احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

شخص مامون، فردي عالم و دانش دوست بود. از طرف ديگر در زمان آن حضرت، فرقه هاي مختلف از اديان و آئين هاي مختلف، سئوالاتي از دستگاه خلافت داشتند که پاسخ در خوري به آنها داده نمي شد. باتوجه به اين مقدمات و دلايل ديگر، مامون، جلسات مناظره و مباحثه اي بين امام هشتم(ع) و علما و دانشمندان مذاهب و اديان مختلف برگزار مي کرد. مامون، شخصا به اين مناظرات علاقه مند بود و گاهي به عنوان عضو و يکي از مناظره کنندگان در اين مباحثات علمي شرکت مي کرد. در مورد دلايل برگزاري اين جلسات ديدگاه هاي مختلفي وجود دارد. علاوه بر علاقه مامون به علم و پاسخگويي به شبهات مطرح شده از سوي روساي اديان مختلف، سرگرم کردن مردم را نيز يکي از دلايل برگزاري اين جلسات دانسته اند. حاکم عباسي مي توانست با سرگرم کردن مردم به اين بحث ها، ذهن مردم را از عدم لياقت خود براي حکومت بر مسلمين منحرف مي کرد. مامون فکر مي کرد که احتمالا حضرت رضا(ع) نخواهد توانست بعضي از شبهات را پاسخ گويد و اين ناتواني باعث تنزل مقام علمي امام و تفوق و برتري مامون شود شايد مامون به علم خود مغرور شده بود که اين افکار را در سر مي پروراند. مباحثه مامون با چهل نفرعلماي حديث و کلام در مورد اثبات خلافت بلافصل حضرت امير(ع) مشهور است که خود به تنهايي همه آنها را محکوم و مجاب کرده دلايلشان را رد نموده است. (1) مامون از اين نکته مهم غافل بود که حضرت رضا (ع)، عالم آل محمد(ع) است و فرزند باب العلم اميرالمومنين علي(ع) که فرمود: ((سلوني قبل ان تفقدوني.)) انتظار شکست امام رضا(ع) در مناظرات علمي و اعتقادي، کاملا بيهوده بود و اين مطلب در جلسات مناظره بر مامون اثبات شد.
    شخصيت هايي که طرف مناظره حضرت بودند از بزرگان و عالمان اديان و فرقه هاي کلامي مختلف بودند. جاثليق عالم نصارا، راس الجالوت، بزرگ يهود، روساي صائبين و آتش پرستان، اصحاب زردشت و عده ديگري از اهل کلام، از جمله آنها بودند. امام رضا(ع) در گفتگوي خود با يکي از يارانشان درباره اين مناظرات، از او سئوال مي فرمايند که آيا مي ترسي دلايل من را رد و باطل کنند و در ادامه براي قوت قلب او، توانايي خود را در پاسخگويي به حريفان مطرح کردند و فرمودند مامون موقعي از اين کار پشيمان خواهد شد که ببيند من رئيس هر مذهبي را با کتاب خود او مجاب و محکوم مي کنم. در اکثر جلسات مناظره اي که مامون تشکيل مي داد، جمعيت زيادي علاوه بر بزرگان اديان، دانشمندان و فرماندهان نظامي جمع مي شدند و اين نشان دهنده هيجان زياد مردم براي شنيدن پاسخهاي دندان شکن امام رضا(ع) است. نمونه هايي از اين مناظرات را مرور مي کنيم:
    1) جاثليق يک دانشمند مشهور نصراني بود که در مناظره با متکلمان اسلامي پيروز مي شد. او تصور مي کرد که حضرت رضا(ع) نيز مانند يکي از آن متکلمان است و او به راحتي خواهد توانست ايشان را شکست دهد. پس همان سئوالي را که از متکلمين مي کرد. مطرح نمود. جاثليق به متکلمين مي گفت ما و شما، هر دو قبول داريم که عيسي(ع) پيغمبر خداست و کتاب دارد و در آسمانها زنده است ولي در بعثت حضرت محمد(ص) اتفاق نظر نداريم و در مرگش هم متفق القول هستيم. پس شما چه دليلي بر نبوت او داريد؟ جاثليق، همين سئوال را از امام کرد و پرسيد آيا کتاب عيسي(ع) را قبول داريد يا نه؟ امام(ع) در پاسخ فرمود: من به نبوت عيسي(ع) و کتاب آسماني اوانجيل که در آن آمدن پيغمبر پس از خود را به حواريون بشارت داده اقرار دارم ولي به پيغمبر عيسائي که به نبوت حضرت محمد(ص) و کتاب او اعتراف نکرده و پيروان خود را به آمدن وي مژده نداده است، معتقد نيستم. جاثليق که خود را محکوم مي ديد سئوال ديگري از امام(ع) کرد و از ايشان خواست دو شاهد غيرمسلمان و مورد قبول مسيحيان بر نبوت پيامبر اسلام(ص) را معرفي کند. امام رضا(ع) در جواب او، قسمتهايي از گفته هاي يوحناي ديلمي در کتاب سوم انجيل را براي او خواند. پس از بحثي تقريبا کوتاه، دانشمند نصراني که امام را مسلط بر انجيل مي ديد، تسليم شد و پاسخهاي امام(ع) را پذيرفت . در ادامه مباحثه، امام رضا(ع) شبهات خود را بر عقايد او به عنوان يک مسيحي وارد مي کرد وتثليث و ... را با ديگر اعتقادات خود او رد کردند.
