1- حسن بن علي بن جهم گويد: از حضرت رضا (ع) شنيدم که فرمودند: حضرت رسول (ص) فرمود: دوست هر مردي خرد و عقل اوست، و دشمنش ناداني و جهل او مي‏باشد.
2- ابوهاشم جعفري گويد: در خدمت حضرت رضا (ع) اجتماع کرده بوديم، در اين هنگام از عقل و ادب گفتگو به ميان آمد، امام (ع) فرمود:
اي ابوهاشم عقل نعمتي است که از طرف خداوند به بندگان عطا شده است و ادب با مشقت به دست مي‏آيد، هر کس با سختي و مشقت دنبال ادب برود به مقصود خود خواهد رسيد، و ليکن عقل با مشقت به دست نمي‏آيد و هر کس بخواهد با مشقت عقل را به دست بياورد جز جهالت چيزي به دست نخواهد آورد.
3- معمر بن خلاد گويد: از حضرت رضا (ع) شنيدم مي‏فرمود: عبادت به کثرت نماز و روزه نيست، بلکه عبادت و پرستش فکر و انديشيدن در اوامر پروردگار است.
4- احمد بن عامر طائي گويد: از امام رضا (ع) شنيدم مي‏فرمود: نخستين اثر عقل و خرد بعد از ايمان به خداوند، محبت و احسان و لطف و دوستي با مردم است، و همچنين نيکي و رسانيدن خيرات به نيکوکاران و بدکاران.

5- داود بن سليمان غازي از حضرت رضا (ع) روايت مي‏کند که فرمود: خداوند از اين جهت عقل را در بنده‏ي خود وديعه نهاد که او را در يک روزي از مهلکه نجات دهد.
6- احمد بن عمر حلال از حضرت رضا (ع) روايت مي‏کند و گويد: به حضرت عرض کردم: مردي از اصحاب ما کتابي به من مي‏دهد و نمي‏گويد مطالب آن را از من نقل کن، آيا جايز است من اخبار و مطالب آن کتاب را نقل کنم؟
فرمود: هر گاه يقين کردي کتاب مال اوست از وي روايت کن.
7- صفوان بن يحيي از امام رضا (ع) روايت مي‏کند که فرمود: از علامات و نشانه‏هاي فقه حلم و بردباري و سکوت است.
8- احمد بن عامر طائي از امام رضا (ع) روايت مي‏کند که اميرالمؤمنين (ع) در جواب پرسش‏هاي مرد شامي فرمود: چهار چيز از چهار چيز سير نمي‏گردند، زمين از باران، ماده از نر، چشم از ديدن، و عالم از کسب دانش.
9- و نيز احمد بن عامر گويد: امام رضا (ع) از اميرالمؤمنين (ع) روايت مي‏کرد که آن حضرت فرمود: اگر براي به دست آوردن پنج چيز رنج سفر به خود بدهيد و آنها را به دست آوريد مانند آن را به دست نخواهيد آورد.
نخست آنکه هيچ بنده‏اي جز از گناه خود از چيزي نترسد، و جز خداوند از کسي اميدوار نباشد، مرد جاهل از آنچه نمي‏داند بپرسد، و از پرسش شرم نداشته باشد، و هيچ يک از شما اگر از وي مسئله‏اي پرسيده شد و او نمي‏دانست شرمنده نباشد، شکيبائي در برابر مصائب مانند سر آدمي در بدن مي‏باشد، و کسي که صبر ندارد ايمان ندارد.
10- و نيز احمد بن عامر روايت مي‏کند که حضرت رضا (ع) از جدش رسول خدا (ص) روايت کرد که فرمود:
«دانش مانند گنجي است که کليد آن سؤال است، خداوند شما را رحمت کند هر چه مي‏خواهيد بپرسيد و بر دانش خود بيفزائيد، و در پرسشهاي علمي چهار نفر ماجور هستند: سؤال کنند، معلم، شنونده، و پاسخ دهنده.
11- احمد بن عامر از حضرت رضا (ع) و او از جدش حضرت رسول (ص) روايت مي‏کند که فرمود: خداوندا جانشينان مرا بيامرز و اين مطلب را سه بار تکرار کردند.
خدمت آن بزرگوار عرض شد جانشينان شما کيانند؟
فرمود: کساني که بعد از من خواهند آمد و روايت‏هاي مرا نقل خواهند کرد، و سنت‏هاي مرا به مردم تعليم خواهند داد.
12- احمد بن عامر از امام رضا و او از جدش عليهماالسلام روايت مي‏کند که فرمود: هر يک از امت من که چهل حديث را حفظ کنند و از آن اخبار استفاده نمايند، خداوند آن شخص را روز قيامت فقيه دانشمندي مبعوث خواهد کرد.
13- و نيز احمد بن عامر از حضرت رضا (ع) و او از جدش رسول خدا (ص) نقل مي‏کند که فرمود: هر کسي بدون علم فتوي بدهد و در موضوعات ديني اظهارنظر کند فرشتگان آسمان و زمين او را لعنت مي‏کنند.
14- حسن بن عبدالله رازي گويد: امام رضا (ع) از پدرانش از اميرالمؤمنين عليهم‏السلام نقل مي‏کرد که آن جناب فرمود: علم گمشده‏ي مؤمن است.
15- عبدالسلام هروي گويد: از حضرت رضا (ع) شنيدم مي‏فرمود: خداوند رحمت کند آن بنده‏اي را که دستورات ما را زنده کند، عرض کردم چگونه دستورات شما را زنده کند؟
فرمود: علوم و معارف ما را بياموزد، و به مردم تعليم دهد، زيرا اگر مردم خوبيهاي سخنان و دستورات ما را فراگيرند از ما متابعت خواهند کرد.

