سوال بلم چه در ذات و چه در صفات و غيره براي خداوند غلط است

و قال الصادق (ع) هو الاول بلا کيف و هو الاخر بلا نهايه ليس له مثل خلق الخلق و الاشياء لا من شيي‏ء و لا کيف بلا علاج و لا معاناة و لا فکر و لا کيف کما انه لا کيف له و انما الکيف بکيفيه المخلوق. و قال الصادق (ع) من نظر في الله کيف هو فقد هلک هر کس نظر کند در خداوند يعني فکر در ذات نمايد که چگونه است هلاک شده است. و سر اين همه روايت اين است که عقول ناس و مردم مخلوق است و محال است که مخلوق درک کند خالق عقول را و نشناخته است خدا را و موحد نيست کسيکه در کيفيت خداوند سخن بگويد. قال اميرالمؤمنين (ع) ما وحده من کيفيه و لا حقيقته اصاب من مثله، از اوهام خلايق دور است. قال الرضا (ع): لا تقع عليه الاوهام و لا يدرک کيف هو و قال اميرالمؤمنين محرم علي بوارع ثاقبات الفطن تحديده و علي عوامق ثاقبات الفکر تکييفه چون افکار محدود است و خداوند غير محدود محال عقل است که بتواند راه بساحت قدس پيدا کند.   در اين ورطه کشتي فرو شد هزار که پيدا نشد تخته‏اي بر کنار   فدع عنک بحراصل فيه الوابح.   عنقا شکار کس نشود دام بازچين‏ کاينجا هميشه باد بدست است دام را   قال اميرالمؤمنين (ع): لانه الله الذي لم يتناه في العقول فيکون في فهب فکرها مکيفا و في حواصل رويات همم النفوس. محدود امصونا.   [ صفحه 195]   قال عليه‏السلام، و من قال لم فقد علله قال في حکمه الاشراق و لم يطلب به علة التصديق اي الحدد الاوسط المقتضي للحزم بصدق النتيجه کقولنا لم کان العالم حاد ثافيق لانه متغير و کل متغير حادث فالعالم حادث و قد يطلب به عله الشيي‏ء في الاعيان کقولنا لم کان المقناطيس يجذب الحديد و عين همين بيان را شيخ در اشارات دارد و علامه طوسي در شرح اشارات دارد، پس گاهي بلم طلب علت تصديق است و گاهي بلم سؤال از علت وجود شي‏ء است در اعيان و عالم خارج، و در بسياري از اشياء ما هو و لم هو يکي است. قال ارسطاطاليس في کثير من الاشياء ما هو و لم هو واحد مرادش اينست که عالم عقول و مفارقات چون ماده و صورت ندارند تا اينکه مثل مرکبات ما هو داشته باشند بلکه مهيات يعني حقايق آنها فاني در حق متعال است پس فقط سؤال از علت وجود آنهاست و علت غائي آنها عينا همان علت فاعلي آنهاست و اين سه مطلب يعني ما هو - و هل هو و لم هو اساس مطلب و امهات است که سؤال شود بهل که آيا فلان شيي‏ء موجود است يا نه هل الانسان موجود مثلا ام لا، چون هل سؤال از وجود شيي‏ء است و هل بسيط مقدم است بر ماء حقيقيه چون وجود مقدم است در حقيقت بر ماهيت و چيزي که وجود ندارد ماهيت ندارد، پس اول سؤال از وجود شي‏ء است بهل بسيط و بعد سؤال بماء حقيقيه است از حقيقت شي‏ء و بعد سؤال بلم است از علت لني و مطلب اي و متي و اين و کيف و کم مندرج در اين سه مطلب است يعني ما هو و هل هو و لم هو و کيفيت اندراج آنها در کتب مفصله از قبل اشارات و حکمة الاشراق موجود است و از محل بحث ما خارج است و تمام اين مطالب که ذکر شد در حق متعال جلت    [ صفحه 196]   عظمته جاري نيست و غلط است و سؤال بلم چه در ذات و چه در صفات و چه در افعال حق تمامش غلط و بيجاست و اشکالات ابليس ملعون بر خداوند متعال تمامش بلم مي‏باشد و شهرستاني در ملل و نحل آن اشکالات را جمع کرده، و اشکالات در شرح اناجيل اربعه ذکر شده و در توريه هم متفرقه ذکر شده. بعد از آنکه امتناع از سجود ورزيد با ملائکه بطور مناظره صحبت کرد و ما آن هفت اشکال را نقل مي‏کنيم بطور