احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

زیارت حرم رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در مدینه منوّره و قبور پاك هر یك از امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ نیز بسیار ارزنده است. چنان كه نقل است حضرت محمد «ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرموده‎اند: هر كس در زندگی یا پس از رحلتم، مرا زیارت كند، در روز قیامت از او شفاعت می‎كنم.[2] و نیز فرموده‎اند: هر كس پس از مرگم، قبرم را زیارت كند مانند كسی است كه هنگام زندگیم به سویم هجرت كرده باشد و اگر نمی‎توانید به زیارت قبرم بیایید، هر جا هستید سلامم كنید كه سلامتان به من می‎رسد.[3]
در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل است: هر كس روز عاشورا، قبر حسین ـ علیه السّلام ـ را زیارت یا كنار آن شب زنده‎داری كند مانند كسی است كه در حضور آن حضرت شهید شده باشد.[4]
سلیمان مروزی در حدیثی گفته است: امام موسی كاظم ـ علیه السّلام ـ درباره زیارت امام هشتم فرمودند: هر كس قبر فرزندم، علی ـ علیه السّلام ـ را زیارت كند، خدای بزرگ، ثواب هفتاد هزار حجّ مقبول را در نامه عملش می‎نویسد. من با شگفتی پرسیدم: ثواب هفتاد هزار حجّ؟! فرمود: آری! ثواب هفتاد هزار حج كه برخی آنها هم قبول نشده باشد.[5]
زیارت امام زادگان بزرگواری كه بقعه‎های مباركشان در جاهای مختلف دنیا واقع است نیز پرفضیلت است چنان كه نقل است امام رضا ـ علیه السّلام ـ درباره زیارت مرقد پاك حضرت معصومه «علیها السّلام» فرموده‎اند: هر كس مزار او را زیارت كند. بهشت برای او واجب می‎شود.[6]
علاوه بر این در فرهنگ دینی مسلمانان، زیارت و دیدار مؤمنان از یكدیگر، كار خداپسندانه و با ارزشی است. امام كاظم ـ علیه السّلام ـ در این باره می‎فرماید: هیچ چیز برای شیطان و هوادارانش، رنج آورتر از آن نیست كه مؤمنان برای جلب خشنودی خداوند به دیدار یكدیگر بشتابند[7].
مطلب دیگر این كه در ارزیابی فضیلت زیارت‎های مختلف درمی‎یابیم برخی آنها بسان زیارت مكّه معظّمه، پایه ارزش‎گذاری زیارت‎های دیگر است. مانند آنچه درباره فضیلت زیارت حضرت علی بن موسی الرضا «علیهما السّلام» گذشت.
بعضی آنها نیز بر بعضی دیگر مقدّم، یا از آنها با فضیلت‎تر یا برترند. علّت تقدّم یا افضلیّت برخی زیارت‎ها بر بعضی دیگر، شایسته تحقیق و بررسی است اما آنچه در این مقاله به آن می‎پردازیم موضوع برتر بودن زیارت امام رضا ـ علیه السّلام ـ است كه در برخی روایات ذكر شده است به طور كلّی در فضیلت زیارت آن حضرت بیان‎های مختلفی وجود دارد.
