احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا(ع) نیز احادیث متعددی در این باره دارد که بیان و بررسی تمام آنها از مجال یک مقاله خارج است. در این نوشتار سعی شده است روایاتی از ایشان که بیان‌گر ویژگی‌های امام عصر(عج) است مورد تحقیق قرار گیرد و در مجموع شش ویژگی بیان شده است که عنوانشان چنین است: 1. غیبت و پنهان زیستی 2. نداشتن پیمان با طاغوت 3. شایعة رحلت 4. جوانی و قدرت بدنی 5. دارای میراث پیامبران(ع) 6. نسل چهارم امام هشتم(ع).
باور به منجی که قیام او سر آغاز زندگی زیبای انسانی و سرشار از معنویت و محبّت است و ظهور مبارکش به حیات ستم‌گران و فاسدان پایان خواهد داد، عقیدة تمام پیروان ادیان آسمانی و بسیاری از مکاتب بشری است. در دین مبین اسلام نیز کمتر موضوعی را می‌توان یافت که به اندازة مهدویت دارای اهمیت باشد. علاوه بر صدها آیة قرآن که بر این حقیقت دلالت می‌کند کمتر مسأله‌ای را می‌توان یافت که تا این مقدار روایت از طریق شیعه و سنی داشته باشد. خبر از منجی اسلام، حضرت مهدی موعود(عج) قدمتی به قدمت خود اسلام دارد اولین کسی که از وجود چنین شخصی خبر داده آورندة این دین یعنی حضرت ختمی مرتبت محمّد مصطفی(ص) است و صحابة فراوانی این احادیث را از ایشان شنیده‌اند.
پیامبر بزرگوار اسلام(ص) با تأکید می‌فرماید: وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ فِيهِ وَلَدِيَ الْمَهْدِيُّ(عج)(2)؛ سوگند به خدايى كه مرا به حقّ به پيامبرى برانگيخت اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نمانده باشد خداوند آن روز را طولانى كند تا فرزندم مهدى(عج) در آن روز ظهور كند.
و در روایتی دیگر شباهت کامل امام مهدی(عج) را به خودشان چنین بیان می‌دارند. الْمَهْدِيُّ مِنْ وُلْدِي اسْمُهُ اسْمِي وَ كُنْيَتُهُ كُنْيَتِي أَشْبَهُ النَّاسِ بِي خَلْقاً وَ خُلْق(3)؛ مهدى از فرزندان من است اسم او اسم من و كنيه او كنيه من است، از نظر قیافه و اخلاق شبيه‏ترين مردم به من است‏.
بعد از پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) نیز جانشینان بزرگوار ایشان، از این ذخیره الهی خبر داده‌اند و هر امامی به تناسب اوضاع اجتماعی خویش در مورد امام مهدی(عج) سخن گفته‌ است. از ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا(ع) نیز بیش از سی حدیث در موضوع مهدویت وارد شده است.(4)
امام هشتم(ع) مانند پیامبر اسلام(ص) به حتمی بودن ظهور تصریح می‌فرماید: وَ بَعْدَ الْحَسَنِ ابْنُهُ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ فِي غَيْبَتِهِ الْمُطَاعُ فِي ظُهُورِهِ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ فَيَمْلَأَ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً؛(5) و پس از حسن فرزندش حجّت قائم كه در دوران غيبتش منتظر او باشند و در ظهورش از او اطاعت كنند و اگر از دنيا جز يك روز باقى نمانده باشد خداى تعالى آن روز را طولانى فرمايد تا خروج كند و زمين را از عدل سرشار سازد همچنان كه از جور پر شده باشد.
