مأيوس نشويد!

در قرآن مي‏خوانيم: «اي كساني كه ايمان آورده‏ايد، مراقب خويش باشيد، هنگامي كه شما هدايت يافتيد، گمراهي كساني كه گمراه شده‏اند به شما زياني نخواهد رساند، بازگشت همه شما به سوي خداست و شما را از آنچه انجام مي‏داديد آگاه مي‏سازد.»(1)

آيا اين آيه با اصل «امر به معروف و نهي از منكر» منافات دارد؟

«جبيربن نفيل» مي‏گويد: در ميان جمعي از ياران پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نشسته بودم و از همه كم سن و سالتر بودم، صحبت از امر به معروف و نهي از منكر بود كه من با تمسك به اين آيه خواستم ضرورت امر به معروف و نهي از منكر را زير سؤال ببرم كه همگي يك صدا مرا سرزنش كردند و گفتند: آيه‏اي از قرآن را بدون اينكه به معنايش پي‏ببري، از بقيه جدا كرده‏اي؟!»

آري! آيه فوق مربوط به شرائطي است كه امر به معروف و نهي از منكر كارساز نيست و تأثيري ندارد، در اين مواقع است كه انسان نبايد نگران گردد، زيرا وظيفه خويش را در حدّ مقدورش انجام داده و گمراهي آنها به وي زياني نخواهد رسانيد.

پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در باره آيه فوق، فرمود:

«امر به معروف و نهي از منكر كنيد، اما هنگامي كه ديديد مردم دنيا را مقدم كرده‏اند و بخل و هوي و هوس برآنها حاكم گشته و هركس تنها به رأي خويش عمل مي‏كند، (و به رأي آمرين به معروف و ناهين از منكر وقعي نمي‏نهند.) به خويش بپردازيد و عوام را رها كنيد.»(2)

يك سوم قرآن در دو سطر:

گاه مي‏شود كه يك كلمه، دنيايي از مفاهيم را در خود جمع مي‏كند و گوينده با آن يك كلمه، دريايي از معارف را به ديگري منتقل مي‏نمايد، در مورد قرآن چنين ادّعايي، گزاف نخواهد بود چرا كه كلمات و حروف آن از جانب حكيم علي الاطلاق، صادر شده است، با تمام اينها برخي از سوره‏ها ويژگيهاي ممتازي دارند، از جمله، «سوره توحيد» است كه مطالبي ژرف پيرامون خداوند متعال دارد، و از آنجا كه اگر كلّ قرآن را در سه بخش (مبدأ، معاد و آنچه ميان اين دو مي‏باشد.) تقسيم كنيم، چكيده معارف مربوط به مبدأ متعال در اين سوره، متجلي گشته، لذا پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله آن سوره را برابر با 31 قرآن دانسته و خطاب به اصحاب خويش چنين مي‏فرمود:

«آيا از خواندن يك سوم قرآن در يك شب، عاجزيد؟» يكي از حضّار عرضه داشت: «اي رسول خدا! چه كسي توانايي آن را دارد؟» پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «سوره "قل هواللّه" را بخوانيد.»

احترام ملائكه به قاري قرآن:

انس با قرآن و تلاوت آميخته با فهم معاني و مفاهيم آن، انسان را در آسمان معرفت الهي به پرواز در مي‏آورد و با ملائكه هم سنخ مي‏كند و ملكوتيان به او عشق مي‏ورزند، افزون بر اين برخي سوره‏هاي قرآن خواصّ ويژه‏اي نيز به همراه دارند، از جمله در روايتي كه امام صادق عليه‏السلام نقل فرموده است چنين مي‏خوانيم:

«پس از آنكه رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله بر جنازه «سعد بن معاذ» نماز گزارد، فرمود: هفتاد هزار فرشته كه در ميان آنها جبرئيل نيز بود بر جنازه او نماز گزاردند. من از جبرئيل علت اين احترام ملائكه را پرسيدم و او گفت: بخاطر اينكه او در همه حالات: در نشستن، ايستادن، سواره بودن، پياده روي و رفت و آمد "قل هواللّه احد" را تلاوت مي‏كرد.»(3)

واي بر عيب جويان!