    در بسياري از مناظرات آن حضرت با مخالفان مسلمان، به وضوح مي توان تلاقي زيباي اهل بيت و قرآن و استفاده امام(ع) از آيات قرآن را مشاهده کرد 2) طرفداران معتزله معتقد بودند که خداوند گناهان کبيره را نمي آموزد. جواب امام به آنها اين بود که امام صادق(ع) فرموده است اين سخن معتزله برخلاف قرآن است زيرا قرآن مي فرمايد: ((و ان ربک لذو مغفره للناس علي ظلمهم(2))) يعني با اينکه مردم نسبت به خود ستم مي کنند، خداوند آنها را مي بخشد.
    3) امام(ع) در يکي از مناظرات خويش روبه بزرگان زرتشت کرد و فرمود: به من بگو اين که زرتشت را پيامبر مي داني، برطبق کدام دليل است؟ بزرگ زرتشتيان در جواب امام به معجزات زرتشت اشاره کرد و گفت اگرچه ما آنها را نديده ايم اما اخبار پيشينيان ما گواه بر آن است. امام رضا از او پرسيد: آيا جز اين است که اخبار پيشينيان به شما رسيده و پيروي کرده ايد. او پاسخ مثبت داد. حضرت با زيرکي تمام به او فرمودند: همين گونه ساير امتها، اخباري به آنها از معجزات موسي(ع) و محمد(ص) و پيامبران ديگر رسيده است، پس چرا اين پيامبران را قبول نداريد و تنها روي زرتشت تکيه مي کنيد؟ بزرگ زرتشتيان خاموش شد و پاسخي نداشت!
    در بعضي از مناظرات، حضرت خواسته اند فضايل اهل بيت را در قالب تفسير آيات مختلف قرآن به علماء بفهمانند.
    4) اين مناظره در حضور عده اي از علماي عراق و خراسان صورت گرفت. مامون پرسيد: منظور از بندگان برگزيده در آيه ((ثم اورثنا الکتاب الذين اصطفينا من عبادنا فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات باذن الله ...())3) چه کساني هستند؟ علماء گفتند: مقصود امت اسلامي است. اما امام رضا فرمودند: مقصود اهل بيت است. اگر مقصود همه امت بودند، مي بايست همه آنها در بهشت باشند و اين با آيه ذيل سازگار نيست. بنابراين، مقصود از بندگان برگزيده، اهل بيت(ع) هستند که خداوند آنها را در قرآن چنين معرفي نموده است: ((انما يريدا... ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهر کم تطهيرا())4.) همچنين پيامبر درباره آنها حديث ثقلين را فرمود. علماي حاضر در مجلس پرسيدند آيا عترت همان آل هستند؟ امام(ع) پاسخ مثبت داد. علماء به سخن پيامبر(ص) اشاره کردند که فرمود: امت من آل من هستند و اصحاب پيامبر فرمودند: آل محمد(ص) امت محمد(ص) هستند! حضرت در جواب فرمود که چگونه اين حرف را مي زنيد در حالي که صدقه بر آل محمد(ص) حرام و بر امت محمد(ص) حرام نيست. همچنين به آنها گوشزد کرد که حديث پيامبر، منظور همه امت نيست و فقط اهل بيت مقصودند. علماء حاضر، که با پاسخهاي محکم و مستدل امام(ع) روبرو مي شدند اين سخنان را تصديق کردند و در ادامه بحث، حضرت رضا(ع) موارد ديگري از فضائل اهل بيت را براي آنها شرح داد.
   

 پاورقي ها:
    1- حضرت رضا(ع)، فضل ا... کمپاني ، ص 139.
    2- سوره رعد، آيه 6.
    3- سوره فاطر، آيه 32.
    4- سوره احزاب، آيه 33.
    منابع تحقيق:
    1- قرآن کريم
    2- نهضت کلامي در عصر امام رضا(ع)، سيدمحمدمرتضوي
    3- حضرت رضا(ع)، فضل ا... کمپاني
    4- عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق(ره)

منبع :روزنامه رسالت