زمين، زورق سيمگون سپهر

پاسي از شب گذشته بود و مهتاب، زمين را رنگ زده بود. امام از پنجره‏ي کاخ به باغ سيمگون مي‏نگريست؛ به درختان بالا بلند و جويبار آوازخوان. دو چهره رو به روي هم بودند: امام و ماه. موجي از عواطف در چشمان امام ديده مي‏شد. همان واژگاني از لبانش شنيده مي‏شد که در حال نيايش يا تفکر بسيار بر زبان مي‏راند:«اي گنج بينوايان!  اي نجات دهنده کشتي شکسته!  تو کسي هستي که سياهي شب  و روشنايي روز و مهتاب  و پرتو خورشيد  و صداي برگ درختان  و طنين آب  در مقابلت فروتني کرده‏اند.  ياالله... ياالله... ياالله!»  امام چهره برگرداند. او با خليفه قرار ملاقات داشت. خليفه زمان ملاقات را آن شب معين کرده بود؛ چه شبي! چه شب پر دغدغه‏اي. به زودي حضرت با کسي ديدار مي‏کرد که تکيه بر پوسته‏ي قرآن زده بود و نمي‏توانست در ژرفاي آن غوطه‏ور شود. در اين جهان گسترده، مفاهيم بي‏کران چنان در قالب‏هاي    [ صفحه 86]   کوچک جا مي‏گيرند که آفريده‏هاي بزرگ در چشم کوچک آدمي؛ تا چشم، تنها پنجره‏اي باشد بر گلستان انديشه؛ آفريده‏اي که پروردگار رازش را در آن نهفته است. افرادي مانند اباقره، در حقيقت قربانيان اين نگرش کوته‏بينانه به قرآن بودند. قربانيان دسيسه‏اي که در سايه‏سار درخت نفرين شده‏ي خاندان اموي رشد کرد؛ درختي که در دل دوزخ روييد.  هنگامي که مرد گندمگون ظاهر شد، پير و جوان، همه برخاستند. چشم‏ها، دل‏ها و تمام توجه‏ها معطوف وي شد. مأمون احساس مي‏کرد نيرويي ناپيدا مي‏خواهد بر او چيره شود. آن شخصيت والا در نقطه‏اي از کمال مطلق جا گرفته بود. احساس کمال در چشمانش مي‏درخشيد. اباقره بسان روباهي، آماده بود تا خيز بردارد. ذهنش کاملا آماده بود؛ چرا که مأمون از وي خواسته بود تا با يک پرسش، امام را شکست دهد. با اين که امام نزديک خليفه نشسته بود، اما به نظر مي‏رسيد که دو جبهه وجود دارد و مأمون فرمانده‏ي جبهه‏ي ضد امام است. از اين رو، عموي حضرت - محمد بن‏جعفر (ع) - اندکي نگران بود. اباقره لباسش را مرتب کرد تا براي آغاز درگيري، نخستين پرسش را مطرح سازد.  - بگو، خدا با چه زباني با حضرت موسي (ع) سخن گفت؟  - خدا بهتر مي‏داند که چه زباني بوده است؛ سرياني يا عبري؟  اباقره زبانش را بيرون آورد و گفت: «منظورم اين زبان گوشتي است!»  - خدا به دور است از آنچه مي‏گويي! پناه بر خدا از اين که پروردگار همانند آفريده‏هايش باشد و يا مانند مردم سخن بگويد. او وجودي والا، بي‏نظير از نظر وجود، گوينده و انجام دهنده است.  - چگونه؟  - سخن آفريننده با آفريده شده، غير از سخن گفتن آفريده‏ها با يکديگر است. او با ياري سقف دهان و زبان حرف نمي‏زند؛ اما مي‏گويد: «بشنو!» پس با اراده‏اش با موسي سخن گفت و به او فرمان داد؛ بي آن که واژه‏اي را بر زبان آورد.    [ صفحه 87]   - درباره‏ي کتاب‏ها چه مي‏گويي؟  - تورات، انجيل، زبور، فرقان و هر کتابي که فرو فرستاد، سخنان خداست که همانند نور و هدايت براي راهنمايي مردم فرستاد. همه پديد آمدند...  - همه‏ي کتابها[ي آسماني] از بين مي‏روند؟  - همه‏ي مسلمانان بر اين نکته اتفاق نظر دارند که جز خدا، همه چيز نابود مي‏شود و غير از خدا، همه چيز آفريده‏ي خداست. تورات، انجيل، زبور و فرقان اثر خداوندند. آيا نشنيده‏اي که مردم مي‏گويند: «خداي قرآن!» و قرآن روز رستاخيز مي‏گويد: «خداوندگارا! اين فلاني است؛ روزها[با خواندن من] او را تشنه و شب‏ها [به خاطر من بيدار مانده] او را بيدار نگه داشته‏ام. پس ميانجي‏گري مرا درباره‏ي او بپذير!»