احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

در نتیجه حواس پنج‌گانه فرد ضعیف مى‌گردد و قدرت و توانائى خود را به‌تدریج از دست مى‌دهد. استخوان‌هاى فرد آسیب‌پذیر گشته، در اثر شکستگى ترمیم عضلانى و استخوانى به سختى انجام مى‌گیرد. در این دوران افراد دچار بیمارى‌هاى جسمانى متعددى از جمله اختلالات مغزى و قلبى مى‌شوند. بیمارى‌هاى عروق مغزى از جمله بیمارى‌هاى شایع این دوران مى‌باشد که در آن عروقى که خون را به مغز مى‌رسانند دچار اختلال مى‌شوند. (مثلاً تنگى عروق در اثر ذخیره چربى زیاد) هنگامى که عروق مغزى دچار چنین وضعیتى گردند خون به بعضى قسمت‌ها نمى‌رسد و کمبود اکسیژن و قند ایجاد مى‌گردد.
حقیقت آن است که دوره کهنسالی و سالمندی خود یکی از ادوار مهم زندگی انسان است. امام رضا (ع) حالات بدن آدمی در طول عمر را به چهار بخش تقسیم نموده اند .
قسمت اول پانزده سال است که جوانى و خوبى و طراوت او در این دوره از عمر است. قسمت دوم عمر انسان از پانزده سالگى است تا سى و پنج سالگى است . قسمت سوم از سى و پنج سالگى شروع مى‏شود و به شصت سالگى ختم می گردد و قسمت چهارم عمر انسان دوره پیری و ناتوانی است که از شصت سالگی به بعد را شامل می شود.
امام رضا (ع) در باره ویژگی این دوره از عمر انسان معتقدند چون وارد مرحله چهارم حیات بشویم بلغم بر سایر اخلاط غلبه پیدا می کند این همان حالتى است که به چیزى بر نمی گردد مگر پیرى و ناتوانى ، بسوى تلخى عیش، لاغرى، کم شدن نیرو و فساد زندگى.
نشانه این حالت آن است که نسیان بر فکر و حافظه او مسلط مى‏شود . چیزها و کسانى را که با آن مربوط بوده نمى‏شناسد در حضور مردم چرت می زند و می خوابد و هنگام خواب بیدار می ماند گذشته‏ها را بیاد نمى‏آورد حوادث را فراموش می کند عادات خود را از دست می دهد روش دیرینه‏اش در زندگى تغییر مى‏یابد.
آب جلوه او خشک مى‏شود موى رویش و ناخن او کم می گردد، همواره جسمش رو به انعکاس و ادبار می رود زیرا مزاج او تحت استیلاى بلغم قرار گرفته است و بلغم سرد و خشک است و خود معلوم است که سردى و خشکى فناى اجسام می باشد جسم بر اثر غلبه قوه بلغمیه نیروى خود را از دست می دهد و نابود می گردد.(2)
به طور کلی از نظر طب اسلامی مزاج بلغم سرد و تر است و معمولا سرد مزاج ها به صورت طبیعی حافظه شان از گرم مزاج ها کمتر است . از این رو توصیه کلی برای تقویت حافظه استفاده از خوردنی هایی همچون عسل و مویز است.
در همین زمینه در فقه رضوی روایتی آمده است از امام موسی کاظم علیه السلام که در عسل درمان هر دردی است . هر کس ناشتا یک قاشق کوچک عسل بخورد بلغم (گرم و سرد)را از بین می برد و صفرا (گرم و خشک )را فرو می نشاند و مانع سودا ( سردو خشک ) هم می شود. عسل هم گرم هم تر است گرمایش بلغم و سودا را از بین می برد و تریش صفرا و سودا را از بین می برد.
یکی از مشکلات سالمندی ضعیف شدن و کم شدن استحکام استخوانها است. امام رضا (ع) در مورد حفظ توان استخوانها و جلو گیری از پیر شدن آنها خوردن باقلا را مفید می دانند. آن حضرت می فرماید: اَکْلُ الباقِلّى یُمَخِّخُ السّاقَینِ وَ یَزیدُ فِى الدِّماغِ وَ یُوَلِّدُ الدَّمَ الطَّرىَّ؛ خوردن باقلا، مایه تقویت مغز استخوان‏هاى ساق پا مى‏شود، توان مغز را افزون مى‏سازد و خون تازه تولید مى‏کند. (3)
بد خوابی یکی از مشکلاتی است که در سالمندان رخ می‌دهد به دلیل اینکه مزاج به سمت سردی گرایش پیدا می‌کند سالمندان خواب خوب ندارند و با تدابیر غذایی می‌توان مشکل بد خوابی را حل کرد. در طب اسلامی استفاده از غذاهایی که رطوبت زیاد دارند مانند کاهو همراه با ادویه‌های گرم می‌تواند برای رفع کم‌خوابی مفید باشد.
یکی دیگر از مشکلات دوران کهنسالی افسردگی و تنهایی است که با صله رحم و حضور در جمع دوستان قابل درمان است. در همین زمینه از امام رضا ( علیه السلام ) درباره خوشی دنیا سؤال شد . فرمود : وسعت منزل و زیادی دوستان.
سئل الامام الرضا ( علیه السلام ) عن عیش الدنیا ، فقال : سعة المنزل و کثرة المحبین.(4)
همانطور که اشاره شد در این دوره بلغم که سرد و تر است افزایش می یابد. امام رضا علیه السلام در حدیثی توصیه ای جالب برای ایجاد آرامش در روح و روان دارد. ایشان می‌فرمایند: «عَلَیکُمْ بِالزَّیتِ فَإِنَّهُ یکْشِفُ الْمِرَّةَ وَ یذْهِبُ الْبَلْغَمَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالضَّنَی وَ یحَسِّنُ الْخُلُق‏ و یطیب النفس و یذهب بالغم». بر شما لازم است که از زیت (روغن زیتون یا هر گونه روغن مایع) استفاده کنید؛ زیرا صفرا را آشکار و بلغم را از بین می‌برد و عصب را تقویت، بیماری را نابود و اخلاق انسان را نیکو می‌کند، روح را آرامش می‌دهد و غم را از بین می‌برد. ». (5)
شبیه این مضمون امام رضا (ع) در جایی دیگر فرمود: «نِعْمَ الطَّعَامُ الزَّیتُ یطَیبُ النَّکْهَةَ وَ یذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یصَفِّی اللَّوْنَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یطْفِئُ الْغَضَب‏؛» روغن زیتون، خوب طعامی است که دهان را خوش‌بو می‌کند، بلغم را می‌برد، رنگ پوست را درخشنده می‌نماید، عصب را نیرومند و بیماری را نابود می‌کند و خشم را فرو می‌نشاند