احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

در مجموعه قديمي آستان قدس دو مناره وجود دارد، يكي از آن ها نزديك گنبد مطهر و ديگري مقابل آن بالاي ايوان عباسي در شمال صحن كهنه قرار دارند، اين مناره ها هر دو روكش طلا دارند و جلوه اي به بارگاه حضرت رضا عليه السلام مي دهند، و مشتاقان آن حضرت را به طرف خود مي كشند، و اينك درباره اين مناره ها مطالبي به نظر خوانندگان محترم مي رسانيم.
مناره نزديك گنبد مطهر به احتمال نزديك به يقين با گنبد همزمان ساخته شده و از آثار قرن ششم مي باشد، زيرا در آن زمان معمول بوده كه در كنار گنبد يك مناره هم ساخته شود و شاهد بر اين گنبد و مناره سنگ بست در نزديك مشهد مقدس مي باشد، كه هم اكنون وجود دارد و مردم آن را مشاهده مي كنند.
گنبد سنگ بست به گنبد حضرت رضا عليه السلام خيلي شباهت دارد كساني كه آن را ديده اند متوجه اين مطلب مي شوند، اگر چه گنبد سنگ بست قديم است و قبل از گنبد امام عليه السلام ساخته شده است زيرا گنبد سنگ بست در زمان غزنويان ساخته شده و گنبد حضرت رضا عليه السلام در زمان سلاجقه بنا گرديده است ولي به يكديگر شباهت دارند.
در بعضي از كتاب ها مناره نزديك حرم را به زمان صفويه نسبت مي دهند و گفته اند؛ شاه طهماسب صفوي آن را ساخته و طلا كرده است، ولي اين عقيده درست نيست ممكن است در زمان شاه طهماسب آن را مرامت كرده باشند و اين خود موجب آن شده كه بگويند شاه صفوي آن را ساخته است و بعد هم توسط مؤلفان به كتاب ها راه پيدا كرده است.
با اين كه فاصله دو مناره زياد است ولي كساني كه از طرف جنوب اماكن متبركه به طرف حرم مي روند مخصوصا از طرف خيابان امام رضا به طرف حرم مي آيند خيال مي كنند كه گنبد بين اين دو مناره قرار گرفته است. معلوم نيست باني مناره دوم و معمار آن منظور خاصي داشته و خواسته كه چنين باشد و يا اين كه طبيعت كار اين گونه در آمده است و العلم عند الله.
همان گونه كه مشهور است مناره نزديك گنبد را شاه طهماسب صفوي طلا كرده است، و بعد از آن نادرشاه افشار هنگامي كه ايوان امير علي شير نوائي را تذهيب مي كرده آن را نيز تجديد طلا نموده است. بلندي اين مناره از كف صحن تا انتها 5 / 40 متر و دور خارج آن 13 متر است.
طرف پائين مناره از سطح بام با آجر كار شده و بعد از آن كاشي گرديده و از بالاي كاشي ها تا انتهاي آن با خشت هاي مطلا پوشيده شده است، زير ماذنه كتيبه اي است كه به خط ثلث برجسته صلوات بر حضرت رسول و ائمه معصومين عليهم السلام نوشته شده و دنباله آن آمده كتبه بهاءالدين محمد الخادم سنه 1142 و بعد هم آيه شريفه «ان الله يمسك السماوات و الارض ان تزولا» مرقوم گرديده است.
زير كاشي كاري ساقه مناره بر گرد قسمت آجري به خط بنائي درشتي آيه شريفه «انا فتحنا لك فتحا مبينا» از كاشي چيده شده است.
مناره ديگر كه روي ايوان عباسي ساخته شده، اصل بناء و تذهيب توسط نادرشاه افشار انجام گرفته است. اين مناره از جهت ارتفاع و طلا كاري قسمت بالا و كاشي كاري و آجر چيني طرف پائين مانند مناره نزديك گنبد مي باشد، در كتيبه اين مناره خشت هاي مطلا به خط ثلث صلوات بر معصومين عليهم الصلوة و السلام نوشته شده است.
در آخر مرقوم گرديده في ذي قعدة الحرام سنة 1145 و زير آن به خط نستعليق خفي مسطور است عالي جناب سلاله السادات العظام امير سيد احمد الحسيني سركشيك و كلب عتبه عليه روضه رضويه محمد جعفر خادم في شهر رمضان المبارك 1146.
مؤلف گويد:
با مطالعه و تحقيقي كه در مورد بناء حرم امام رضا عليه السلام انجام گرفت و كتاب هائي كه در اين مورد نوشته شده بررسي گرديد و با توجه به نوشته ها و كتيبه هاي موجود در حرم مطهر حضرت ثامن الحجج سلام الله عليه معلوم شد كه بناء موجود همان بنائي است كه به امر سلطان سنجر سلجوقي توسط و زيرش شرف الدين قمي و مساعدت گروهي ديگر در آغاز قرن ششم هجري ساخته شده است.
بناء اول به قبه هارونيه معروف بود كه مأمون روي قبر پدرش هارون در باغ حميد بن قحطبه ساخته بود و بعدا حضرت رضا عليه السلام در آن بقعه مدفون شدند، اين بناء در قرن چهارم هجري توسط امير سبكتكين خراب گرديد.
بناء دوم توسط فرزند سبكتكين محمود غزنوي ساخته شد و بعد در اثر زد و خورد و حوادثي كه بين شيعه و سني در طوس و مشهد پيدا شد بناء محمود هم ويران گرديد اين حادثه در سال پانصد هجري اتفاق افتاده است.
بناء سوم همين بناء فعلي است كه در سال 515 هجري به اسم سلطان سنجر و توسط و زيرش شرف الدين قمي و به مباشرت گروهي مانند ابوالقاسم احمد بن علي حسيني موسوي، دستور خراسان ابوالمعالي بن حسين، طغرل بن محمد بن ملكشاه سلجوقي، برادرزاده سلطان سنجر و تركان زمرد دختر محمود بن محمد بن ملكشاه ساخته شده است. نام همه اين ها در كتيبه هائي كه روي كاشي هاي سنجري نوشته شده آمده، ولي در اثر مرور زمان و تعميرهاي پياپي كاشي ها جابجا شده و در اثر سهل انگاري متصديان و معماران كه نظارت درستي بر چيدن مجدد كاشي ها نداشته اند ترتيب آن ها به هم خورده است، تزئين حرم با كاشي هاي الوان مدت ها طول كشيده و تا 612 هجري ادامه داشته است.
ما انشاء الله در تاريخ مشهد مقدس كه اختصاص به رجال و دانشمندان و هنرمندان دارد درباره اين اشخاص كه در كتيبه ها از آن ها نام برده شده مفصلا بحث خواهيم كرد و توضيحات لازم را خواهيم داد.

تاریخ آستان قدس رضوی ،ج1، ص 2/140