امام رضا(ع)مي فرمايد: دوست هر مردي دانائي و خردش و دشمن او ناداني و جهل اوست.
عقل و خرد بزرگترين موهبت الهي در وجود آدمي است که فصل امتياز او از ديگر مخلوقات به شمار مي آيد. عقل حسابگري دروني است که با استفاده از دانش و آگاهي انسان به سنجش سود و زيان و خوب و بد اعمالش مي پردازد. از اين رو گرايشهاي عقلاني انسان، گرايشهايي سنجيده و متعالي اند که پيروي از آنها انسان را به بعد ملکوتي حياتش نزديک مي کنند.
اما پيروي از محاسبات عقلاني ،کار ساده اي نيست. زيرا هميشه در برابر جنبه عقلاني وجود انسان جنبه حيواني و غريزي او قد علم مي کند و سنجشها و محاسبات عقل را به بازيچه مي گيرد. اميال و هوسهاي نسنجيده و بي حساب و کتاب و حتي بي سود و ثمر را در برابر ديدگان عقل و درايت آدمي، قرار مي دهد و آنگاه استعدادها و قواي بدني و همه نيروي دروني او را به تسخير و تصرف آن اميال مي کشاند و چه دشمني بالاتر از جهل و بي خردي، که از همان ابتدايي که بر وجود انسان مسلط مي شود، چراغ عقل و آگاهي را از مسير زندگاني او برمي دارد و دست او را در دست اميال شيطاني و هوسهاي حيواني گذاشته، او را در بيابانهاي تاريک وبي پايان گمراهي رها مي کند.
نز خدا، خوفي و نه بيم زوال شرفي
نه چراغ خردي بر سر ره کرده به پاي
مختصر عقل عزيزش هم از نشأه عجب
رفته و جهل مرکب شده از سر تا پاي
بي وفا، خام طمع، مال ربا، تنگ نظر
ترشرو، زشت ادا، تلخ سخن، هرزه دراي
ازهمين روست که امام علي (ع)مي فرمايد: هرگاه خداوند بخواهد بنده اي را خوار کند، عقل و دانش را از او دور مي سازد. عقل و جهل بر اساس اهميت و نقش ايفاگري که در زندگي انسان دارند، در سخنان پيشوايان دين نيز مورد توجه و توضيح و تبيين واقع شده اند. از جمله در حديثي از امام صادق(ع) روايت شده است که: عقل و لشکر او و جهل و لشکر او را بشناسيد تاهدايت شويد.
در اين حديث در واقع امر به تفکر و انديشه و حتي شناسايي اجزاي متشکله عقل و جهل شده است و به عبارتي از اجزاي متشکله آنها تعبير به لشکر و يا سربازان شده است. چرا که قانون تسلط و غلبه اينچنين است که ابتدا اجزاي کوچک و سربازاني از دشمن پا به حريم رقيب مي گذارند اگر جاي پاي خود را محکم يافتند آنگاه به فکر تسخير ديگر قواي بدني و روحي و رواني او مي افتند و قدم به قدم در تصرف مملکت وجودش به پيش مي روند. از اينروست که بنا به فرموده امام صادق (ع) بايد بيدار بود و حتي اجزاي کوچک و سربازان عقل و جهل را شناخت و بر حضورشان نظارت دائم و کامل داشت. در ادامه حديث امام (عليه السلام) به شمارش اين لشکريان پرداخته و مي فرمايند. از جمله لشکريان عقل و جهل : ايمان و کفر، خير و شر، عدل و ظلم، شکر و کفران، توکل و حرص، رحمت و غضب، صبر و جزع، صدق و کذب مي باشد.
پس بايد هميشه بيدار باشيم و با شناسايي اين لشکريان به ديده باني مرزهاي اخلاقي و رفتاري خود بنشينيم. همين طور به موشکافي موضوعات، مسائل و حوادث جاري و روزمره زندگاني خود بپردازيم و رد پا و حضور سربازان عقل و جهل را بررسي کنيم تا برايمان روشن شود که عقل بر وجودمان سيطره افکنده است يا نه جهل وجودمان را به تاريکي خود کشيده است.
به معمار عقل و خرد تيشه ده
که تا خانه جهل ويران کنند
برانند خودبيني و جهل و عجب
که عيب تو را از تو پنهان کنند
منبع :روزنامه قدس