در احادیثی، بدون آن كه ثواب زیارت حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ با ثواب زیارت‎های دیگر سنجیده شود، فضیلت‎های جداگانه‎ای مطرح است مثلاً حمدان دیوانی نقل كرده است امام رضا ـ علیه السّلام ـ فرمود: كسی كه از مزارم دور است و با وجود این، به زیارتم بیاید، روز قیامت در سه جای وحشتناك او را درمی‎یابم. نخست هنگامی كه نامه‎های اعمال مردم در چپ و راست آنها پراكنده شود. دوم آنگاه كه می‎خواهد از صراط بگذرد و سوم وقتی كه اعمالش را به میزان الهی می‎سنجند.[8]
در مواردی هم، فضیلت زیارت آن حضرت با ثواب زیارت‎های دیگر مقایسه شده است چنان كه احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی گوید: امام رضا ـ علیه السّلام ـ در نامه‎ای نوشته بودند: به شیعیانم بگو زیارت من در پیشگاه خدای بزرگ، با هزار حجّ برابر است. از امام جواد ـ علیه السّلام ـ پرسیدم آیا واقعاً با هزار حجّ برابر است؟ فرمود: آری! به خدا قسم، ثواب و هزار هزار حجّ برای كسی است كه حقش را بشناسد.[9]
سومین شیوه در بیان فضیلت زیارت ثامن الحجج ـ علیه السّلام ـ شناساندن زیارت او به زیارت برتر است. ابراهیم ابن عقبه می‎گوید: در نامه‎ای از امام هادی ـ علیه السّلام ـ پرسیدم: آیا زیارت حضرت سیّدالشهداء مقدّم است یا زیارت حضرت رضا و امام جواد «علیهما السّلام»؟ در پاسخ فرمود: زیارت امام حسین ـ علیه السّلام ـ مقدّم است ولی زیارت این دو بزرگوار (حضرت رضا و امام جواد «علیهما السّلام» جامع‎تر و اجرش بیشتر است).[10]
در حدیث دیگری نقل است: علی بن مهزیار گوید: از حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ پرسیدم: فدایت شوم! زیارت پدرتان برتر است یا زیارت امام حسین ـ علیه السّلام ـ؟ آن حضرت فرمودند: زیارت پدرم برتر است زیرا همه به زیارت سیّدالشهداء‌ مشرّف می‎شوند ولی پدرم را جز گروه خاصّی از شیعیان زیارت نمی‎كنند.[11]
راستی این برتری به چه علّتی است و چرا امام جواد ـ علیه السّلام ـ زیارت پدر بزرگوارشان علی بن موسی الرّضا را زیارت برتر نامیده‎اند؟
در پاسخ، گزینه‎های مختلفی را می‎توان مطرح كرد. نخست این كه بگوییم: این برتری بدان جهت است كه مشهد الرّضا، شرافت مكانی بر جاهای دیگر دارد. دوم این كه شخصیّت آن حضرت را از شخصیت رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و دیگر امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ برتر بدانیم و سوم آن كه این برتری را معلول اوضاع آن عصر جامعه اسلامی بدانیم كه اقتضا می‎كرد مزار شریف امام رضا ـ علیه السّلام ـ بیشتر در كانون توجّه شیعیان قرار گیرد.
به یقین، برتر بودن زیارت امام هشتم به لحاظ شرافت مكانی مدفن آن حضرت نیست و به عبارت دیگر دلیلی وجود ندارد ثابت كند آن حضرت را بدین لحاظ در طوس دفن كرده‎اند كه آنجا شریف‎ترین مكان‎ها است بلكه برعكس، این سرزمین، از آن جهت شرافت و قداست یافته است كه مزار پاك و فیض بخش حضرت علی بن موسی الرضا «علیهما السّلام» در آن قرار دارد بنابراین برتر بودن زیارت آن حضرت، به علّت شرافت مكانی و به عبارت دیگر به جهت برتر بودن مدفنش بر جاهای دیگر نیست.
و اما موضوع برتر بودن شخصیّت امام رضا ـ علیه السّلام ـ بر دیگر پیشوایان معصوم را با مثال‎های ساده‎ای بررسی می‎كنیم. اگر پدر و برادر شخصی بمیرند و آنها را در یك قبرستان ولی در دو نقطه دفن كنند و این فرد بخواهد به ترتیب، قبرشان را زیارت كند و برای شادی روحشان فاتحه بخواند. چون خدای سبحان از گرامیداشت پدر خشنودتر می‎شود،[12] شایسته است در این كار، پدرش را مقدم كند و نیز اگر انسان به شهری وارد شود كه در آن علمای بزرگوار و شهیدان والامقامی مدفونند چنانچه بخواهد به زیارت اهل قبور برود، پاسداشت و زیارت مزار علمای عارف و شهیدان واصل از مردم عادی با فضیلت‎تر است. بنابراین برخی اشخاص به لحاظ مزین بودن وجودشان به ارزش‎های الهی ممكن است شخصیتی ارزنده‎تر از دیگران داشته باشند از این رو ارتباط داشتن با آنها در زندگی و پس از مرگشان بافضیلت‎تر به شمار بیاید.