[ صفحه 257]

ابوالصلت گويد: عرض کردم: اي فرزند رسول خدا از حضرت صادق (ع) براي ما نقل شده که فرمود: هر کس علم بياموزد و قصدش اين باشد که با نادانان جدال کند، و به دانشمندان فخر بفروشد، و يا نظرش اين باشد که با کسب علم و فضيلت، مردم و جامعه را متوجه خود کند، اين چنين عالمي جايش در دوزخ است.
حضرت رضا فرمود: جد من درست فرموده است، آيا مي‏داني که نادانان چه افرادي هستند؟
عرض کردم: آنان را نمي‏شناسم.
فرمود: آنها گروهي از داستانسرايان مخالف ما هستند که مردم را از طريق حق و صراط مستقيم منحرف مي‏کنند، آيا مي‏داني که مقصود از «علماء» چه کساني مي‏باشند؟
گفتم آنرا هم نمي‏دانم.
امام (ع) فرمود: مقصود از «علماء» علماي آل محمد عليهم‏السلام هستند که خداوند اطاعت آنها را واجب گردانيده و محبت آنان را لازم ساخته است، آيا مي‏داني که معني توجه مردم به او چيست؟
عرض کردم نمي‏دانم.
فرمود: به خداوند سوگند معني اين جمله ادعاي امامت بدون حق و استحقاق مي‏باشد، و هر کس مرتکب اين عمل گردد جاي او در آتش خواهد بود.
16- داود بن سليمان غازي از حضرت رضا (ع) روايت مي‏کند که اميرالمؤمنين عليه‏السلام فرمود: پادشاهان بر مردم فرمانروا هستند و علم و دانش بر پادشاهان حکومت مي‏کند، و قدر علم اين است که از خداوند بترسي و به علم و فضيلت خود عمل کني، و از جهالت براي تو همين بس است که به علم خود فخر و مباهات کني.
17- محمد بن علي از حضرت رضا (ع) و او از پدرانش از حضرت رسول (ص) روايت مي‏کند که فرمود:
طلب علم بر هر مسلماني واجب است، علم را در جاهائي که گمان داريد جستجو کنيد، و آن را از اهلش فراگيريد، ياد گرفتن علم براي رضاي خداوند از حسنات است، و طلب علم عبادت و مذاکره و مباحثه آن تسبيح و عمل کردن و کاربستن علم به منزله جهاد در راه خداوند مي‏باشد.
هر کس علم را به ديگران بياموزد مانند آن کسي است که در راه خداوند صدقه مي‏دهد، و هر کسي علم را در ميان اهلش بذل کند و مردم را از علوم خود بهره‏مند کند، به خداوند نزديک مي‏گردد، زيرا راه حلال و حرام از علم حاصل مي‏شود و روشني راه بهشت از آن پديد مي‏آيد.
علم در هنگام وحشت رفيق و همدم انسان و در غربت و تنهائي يار و ياور آدمي است.
علم و دانش در خلوت هم‏صحبت و در سختي‏ها و مشکلات راهنما است، علم در برابر دشمن مانند سلاح بران و در نزد دوستان زيور آدميان است، خداوند به وسيله علم گروهي را به مقامات عاليه مي‏رساند و آنان را در امور خير و صلاح و سداد مقتدا و راهبر مي‏گرداند.
جامعه به وسيله اين علماء به طريق خير و سعادت رهنمائي مي‏شود و مردم پيرامون آنها را مي‏گيرند و به افعال و اعمال آنان اقتداء کرده و از آراء و نظريات آنان سود برده و در نتيجه سعادت‏مند مي‏گردند.
فرشتگان ميل مي‏کنند که با اهل علم دوستي و ارتباط برقرار کنند و با بالهاي خود آنان را نوازش مي‏کنند و تماس مي‏گيرند، و در هنگام نماز خواندن به آنها مبارک‏باد مي‏گويند.