؟  همچنين، تورات، انجيل و زبور، همه بعد [از آفرينش] پديد آمدند. آفريننده‏اي دارند بي نظير که مردم خردمند را هدايت مي‏کند. کسي که گمان مي‏کند کتاب‏هاي آسماني از آغاز با خداوند بوده‏اند، فکر مي‏کند که خدا، ازلي و يکتا نيست؛ چرا که کلام با او بوده و ابتدا ندارد و از خدا بي‏نياز است... [1] .  - اگر خداوند فقط در آسمان‏ها نيست، چرا مردم در هنگام نيايش، دستان خود را به سوي آسمان مي‏گشايند؟  - مردم پروردگار را به شيوه‏هاي گوناگون نيايش مي‏کنند. پروردگار پناهگاه‏هايي [براي مردم] دارد که به آن پناه مي‏برند. از مردم خواسته است تا با گفتار، دانش، کردار، جهت‏گيري و مانند آنها نيايش کنند. از آنان خواسته است تا با نمازگزاردن به سوي کعبه، انجام حج و عمره عبادت کنند... از    [ صفحه 88]   آفريده‏هايش خواسته است که در هنگام درخواست، دعا و خواهش، دستان خويش بگشايند و با حالت تهيدستي به سوي آسمان بالا برند تا نشانه‏ي بندگي و فروتني باشد.  - چه کساني به خدا نزديکند؟ فرشتگان يا مردم؟  - اگر منظورت از نظر مسافت است، همه‏ي چيزها و اشيا نسبت به او مساوي به شمار مي‏آيند. اين، کار او است و با انجام برخي از کارها، از کارهاي ديگر غافل نمي‏شود. کيهان را همان‏گونه مديريت مي‏کند که فرودست آن را. براي آغاز آن چنان برنامه‏ريزي مي‏کند که براي پايانش؛ البته بدون آن که برايش رنج، دشواري، هزينه، خستگي و يا نياز به مشورت داشته باشد. اگر قصدت ابزار است، آن که بيشتر از همه از آفريدگار پيروي مي‏کند و به پروردگار از همه نزديکتر است. شما روايت کرده‏ايد که نزديکترين حالت بنده به خدا، سجده‏ي وي است. نقل کرده‏ايد که چهار فرشته با هم روبه‏رو شدند؛ يکي از آنها از فراز آفرينش و ديگري از فرودست آن؛ يکي از شرق آفرينش و ديگري از غرب آن. آنها از يکديگر پرسش‏هايي کردند. هر يک گفتند: «از نزد خدا آمده‏ام ومرا براي فلان کار فرستاد.» اين نشان مي‏دهد که جايگاه پروردگار قابل تشبيه و همانند سازي نيست.  - آيا اين حديث دروغ است که مي‏گويد: «هرگاه خداوند خشمگين مي‏شود، فرشتگاني که عرش را حمل مي‏کنند، مي‏فهمند؛ زيرا سنگيني‏اش را حس مي‏کنند. پس به سجده در مي‏آيند و چون خشم برطرف مي‏شود، به جايگاه خويش برمي‏گردند.»؟  حضرت از رواياتي که در بستر زمان ساخته شدند تا چهره‏ي دين را بيالايند، غمگين بود. پس با صدايي اندوهگين و خشمناک فرمود: «به من بگو، پروردگار والا از روزي که ابليس را نفرين کرد تا امروز و تا رستاخيز، از او و ياورانش خرسند است يا خشمگين؟»  - از آنها بر آشفته است.  - پس چگونه به خويش جرأت مي‏دهي خدايت را به دگرگوني از حالي به    [ صفحه 89]   حالي ديگر توصيف کني و حالت‏هايي را که براي بندگان رخ مي‏دهد، به او نسبت دهي؟ خدايي که با نابود شوندگان نابود نمي‏شود و با دگرگون شوندگان دگرگون نمي‏شود، دور از کاستي‏هاست.  اباقره سر به زير افکنده بود. گويي به پرسش‏ها، شبه‏ها و استدلال‏هاي ويران شده‏اش مي‏نگريست. برق پيروزي در چشمان عموي امام درخشيد؛ اما خليفه با آن که شادماني دروغيني را نشان مي‏داد، همچنان مبهوت بود.    [ صفحه 90]

دوشنبه 2 آذر 1388  نظرات : 0