احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

بگو ببینم اگر بر فرض گفتار و عقیده شما حقیقت داشته باشد - (و خدا و دین و قیامت و بهشت و دوزخی در کار نباشد) - در صورتی که ما یقین داریم گفتار شما فاسد و بی‏اساس است - آیا ما و شما با هم برابر و مساوی و یکسان نیستیم؟ و آیا نماز و روزه و زکات و ایمان، به حالمان زیانی خواهد داشت؟ 

آن مرد زندیق چون پاسخی نداشت، سکوت کرد.

امام علیه‏السلام ادامه داد: و اگر اعتقاد و گفتار ما واقعا درست باشد، (و خدا و پیغمبر و دین و معاد، حق باشد) - در صورتی که واقعیت دارد - آیا شما بیچاره و هلاک نگشته و ما رستگار نمی‏شویم؟ 

زندیق پاسخ داد: خدایت بیامرزد، به من بگو، خدا چگونه است؟ و کجاست؟ 

امام صلوات الله علیه فرمود: وای بر تو، راه غلطی رفته‏ای. او بود، در حالی که مکانی نبود و مکان از او هستی یافت، و او بود، در حالی که چگونگی و حالتی نبود، و کیفیت و چگونگی را او به وجود آورد. 

او به مکان و چگونگی شناخته نمی‏گردد و با حواس ظاهری درک نمی‏شود و با چیزی قیاس نمی‏گردد. 

زندیق گفت: پس اوچیزی نیست، زیرا به وسیله‏ی هیچ یک از حواس پنجگانه‏ی ما درک نمی‏شود؟

امام علیه‏السلام پاسخ داد: وای بر تو، چون تو نمی‏توانی با حواس خویش او را درک نمایی، ربوبیت او را انکار می‏کنی؟ در صورتی که چون ذات مقدس او به حواس ما نمی‏آید، به یقین در می‏یابیم که او پروردگار ما است و چیزی است غیر از سایر موجودات.

زندیق پرسید: خدا کی و چه وقت بوده؟ 

امام علیه‏السلام فرمود: به من بگو، چه زمانی بوده که خدا نباشد، تا به تو بگویم خدا کی بوده است. 

زندیق گفت: دلیل بر این کلام چیست؟ 

امام صلوات الله علیه در جواب فرمود: من با یک نظر دقیق به بدن خود می‏بینم که حتی توانایی آن را ندارم که به عرض و طول بدنم افزوده یا از آن چیزی بکاهم. و نیز قدرت ندارم مضرات و ناملایمات را از خود دفع کنم و منافع را به سوی خویش جلب نمایم، از اینجا دانستم بدن من سازنده‏ای دارد، و به خدایی وی اعتراف نمودم. 

به علاوه می‏بینم به واسطه‏ی قدرت بی‏انتهای او، این سپهر نیلگون با نظمی دقیق می‏گردد و ابرها ایجاد می‏شوند، بادها به حرکت در می‏آیند، خورشید و ماه و ستارگان با نظام معینی بر مدار خود سیر می‏نمایند، و غیر اینها از نشانه‏های شگفت انگیز استوار، که نشانه‏ی هستی آفریدگار توانای خویش‏اند. 

آری، با دیدن این نشانه‏های روشن، به وجود آفریننده‏ای پی بردم که آنها را روی میزان کامل صحیحی، اندازه گیری کرده و بدانها هستی بخشیده است. 

زندیق گفت: پس چرا از حواس ما پوشیده و پنهان است؟ 

امام صلوات الله علیه فرمود: این پرده به واسطه‏ی گناهان و نواقصی که دامنگیر بشر گردیده، روی قلبش را پوشیده، و اما بر خدا هیچ چیزی در اوقات شب و روز مخفی نمی‏باشد. 

زندیق پرسید: چرا به خشم نمی‏آید؟ 

امام علیه‏السلام پاسخ داد: به جهت فرق و امتیازی که میان او و آفریدگانش هست. سپس او بزرگتر از آن است که به چشم دیده شود، یا به وهم درآید، یا در خرد بگنجد. 

زندیق گفت: پس حد و اندازه او را برایم تعریف کن! 

امام علیه‏السلام فرمود: او حدی ندارد. 