هر خشک و تري براي علماء استغفار مي‏کند، و ماهيان درياها و همه جنبندگان و درندگان بيابانها و چهارپايان براي اين‏گونه مردمان عالم طلب رحمت و مغفرت مي‏نمايند.
علم دل را حيات بخشيده و جهالت را از آن مي‏زدايد، و چشمها را روشنائي بخشيده و تاريکي‏ها را از برابر ديدگان برطرف مي‏کند، و به ابدان آدميان توانائي داده و ضعف و ناتواني را رفع مي‏سازد، علم بندگان را به جايگاه نيکان رسانيده و با خوبان و نيکوکاران همنشين مي‏کند، و در دو جهان به مقام بلندي مي‏رساند.
مذاکره علم و گفتگو در مباحث علمي مانند کساني است که روزه داشته باشند و يا به عبادت پروردگار قيام نمايند.
به راهنمائي علم انساني با خداوند آشنا مي‏گردد و از وي اطاعت مي‏کند و پرستش مي‏نمايد، به وسيله علم ارتباط بين ارحام برقرار مي‏گردد، و حلال از حرام شناخته مي‏شود، علم پيشاپيش عمل و عمل تابع علم است، علم به مردمان خوشبخت الهام مي‏گردد، و مردمان بدبخت و سيه‏روز از افاضه آن محروم مي‏گردند.
پس خوشا به حال آن افرادي که از علوم پروردگار محروم نگردند، و از علم و فضيلت بهره‏مند شوند.
18- ابوالصلت هروي از حضرت رضا (ع) از پدرانش از حضرت رسول (ص) روايت کرده که آن جناب فرمود: از دانايان باشيد نه از راويان، اگر حديثي را از روي فقه و بصيرت و دانائي درک کنيد و معاني آن را دريابيد بهتر است از اينکه هزار حديث را بدون درک معاني آن را روايت نمائيد.
19- يوسف بن محمد و علي بن محمد که هر دو از شيعيان بودند از امام حسن عسکري (ع) روايت مي‏کنند که حضرت رضا (ع) فرمود: روز قيامت به عابد گفته

مي‏شود تو مرد خوبي بودي و براي خودت کوشش کردي و زاد و توشه خود را فراهم ساختي، اينک داخل بهشت شويد، و از نتائج اعمال خود بهره‏مند گرديد.
ليکن فقيه آن کسي است که جامعه را از علوم خود بهره‏مند گرداند، و آنان را به طرف خير و سعادت رهنمون شود، و آنها را از چنگال دشمنان برهاند و از نعمتهاي پروردگار آنان را بهره‏مند سازد، و خشنودي خداوند را براي آنان فراهم آورد.
روز قيامت به فقيه گفته مي‏شود اي کسي که از ايتام آل محمد عليهم‏السلام سرپرستي کردي و دوستان ضعيف آنها را راهنمائي نمودي، اينک از کساني که از تو علم آموختند شفاعت کن.
پس آن فقيه توقف مي‏کند و مردم را دسته دسته با خود به بهشت مي‏برد، و اينان کساني هستند که از وي و يا شاگردان او علم آموخته‏اند، و تا روز قيامت هر کسي از گفته‏هاي اين عالم استفاده کند مشمول شفاعت وي خواهد بود، و اينک بنگريد بين فقيه و عابد چه فرقي هست. [1] .