و وقتی قصیده دعبل به این دو بیت می‌رسد که حتمی بودن ظهور را بیان می‌کند: خُرُوجُ إِمَامٍ لَا مَحَالَةَ خَارِجٌ يَقُومُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ وَ الْبَرَكَاتِ‏ يُمَيِّزُ فِينَا كُلَّ حَقٍّ وَ بَاطِلٍ وَ يُجْزِي عَلَى النَّعْمَاءِ وَ النَّقِمَاتِ‏
امام رضا(ع) به شدت اشک می‌ریزد و سپس سر خود را بلند كرده می‌فرماید: يَا خُزَاعِيُّ نَطَقَ رُوحُ الْقُدُسِ عَلَى لِسَانِكَ بِهَذَيْنِ الْبَيْتَيْنِ(6)
اى خزاعى! روح القدس اين دو بيت را بر زبان تو جارى كرده است.‏ امام ثامن(ع) در دو بیتی که به قصیده دعبل اضافه نموده و از محل قبر خویش خبر داده باز به امام موعود(عج) اشاره می‌فرماید:
وَ قَبْرٌ بِطُوسَ يَا لَهَا مِنْ مُصِيبَةٍ تَوَقَّدَ فِي الْأَحْشَاءِ بِالْحُرُقَاتِ‏ إِلَى الْحَشْرِ حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ قَائِماً يُفَرِّجُ عَنَّا الْهَمَّ وَ الْكُرُبَات‏.(7)
معلوم است که مهدویت در میان موضوعات کلامی، اهمیت ویژه‌ای دارد و از این اهمیت فوق العاده، می‌توان به ضرورت بررسی این مقوله در کلام گهربار عالم آل محمد(ص) پی برد. هر چند در یک مقاله نمی‌توان تمام احادیث مهدوی رسیده از این امام همام را بیان و بررسی کرد اما سعی می‌شود، برخی از ویژگی‌های امام مهدی(عج) در این مجال بررسی شود.
ویژگی‌های امام مهدی(عج)
1. پنهان زیستی (غیبت):
چنان که در مقدمه اشاره شد موضوع مهدویت توسط پیامبر اسلام(ص) مطرح شد و از آن زمان به بعد هم هر یک از امامان به فراخور فضای حاکم بر جامعه راجع به امام مهدی(عج) سخنانی بیان می‌کردند تا ضمن آشنا کردن مردم با مهدویت راه سوء استفاده را بر فرصت طلبان و مدعیان دروغین مهدویت ببندند. برای مثال در دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به دلیل ضعف و فرسودگی سلسلة بنی‌أمیه و تازه کار بودن والیان حکومت بنی‌عباس، قیام‌های بسیاری انجام می‌گرفت و برخی هم برای ایجاد انگیزة کافی در پیروان خود قیام را به عنوان مهدویت انجام می‌دادند.(8)
گروهی هم از امام انتظار قیام داشتند و در روایات بارها این درخواست مطرح شده است.(9) لذا روایات متعددی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) وجود دارد که از قیام‌های قبل از قیام امام مهدی(عج) نهی کرده‌اند.
در روایتی از امام باقر(ع) چنین آمده است: كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَايَةِ الْقَائِمِ(عج) صَاحِبُهَا طَاغُوت؛(10)
هر پرچمی که قبل از پرچم امام مهدی(عج) فراشته گردد صاحب آن پرچم طغیان‌گر است.
یکی از این روایات به امام رضا(ع) نیز عرضه شده است و آن حضرت ضمن تأیید اصل حدیث، تفسیر راوی را از این حدیث ردّ کرده‌اند.(11)

حسين بن خالد گفت: به حضرت امام رضا(ع) عرض كردم: عبد اللَّه بن بكير حديثى را روايت نموده و آن را تأويل مي‌كرد. و من مي‌خواهم آن را به شما عرضه دارم. فرمود: حديث چيست؟ عرض كردم: عبد اللَّه بن بكير مي‌گفت: عبيد بن زراره براى من نقل كرد: در ايامى كه محمد بن عبد اللَّه پسر امام حسن مجتبى (معروف به محمد نفس زكيه) قيام كرده بود، روزى خدمت حضرت صادق(ع) بودم كه يكى از شيعيان به خدمت حضرت رسيد عرض كرد: قربانت شوم محمد بن عبد اللَّه قيام كرده و مردم هم دعوت او را براى قيام پذيرفته‏اند. نظر شما درباره قیام با وى چیست؟ فرمود: «تا وقتى كه آسمان و زمين آرام است‏ تو نيز آرام باش!» عبد اللَّه بن بكير مي‌گفت: در اين صورت مادام كه آسمان و زمين آرام است قيامى به وقوع نمى‏پيوندد و بنابراين نه قيامى است و نه قائمى! حضرت رضا(ع) فرمود: جدم حضرت صادق(ع) راست فرمود: و اين طور كه عبداللَّه بن بكير تأويل كرده است نيست. منظور جدم اينست كه تا وقتى آسمان از شنيدن صدا و زمين از فرو رفتن با لشكر (سفيانى) آرام است، تو نيز آرام گير.