اختصار، رو کرد بملائکه و گفت به فرض تسليم که خداوند تبارک و تعالي خداي من و خداي خلايق است و عالم است و قادر است و از قدرت و مشيت سؤال نمي‏شود و هر وقت اراده نمايد آن شيي‏ء موجود مي‏شود و او حکيم است الا آنکه سؤالاتي در حکمت او پيش مي‏آيد ملائکه گفتند آن سؤالات و اشکالات کدام است و چند عدد است قال ابليس سبعه، گفت هفت اشکال است: الاول - انه علم قبل خلقي ان الشر يصدر عني و يحصل عني فلم خلقني اولا و ما الحکمه في خلقه اياي. گفت بملائکه، او ميدانست قبل از آنکه مرا خلق کند که عمل شر از من صادر خواهد شد پس چرا مرا خلق کرد و چه حکمتي است در اينکه او مرا خلق کرد. الثاني - اشکال دوم - اين اشکال هم مشترک الورود است نسبت به همه کفار و اختصاص بشيطان ندارد اذ خلقني علي مقتضي ارادته و مشية فلم کلفني بمعرفته و طاعته و الزمني تکليفه و ما الحکمة في التکليف بعد اين لا يتبع بطاعة و لا يتضرر بمعصية. گفت: حالا که مرا خلق کرد بمقتضاي اراده و مشيت خودش پس چرا مرا مکلف ساخت بشناسائي و اطاعت خودش و واجب کرد بمن تکليف را، و چيست    [ صفحه 197]   حکمت در تکليف با آنکه هيچ انتفاعي از اطاعت نمي‏برد و هيچ ضرري از معصيت به او نمي‏رسد. الثالث - اشکال سوم، اذ خلقني و کلفني و الزمت تکليفه بالمعرفه و الطاعه فعرفت و اطعت فلم کلفني بطاعة آدم و السجود له و ما الحکمه في هذا التکليف علي الخصوص بعد ان لا يزيد في معرفتي و طاعتي. گفت: حالا که مرا خلق کرد و مکلف ساخت و من هم تکليف او را بکار بستم و شناختم او را و اطاعت نمودم چرا مرا مکلف نمود و تکليف کرد بسجده‏ي آدم و اطاعت آدم و چه حکمتي است در اين تکليف بخصوص بعد از آنکه بمعرفت و طاعت من هيچ زيادتي نخواهد شد. الرابع - اشکال چهارم، اذ خلقني و کلفني علي الاطلاق و کلفني بهذا التکليف علي‏الخصوص فاذا لم اسجد فلم لعنني و اخرجني من الجنه و ما الحکمه في ذلک بعد ان لم ارتکب الا قولي لا اسجد الا لک. گفت: حالا که مرا خلق کرد، و مرا مکلف ساخت بطور اطلاق و بعد مرا مکلف باين تکليف بالخصوص که سجده آدم باشد کرد حالا که من سجده نکردم چرا مرا لعن کرد و از بهشت مرا خارج کرد و چه حکمتي است در اين مطلب بعد از آنکه قبيحي را مرتکب نشدم مگر اينکه گفتم من سجده براي غير تو نمي‏کنم. الخامس - اشکال پنجم، اذ خلقني و کلفني مطلقا و خصوصا فلم اطع فلعنني و طردني فلم طرفني الي آدم حتي دخلت الجنه ثانيا و غررته بوسوستي فاکل الشجرة المنهي عنها و اخرجه من الجنه معي و ما الحکمة في ذلک بعد ان لو منعني من دخول الجنه استراح مني آدم و بقي خالدا فيها. گفت: زمانيکه خلق کرد مرا و مکلف ساخت مرا بطور اطلاق و عموم و بطور    [ صفحه 198]   خصوص، يعني سجده‏ي آدم وقتيکه من اطاعت نکردم پس لعن نمود مرا و طرد کرد مرا پس چرا راه داد بمن که بروم نزد آدم و داخل بهشت شوم دفعه‏ي دوم و مغرور سازم آدم را بوسوسه خودم تا آنکه آدم از شجره‏ي منهيه تناول نمود و آدم را از بهشت با من خارج نمود چه حکمت است در اين و حال آنکه اگر منع مي‏کرد مرا از داخل شدن به بهشت آدم از دست من راحت بود و هميشه مخلد در بهشت بود. السادس - اشکال ششم، اذ خلقني و کلفني عموما و خصوصا فلعنني ثم طرفني الي الجنه و کانت الخصومه بيني و بين آدم فلم سلطني علي اولاده حتي اراهم من حيث لا يروني و تؤثر فيهم وسوستي و لا يؤثر في حولهم و قوتهم و استطاعتهم و قدرتهم و ما الحکمه في ذلک بعد ان لو خلقهم علي الفطره دون من يحتالهم عنها فبعثون