اما آیا برتر بودن زیارت امام رضا ـ علیه السّلام ـ به لحاظ برتری شخصیت الهی او بر پیامبر خدا حضرت محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اهل‎بیت گرامیش است؟ هرگز چنین نیست زیرا حضرت خاتم الانبیاء سرآمد پیامبران الهی و امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ است و از این حیث باید زیارت او را برتر بدانیم نه زیارت حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ و اما دیگر پیشوایان معصوم ـ علیهم السّلام ـ هر چند به لحاظ برخی مقامات معنوی، مانند جد یا پدر بودن بعضی از آن بزرگواران بر بعض دیگر افضلند ولی در مقام عصمت و پیشوایی هم مرتبه و نور واحدند و یكی بر دیگری برتری ندارد؛[13] بنابراین علت برتر بودن زیارت هشتمین پیشوای شیعیان، برتری شخصیت و مقام عصمت و امامت او بر دیگر امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ نیست. بلكه پاسخ صحیح را باید در گزینه سوم یافت زیرا در دوران امامت حضرت رضا و امام جواد ـ علیهم السّلام ـ وقایعی به كارگردانی مأمون و معتصم عباسی در به چالش كشاندن ولایت باوری رخ داد كه یك بار دیگر جهان تشیع بلكه كل جهان اسلام را با خطر جدی روبرو كرد ولی امام رضا ـ علیه السّلام ـ در دوره امامتش با تدبیری خداگونه توانست اسلام ناب محمدی ـ صلّی الله علیه و آله ـ را از دام كج اندیشان برهاند و حق ستیزان كه هیچ یك از نیرنگ‎هایشان را در بی‎اثر كردن نقش آن حضرت در هدایت جامعه اسلامی كارآمد ندیدند، كمر به قتل او بستند تا به پندار خامشان، این چراغ فروزنده را برای همیشه خاموش كنند و مهرش را تا ابد از دل عاشقانش ببرند و خاطرش را از خاطر شیعیانش بزدایند اما غافل از آن كه امام رضا ـ علیه السّلام ـ پرچم هدایت را در دستان پرتوان كسی قرار داده بود كه پس از شهادت آن حضرت به راحتی توانست پیوند مؤمنان و حق جویان را با آن حضرت مستحكم‎تر كند.
آری! امام جواد ـ علیه السّلام ـ پس از شهادت حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ زیارت او را زیارت برتر نامید تا مزار شریف آن حضرت كانون علاقه و توجه دلدادگان دودمان امامت شود این تدبیر آنچنان در دل جویندگان گوهر هدایت اثر كرد كه آنان توانستند از طریق زیارت بارگاه ثامن الائمه ـ علیه السّلام ـ و پیوند معنوی با او، از خورشید گرمابخش گفتار و كردار آن امام عزیر الهام بگیرند و در پیمودن طریق حق و رستگاری به حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ اقتدا كنند و در مسیر زندگیشان از صراط مستقیم منحرف نشوند.[1] . معجم مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ص 221، چاپخانه حیدری، انتشارات مرتضوی، لغت نامه دهخدا، ج 27، حرف ز - ژ، ص 589، چاپخانه دانشگاه تهران سال 1339 هجری شمسی.
[2] . بحارالانوار، ج 97، ص 139 - وسائل الشیعه، ج 10، ص 263. نقل از آثار الصّادقین، صادق احسانبخش، ج 8، ص 16.
[3] . التهذیب، ج 6، ص 3، نقل از همان ص 19.
[4] . بحارالانوار، ج 98، ص 104، نقل از همان ص 36.
[5] . عیون اخبار الرضّا، ج 1 و 2، ص 702، شیخ صدوق «علیه الرّحمه» ترجمه سید عبدالحسین رضایی و محمدباقر ساعدی.
[6] . همان، ص 713.
[7] . بحارالانوار، ج 71، ص 263، نقل از آثارالصّادقین، ج 8، ص 45.
[8] . ترجمه عیون اخبار الرّضا ، عبدالحسین رضایی و محمدباقر ساعدی، ج 1 و 2، ص 696.
[9] . من لایَحْضره الفقیه، ج 2، ص 583، نقل از آثار الصّادقین، ج 8، ص 41.
[10] . ترجمه عیون اخبار الرّضا، ج 1 و 2، ص 704.
[11] . همان.
[12] . قرآن كریم، لقمان/14.
[13] . بحارالانوار، ج 25، ص 1، باب 1 و ج 99، ص 160 باب 8.
خدا رحم مرادي-منبع:اندیشه قم