زندیق پرسید: چرا؟ 

امام علیه‏السلام فرمود: چون هر موجود محدودی، به حد خود پایان پذیرفته، متناهی می‏گردد. و هر گاه در موجودی احتمال محدودیت پیدا گشت، احتمال افزایش نیز در او می‏رود. و هر گاه احتمال افزایش در او راه یافت، احتمال نقص در وی پدید می‏آید. 

پس او نامحدود است. و زیاده و نقص در او راه ندارد، و به وهم نمی‏آید. 

زندیق ادامه داد: پس این سخن چه معنی دارد که می‏گویید: او لطیف و سمیع و بصیر و علیم و حکیم است؟ 

مگر ممکن است موجودی بدون گوش، شنوا، و بدون چشم، بینا، و بدون عمل با دستها، لطیف، و بدون خلقت حکیم باشد؟ 

امام رضا صلوات الله علیه فرمود: لطیف نزد ما در حد قبول صنع او شناخته می‏شود. آیا ندیده‏ای وقتی که شخص با ملایمت چیزی را می‏گیرد، می‏گویند: فلانی چقدر لطیف است؟ 

پس چگونه آفریدگار بزرگ، که مخلوقات لطیف و بزرگ را آفریده، و روح را بر پیکر حیوان سوار کرده، و شکل و صورت هر فرد از یک جنس را از فرد دیگرش متفاوت گردانیده، که با هم شباهت ندارند، لطیف و بزرگ نامیده نشود؟ 

پس در ترکیب و صورت هر آفریده‏ای از جانب آفریننده‏ی لطیف و خبیر، لطفی ظاهر و آشکار است. 

سپس ما به درختان و میوه‏های لذیذ و پاکیزه‏اش - چه خوردنی و چه غیر خوردنی - که نگاه می‏کنیم، می‏گوییم: آفریدگار ما لطیف است. 

اما نه چون لطفی که مخلوقات در صنع خویش، از خود ابراز می‏دارند. 

و چون می‏بینیم خداوند صداهای کوچکترین تا بزرگترین مخلوقات را - از عرش گرفته تا زمین، چه در خشکی و چه در آب - می‏شنود و زبان‏ها و لهجه‏های گوناگون آنها بر او پوشیده نیست، می‏گوییم: او «سمیع» (شنوا) است، اما نه به وسیله‏ی گوش. 

و چون حتی اثر پای مورچه‏ی سیاه را روی سنگ سخت سیاه در شب تاریک می‏بیند، و در شب ظلمانی، حرکت مورچه و منافع و مضرات و اثر آمیزش و جوجه و نسل آن را مشاهده می‏کند، می‏گوییم: او «بصیر» (بینا) است اما نه مانند بینایی آفریدگان خود. [1]  و همین گونه این مرد کافر با آن حضرت بحث و گفتگو کرد، تا شبهاتش برطرف گردید، و به دست حضرتش مسلمان گشت. [2] .

پی نوشته ها :

[1] در بحث خداشناسی علم کلام، حکمت الهی ثابت شده که خداوند جسم نیست و زمان و مکان و عوارض و حالات که از آثار جسم می‏باشد در او نیست. 

علم و قادر و حی است و مرید و مدرک‏

هم سمیع است و بصیر و متکلم، صادق‏

نه مرکب بود و جسم و نه مرئی نه محل‏

بی‏شریک است و معانی تو غنی دان خالق‏

بدین جهت آفریدگار علم و قدرت و حیات و اراده و ادراک و شنوایی و بینایی و تکلم و راستی و سایر صفات جمال را دارا است. اما او مانند سایر اشیاء جسم و مرکب نیست که پیکر و دست و پا و چشم و گوش و دل و مغز و حواس ظاهری و باطنی داشته باشد، بلکه این وجود کامل واجب بدون دست و پا قدرت دارد، و بدون گوش و چشم و دل و مغز و حواس، می‏بیند و می‏شنود و علم دارد و همه چیر را درک می‏کند و هیچ چیزی را فراموش نمی‏کند... برای توضیح بیشتر به کتاب «آفریدگار» بخش خداشناسی ترجمه اینجانب مراجعه شود.

[2] عیون اخبار الرضا علیه‏السلام 131:1، بحارالانوار (چاپ جدید 3).