بن ابى طالب علیهما السلام، به تواتر «حدیث غدیر» اعتراف مى نماید. 11
البته ما در این جا فقط به چهار نكته اساسى اشاره كردیم كه هر كدام از آن ها به تألیف جداگانه اى نیاز دارد و از حوصله این نوشتار بیرون است.
 پی نوشتها:
1 . سوره مائده: آیه 67.
2 . سوره مائده: آیه 3.
3 . سوره معارج: آیه 1.
4 . سوره معارج: آیات 1 و 2.
5 . تفسیر ثعلبى: 10 / 35، شواهد التنزیل: 2 / 381.

  6 . ر.ك: نظم المتناثر من الحدیث المتواتر: 195، النصائح الكافیه: 92، نفحات الأزهار: 8 / 319.
7 . ر.ك: ملحقات احقاق الحق: 23 / 10.
8 . نظم المتناثر من الحدیث المتواتر: 194 حدیث 232.
9 . سیر اعلام النبلاء: 8 / 335.
10 . البدایة والنهایه: 5 / 213.
11 . أسنى المطالب فى مناقب على بن ابى طالب علیهم ا السلام: 3 و 4.