در قرآن مي‏خوانيم: «ويل لكّل همزة لمزة» (واي بر هر عيبجوي مسخره كننده‏اي!) در حديثي از پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏خوانيم: «درشب معراج گروهي از اهل دوزخ را ديدم كه گوشت از پهلويشان مي‏چيدند و به آنها مي‏خوراندند، از جبرئيل در باره اينها پرسيدم: گفت: اينها گروهي از امت تو هستند كه كارشان، عيبجويي و تمسخر بود.»(4)

در باره «همزة» گفته شده كه از ماده «همز» به معناي «شكستن» مي‏باشد، و عيبجويان در حقيقت در پي شكستن شخصيت ديگران هستند.

در باره عيبجويان پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در حديثي، چنين فرموده: «آيا شما را از شريرترين مردم آگاه نسازم؟» گفتند: «آري، اي رسول خدا!» فرمود: «آنها كه بسيار سخن چيني مي‏كنند و آنها كه در ميان دوستان،

هريك از شما كه عهده دار سرپرستي يتيمي گردد و حق آن را ادا كند و دست بر سر وي‏كشد، خداوند به عدد هر موئي، حسنه‏اي براي او مي‏نويسد و به هر موئي، سيئه‏اي از او محو مي‏كند و به هرموئي، درجه‏اي به او عطا مي‏نمايد.

جدايي مي‏افكنند و آنها كه براي افرادپاك، عيب مي‏تراشند.»(5)

و بالاخره در مورد كساني كه به ديگران بي‏احترامي مي‏كنند فرمود:«اذلّ النّاس من أهان النّاس»«ذليل‏ترين مردم، كسي است كه به مردم اهانت كند.»(6)

از كجا به دست آوردي و در كجا صرف نمودي؟

قرآن در باره كساني كه براي رياكاري اموالي را در «امورخير» صرف مي‏كردند و منّت مي‏گذاشتند مي‏فرمايد: «ايحسب ان لم يره احد» (آيا گمان مي‏كند كه كسي او را نديده (و از نيت او آگاه نمي‏باشد)؟)

آري، خدا مي‏داند كه اينان چگونه و از چه راهي مال به دست آورده و در چه راهي و با چه نيّتي صرف كرده‏اند. پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نيز فرموده‏اند: «در قيامت هيچ بنده‏اي گام نمي‏نهد، مگر آنكه از وي در باره چهار چيز، سئوال گردد:

ـ از عمرش، كه در چه راهي آن را سپري كرده.

ـ از مالش، كه از چه راهي بدست آورده، و در چه راهي مصرف نموده.

ـ از عملش، كه چه كارهايي انجام داده.

ـ از محبت ما اهل بيت عليهم‏السلام .(7)

دست محبت بر سر يتيمان:

در قرآن مي‏خوانيم: «فَاَمَّااليتيم فلا تقهر» (... پس يتيم را تحقير مكن.)

پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «هنگامي كه يتيم اشك ريزد، عرش خدا به لرزه در آيد.» خداوند به فرشتگان مي‏فرمايد: «اي ملائكه من! چه كسي اين يتيم را كه پدرش در خاك جاي گرفته، گريان نموده؟» ملائكه مي‏گويند: «پروردگارا! تو آگاهتري.» خداوند مي‏فرمايد: «اي ملائكه من! شما را گواه مي‏گيرم كه هركس گريه‏اش را خاموش و قلبش را شاد سازد، در روز قيامت او را شاد خواهم كرد.»(8)

در حديث ديگري از يكي از ياران پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله چنين نقل شده: «ما خدمت رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نشسته بوديم، پسركي نزد وي آمد و چنين گفت: «كودكي يتيم هستم با خواهري يتيم و مادري بيوه. از آنچه خدا به تو اطعام كرده به ما اطعام كن، تا خداوند از آنچه نزد اوست بحدي به توارزاني كند كه خشنود گردي.»

پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: اي پسر! چه زيبا سخن گفتي!

سپس رو به «بلال» كرده، فرمود: «برو و از آنچه نزد ماست، بياور.»

بلال بيست و يك خرما با خود آورد، پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «هفت دانه براي تو. هفت دانه براي خواهر و هفت دانه براي مادرت.»

«معاذ بن جبل» برخاست و دستي بر سركودك كشيد و گفت: «خداوند يتيمي تو را جبران كند و تو را جانشين نيكوكاري براي پدرت قرار دهد.»

پيامبر به معاذ فرمود: از اين كار، چه هدفي داشتي؟»

گفت: «محبّت و رحمت.»

پيامبر فرمود: «هر يك از شما كه عهده دار سرپرستي يتيمي گردد و حق آن را ادا كند و دست بر سر وي‏كشد، خداوند به عدد هر موئي، حسنه‏اي براي او مي‏نويسد و به هر موئي، سيئه‏اي از او محو كند و به هرموئي، درجه‏اي به او عطا نمايد.»(9)

دست فقرا، دست خداست:

در قرآن مي‏خوانيم: «از اموال آنها صدقه (زكات) بگير تا به وسيله آن، آنها را پاك سازي و پرورش دهي...»

«آيا نمي‏دانند كه تنها خداوند است كه توبه بندگانش را مي‏پذيرد و صدقات را مي‏گيرد؟!»(10)

زكات (كه از آن در آيات فوق به «صدقه» تعبير شده است.) يكي از احكام مهم اسلامي است كه داراي فلسفه اخلاقي، اجتماعي، رواني و غيره مي‏باشد. انسان را از پستيها و بخل، پاك مي‏كند. و درخت سخاوت و توجه به ديگران را آبياري مي‏نمايد و فاصله‏هاي طبقاتي مرتفع مي‏گردد و سبب پيشرفت جامعه اسلامي خواهد گشت.

جالب اين است كه در آيه فوق، گيرنده صدقات (زكات)، خدا معرّفي شده است. اين تعبير يكي از لطيف‏ترين تعبيراتي است كه شكوه و عظمت زكات را بيان مي‏دارد. لذا افراد نبايد به كسي كه فقير است با ديده تحقير بنگرند و با دادن زكات، شخصيت آنها را درهم شكنند بلكه با اين نگرش كه در واقع، خدا گيرنده زكات است با حالت خضوع، تواضع و ادب زكات را پرداخت نمايند.

پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «هيچ كس از شما صدقه‏اي از كسب حلال و پاكيزه نمي‏پردازد. ـ كه خداوند جز مال پاكيزه را نمي‏پذيرد. ـ مگر اينكه خداوند با دست راست(11) خويش آن را مي‏گيرد، حتي اگر يك دانه خرما باشد، سپس در دست خدا نموّ و رشد مي‏كند تا از كوه هم بزرگتر مي‏گردد.»(12)

در حديث ديگري، پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد:

«صدقه پيش از آنكه در دست نيازمند قرار بگيرد، به دست خدا مي‏رسد.»(13)

پاورقيها:

ـ مائده، آيه 105.


0 - توبه، آيه 103 و 104.


1 ـ كنايه از «اهميّت و توجه ويژه» مي‏باشد.


2 ـ بحارالانوار، ج 96، ص 134.


3 ـ مجمع البيان، ذيل آيه 104 توبه.


ـ نورالثّقلين، ج 1، ص 684.


ـ مجمع البيان، ج 10، ص 561.


ـ نورالثقلين، ج 5، ص 667، ح 5.


ـ اصول كافي، ج 2، باب النّميمه، ح 1.


ـ بحارالانوار، ج 75، ص 142.


7 ـ مجمع البيان، ذيل آيه 7 سوره بلد.


ـ همان، ذيل آيه 9 سوره ضحي.


ـ همان.