طاهرين سامعين مطيعين کان احري بهم، و اليق بالحکمه. گفت: بملائکه زمانيکه خلق کرد مرا و مکلف ساخت مرا بطور عموم و خصوص پس لعن کرد مرا پس راه داد مرا بسوي بهشت و بين من و آدم خصومت و دشمني بود چرا مرا مسلط کرد و به اولاد آدم تا اينکه من آنها را ببينم و آنها مرا نبينند و وسوسه من در آنها اثر کند و لکن در حول و قوه و استطاعت و قدرت آنها را اثر نکند، و چه حکمت است در اين مطلب بعد از آنکه آنها را خلق کرد بر فطره کسي را مسلط نکند بر آنها تا آنکه عيش مطهر و پاکيزه داشته باشند و شنوا باشند و مطيع باشند، اين بهتر بود و لايق‏تر بود بحکمت. السابع - اشکال هفتم، سلمت هذا کله خلقني و کلفني مطلقا و مفيدا و اذ لم اطع لعنني و طردني و اذا اردت دخول الجنه مکنتي و طرفتي و اذ   [ صفحه 199]   علمت عملي اخرجني ثم سلطني علي بني‏آدم فلم اذا استمهلته امهلتي فقلت انظرني الي يوم يبعثون قال انک من المنظرين الي يوم الوقت المعلوم و ما الحکمه في ذلک بعد لو اهلکتي في الحال استراح الخلق مني و ما بقي شرقي العالم اليس بقاء العالم علي نظام الخير خيرا من امتزاجه بالشر. گفت: بر فرض تسليم تمام اين اشکالات خلق کردي مرا و مکلف ساختي مرا بطور اطلاق و بطور تقييد، زمانيکه من اطاعت نکردم مرا لعن کردي و طرد نمودي و زمانيکه اراده کردم داخل بهشت شوم بمن تمکن دادي و راه را براي من باز کردي و چون دانستي عمل مرا مرا خارج کردي و بعد مرا مسلط کردي بر بني‏آدم پس چرا زمانيکه طلب مهلت کردم مهلت دادي بمن، پس گفتم مهلت بده مرا تا روز قيامت جواب آمد تا روز معلوم مهلت دادم و چه حکمتي است در اين مطلب بعد از همه‏ي اينها اگر مرا هلاک کرده بود مردم از شر من راحت مي‏شدند و هيچ شري در عالم وجود نداشت آيا باقي بودن عالم بر نظام خير بهتر نيست از اينکه عالم ممزوج بشرور بوده باشد بعد ملائکه گفت اينست حجج و دلائل من در اين مسائلي که گفتم. قال شارح الاناجيل فاوحي الله تعالي الي الملائکه قولوا له انک في التسلمية الاولي اني الهک و اله الخلق غير صادق و لا مخلص اذ لو صدقت اني اله العالمين ما احتکمت علي بلم فانا الله الذي لا اله الا انا لا اسئل عما افعل و الخلق مسئولون. شارح اناجيل مي‏گويد: خداوند وحي فرمودند بملائکه بگوئيد بابليس که تو در آن تسليم اولي که گفتي من خداي تو و خداي تمام خلق هستم در اين ادعا تو کاذب هستي و اخلاص نداري زيرا اگر تصديق داشتي که من اله عالميان    [ صفحه 200]   هستم ايراد بلم و حکم بلم نمي‏کردي پس منم آن خداوندي که نيست خداوندي غير از من من سؤال نمي‏شوم ار افعال خود و خلق سؤال مي‏شوند از آنها انتهي اين بود خلاصه‏ي اشکالات ابليس و جواب حق متعال. فخر رازي در تفسير کبير بعد از آنکه شهادت را نقل کرده مي‏گويد اگر همه اولون جمع شوند و بخواهند جواب شيطان را بدهند عاجزند مگر همان جوابي که حق متعال باو دادند. و آخوند ملا صدرا در تفسير سوره‏ي فاتحه که اسم تفسير اوست در سوره مبارکه يس مي‏گويد: و اعلم انه لو اجتمع الاولون من الخلايق لم يجدوا عن هذه الشبهات جوابا برهانيا حقا مبنيا علي الاصول الصحيحة العرفانيه و المقدمات الحقه اليقينيه (يقول المؤلف العاصي محمدحسين المعروف بالخراساني) چند سال قبل در حوزه‏ي درس در حدود يکماه جواب اين شبهات را دادم و حال بطور اختصار بحول و قوه‏ي خداوند جواب مي‏دهم. و لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم هفت لم گفته است.

دوشنبه 2 آذر 1388  نظرات : 0