مواسات و دلسوزي نسبت به ديگران

يک انسان با ايمان که در مقام رهبري جاي دارد بايد درباره ديگران خواهان اموري باشد که در خود نسبت به آن امور احساس علاقه و دلبستگي مي نمايد، و هر گونه شر و بدي را که براي خويشتن نمي پسندد براي ديگران نيز نپسندد؛ زيرا اين گونه برابر انديشي و مواسات با ديگران، بيانگر روح و ايمان و حاکي از حس تعاون و هماهنگي همبستگي با آنها مي باشد. در طي احاديث صحيح اين سخن نظر جلب نظر مي کند که «هيچ يک از شما نمي تواند براي دريافت عنوان «مؤمن» آمادگي کسب کند، مگر آن گاه که نسبت به برادر ايماني خود خواهان اموري باشد که آنها را براي خويش نيز خواهان است». رعايت اين نکته اخلاقي در مورد زيردستان از اهميت ويژه اي برخوردار است، و طي احاديث متعدّدي به همه انسانها گوشزد شده که بايد از رنج ديگران غافل نمانند و همبستگي خود را با آنها فراموش نکنند، چرا که اين زيردستان چشم اميد به مهتران و زبردستان دوخته اند تا خواسته ها و کمبودهاي مادي و معنوي آنان به وسيله آنها تأمين و جبران گردد، و از اين رهگذر حال پريش و نابسامان آنان ساماني گيرد و تا دردها را اندکي تسکين دهند. يک انسان بيدار و هشيار زيردستان و محرومان را فراموش نمي کند و بيچارگان را از ياد نمي برد. يکي از صفات برجسته امام رضا عليه السلام مواسات و همدردي با محرومان بوده است؛ و در طي زيارت آن حضرت اين خصيصه بزرگ اخلاقي او مطرح شده و به وي چنين خطاب مي شود: السلام علي غوث الله فان و من صارت به ارض خراسان، خراسان سلام و درود بر چاره ساز و فريادرس بيچارگان، و سلام به آن کسي که سرزمين خراسان به برکت وجود او به سان خورشيدِ تابان جلوه گر گشته است. امام رضا عليه السلام هرگز از شکم گرسنه و رنجها و آلام بينوايان غافل نبوده، و هر وقت سفره غذا را برئي آن حضرت مي گستردند همه خادمان را کنار سفره خود مي نشاند، حتي از دربان و نگهبان نيز غافل نمي ماند. و آن گاه که تنها مي شد [وفراغتي براي او فراهم مي آمد] همه اطرافيان خود را اعم از کوچک و بزرگ و خردسالان و بزرگسالان را پيرامون خود جمع مي کرد و با آنها به گفتگو مي نشست و با آنان مأنوس مي شد و آنها را نيز با خود مأنوس مي ساخت [و خود را تا حدَّ موقعيّت و منزلت آنان تنزل مي داد و آنها را در حد مقام و موقعيت خود ارج مي نهاده و فرازمند مي ساخت تا احساس خفت و سبک وزني نکنند، و شخصيت خويش را فرومايه و ناچيز نينگارند، و سرانجام با چنين تدبيري ظريف، برابري خود با آنها و برابري آنها را با خود ـ با وجود اين که از نظر ظاهري در يک پايگاهي عالي قرار داشت ـ بدانها اعلام مي نمود. امام با کمال صراحت به همه انسانها گوشزد مي کند که تمام افراد انساني و مردم با ايمان با هم برابر و بَرادر هستند، و مقامِ برترِ ظاهري نمي تواند آن چنان امتياز آفرين باشد که طبقات محروم را از طبقات ديگر بيگانه سازد]. امام رضا عليه السلام هيچ خادمي را که سرگرم غذا خوردن بود به کار نمي گرفت، مگر آن گاه که از تناول غذا فارغ مي شد، و به آنها مي فرمود: در حالي که سرگرم تناول غذا هستيد، وقتي من از جاي خود برمي خيزم از جاي خود بلند نشويد؛ بلکه سرجاي خويش بنشينيد تا از خوردن غذا فارغ شويد. کليني در «الکافي» در طي روايتي که به مردي از اهل بلخ مي رسد چنين ياد کرده است که مي گفت: من در سفر خراسان همراه امام رضا عليه السلام بودم، يکي از روزها دستور داد سفره غذا را گستردند و همه خادمان را که از اهل سودان بوده اند کنار سفره دعوت کرد تا در معيت آنها غذا تناول نمايد [نشستن اين بينوايان در کنار سفره آن حضرت براي يکي از ياران او ـ که امام و احساسِ انساني و الهي او را درست باز نيافته بود ـ گران و ناخوش آيند آمد؛ لذا] عرض کرد: اگر سفره اي جداي از سفره خويش براي اين بينوايان سيه چرده و رنگين پوست تمهيد مي کرديد بهتر به نظر مي رسيد؟ حضرت پاسخ فرمود: پروردگار تبارک و تعالي يکي است، پدر و مادر همه ما يکي است، و جزا و پاداش [و ارزش و احترام] افراد در گرو اعمال و کردارهاي آنها است [نه رنگ پوست و يا ساير امتيازاتِ پوشالي صوري]. امام رضا عليه السلام همواره بر سر مخالفت با هواي نفس بوده و گوش جان و دلش شنواي اين آواي آسماني بود که:  فَلا اقْتَحَمَ العَقَبَة، وَ ما اَدْريکَ مَا العَقَبَه، فَکَُ رَقَبَة، اَوْاطعام في يَوم ذي مَسْغَبَة، يَتيماً ذامَقْرَبَة، اَوْمسکيناً ذامَتْرَبَة (بَلَد: 11 ـ 15)، آنگاه اصحاب ميمنه و ياران بهشت در برابر عقبه و گردنه مخالفتِ با نفس قرار مي گيرند بايد بدانند که گذر از آن، در گرو آزاد ساختن بنده و برده و يا اطعام ـ در روزگار قحطي و کمبود غذا ـ به خويشاوندان گرسنه و يا خاک نشينان بينوا است. لذا آن حضرت هر وقت طعام تناول مي فرمود ظرف بزرگي در دسترس خود قرار مي داد و از هر نوع خوراکي که در سفره بود از بهترين قسمتِ آن برمي داشت و در ميان آن ظرف مي نهاد، و دستور مي داد که آن را ميان تهيدستانِ گرسنه و بينوا تقسيم کنند. و بدين سان با مستضعفان به همدردي مي نشست و بر درون خسته و پريش آنان مرهم مي نهاد و بر سر مواسات و مساوات با آنها بود. امام رضا عليه السلام به مستضعفان ارج مي نهاد و خلأ معنوي و روحي و کمبودهاي مادي آنها را با گرامي داشتِ منزلتِ آنان و امدادهاي مادي جبران مي فرمود. حال بايد ديد که در برابر مستکبرانِ زمان چه موضعي را انتخاب مي کرد و با چه کيفيّتي با آنها رفتار مي نمود؟ مي نويسند: وقتي فضل بن سهل، يعني «ذوالرياستين» حضور امام رضا عليه السلام رسيد، يک ساعت بر سر پاي ايستاد [و حضرت به او چندان التفات نفرمود] تا آنکه سر بلند کرد و... ..به او گفت: چه حاجت داري؟ عرض کرد: سرور من! اين نامه اي است که اميرالمؤمنين! مأمون براي من نگاشته است. ... شما چون وليعهد مسلمين هستيد سزاوارتريد که همسان با عطاياي مأمون مرا مشمول بخشش خود سازيد. فرمود: نامه را بخوان... و آن نامه بر روي پوستي بزرگ نگارش شده بود، فضل مدّت زيادي بر سر پاي ايستاده تا خواندن نامه را به پايان رساند... آن گاه به فضل گفت: اگر از مخالفت اوامر الهي براي هميشه بپرهيزي هر چه از ما مي خواهي از آنِ تو است. امام رضا عليه السلام با اين بيان کوتاه نقشه فضل را در محکم کاري هدفش خنثي ساخته و حتي به او اجازه نشستن نداد، تا آن که فضل بن سهل با حالتي سرافکنده و خفت آميز محضر آن جناب را ترک گفت. ارج نهادن به مستضعفان و مواسات با آنها يکي از نمودارترين خصلت هاي روحي امام رضا عليه السلام بود که به اين خصيصه سترک و شکوهمند اخلاقي تا واپسين لحظات عمر خويش سخت پاي بند بود و مي دانست و نيز مي خواست به سردمداران و دولتمردان و اصولاً به همه انسانها اعلام کند که در طريق رسيدن به سعادت و نيکبختي دنيا و آخرت بايد درد و رنج توان ربودگان و بينوايان را فراموش نکرد؛ وگرنه بايد جامعه انساني در انتظار سقوط و نابودي آغوش بگشايد و آماده هر گونه بلا و آسيبهاي سخت دنيا و آخرت باشد. از ياسر، خادم امام رضا عليه السلام روايت شده است: آن گاه که مسافت ميان ما تا طوس هفت منزل راه بود، ابوالحسن علي بن موسي الرضا عليه السلام بيمار شد، و سرانجام به طوس درآمديم و بيماري آن حضرت رو به شدت نهاد، و چند روزي در طوس مانديم. مأمون روزي دو نوبت به بهانه عيادت نزد آن حضرت مي آمد. در واپسين روز حيات آن حضرت که امام رضا عليه السلام در آن روز از دنيا رفت، دچار ضعف شديدي بود، پس از آن که نماز ظهر را اقامه نمود... ... به من فرمود: آيا مردم ناهار خوردند؟ عرض کردم: سرور من! با چنين حالي که شما در آن به سر مي بريد چه کسي حاضر است غذا صرف کند؟ امام رضا عليه السلام از جاي برخاست و فرمود: سفره و غذا را آماده سازيد... ... همه خادمان و اطرافيان را بلا استثنا کنار سفره نشاند و نسبت به تمام آنها اظهار تفقد مي فرمود، و فرد فرد آنان را مشمول توجّه قرار مي داد. وقتي مردها از تناول غذا فارغ شدند دستور داد براي زنان غذا بفرستند. غذا براي زنها فرستادند و آن گاه که آنها نيز غذا صرف کردند ضعفِ مزاجِ امام عليه السلام آن چنان شديد گشت که بيهوش شد و فرياد و شيون بلند شد.

دوشنبه 2 آذر 1388  نظرات : 0