اما اوضاع جامعه در دوران مبارک ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا(ع) با دوران این دو امامان متفاوت بود. امامان سابق(ع) در اکثر مواقع به دلیل سعایت‌ افراد مغرض مورد آزار و اذیّت خلفا قرار می‌گرفتند و حتی در مواردی به زندان فرستاده می‌شدند و معمولا شیعیان از ارتباط با امامان(ع) محروم بودند. اما حضرت رضا(ع) به دلیل داشتن عنوان ولایت عهدی خلیفه، دارای قدرتی سیاسی در جامعه بود و شیعیان نیز آزاد بودند و به آسانی محضر امام می‌رسیدند. این قدرت سیاسی باعث گردیده بود تا برخی از شیعیان به این گمان برسند که امام رضا(ع) همان صاحب الامر و مهدی موعود(عج) است.
در روایتی ایوب بن نوح که مردی بسیار پرهیزکار و عابد و از وکلای امام هشتم بود(12) به ایشان عرض می‌کند: إِنِّي أَرْجُو أَنْ تَكُونَ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ وَ أَنْ يَسُوقَهُ اللَّهُ إِلَيْكَ بِغَيْرِ سَيْفٍ فَقَدْ بُويِعَ لَكَ وَ ضُرِبَتِ الدَّرَاهِمُ بِاسْمِكَ فَقَالَ مَا مِنَّا أَحَدٌ اخْتَلَفَتْ إِلَيْهِ الْكُتُبُ وَ أُشِيرَ إِلَيْهِ بِالْأَصَابِعِ وَ سُئِلَ عَنِ الْمَسَائِلِ وَ حُمِلَتْ إِلَيْهِ الْأَمْوَالُ إِلَّا اغْتِيلَ أَوْ مَاتَ عَلَى فِرَاشِهِ حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ لِهَذَا الْأَمْرِ غُلَاماً مِنَّا خَفِيَّ الْوِلَادَةِ وَ الْمَنْشَإِ غَيْرَ خَفِيٍّ فِي نَسَبِه‏.(13)
من اميدوارم كه شما صاحب الامر باشيد، و خدا امر امامت را بدون شمشير و خونريزى به شما رساند، زيرا براى شما (به ولايت عهدى مأمون) بيعت گرفته شده و به نام شما سكه زده‏اند.
حضرت فرمود: هيچ كس از ما خاندان نيست كه مكاتبه داشته باشد و با انگشت به سويش اشاره كنند و از او مسئله بپرسند و اموال برايش برند، جز اين كه يا ترور شود و يا در بستر خود بميرد (يا با شمشير كشته شود و يا با زهر) تا زمانى كه خدا براى اين امر (امامت) كودكى را از ما خاندان مبعوث كند كه ولادت و محل زندگی او نهان است ولى نسبت و دودمانش نهان نيست.

در این حدیث امام رضا(ع) برای رفع شبهه می‌فرماید امام مهدی(عج) کسی است که پنهانی به دنیا می‌آید و پنهانی زندگی می‌کند. اما من شناخته شده‌ام و با من مکاتبه می‌شود، مورد پرسش واقع می‌شوم. یعنی اینها نشانة این است که من مهدی موعود(عج) نیستم. در پایان امام رضا(ع) می‌فرماید: اما پنهان زیستی بدان معنا نیست که کسی نمی‌داند او فرزند کیست. پدر و جدش کیست.
جملة آخر ردّی بر عقیده اهل سنت است زیرا آنها بر این باورند که پدر و جدّ مهدی موعود(عج) معلوم نیست. او در آخر الزمان به دنیا می‌آید و از نسل امام حسن مجتبی(ع) است اما معلوم نیست چندمین نسل امام حسن مجتبی(ع) باشد. امام رضا(ع) این باور غلط را ردّ کرده است و می‌فرماید نَسَب امام کاملاً روشن است و چنان که در ادامه خواهد آمد امام هشتم(ع) ایشان را چهارمین نسل خویش معرفی می‌کند.
امام رضا (ع) از پنهان زیستی امام مهدی(عج) با بیان‌های متفاوتی خبر داده‌اند:
الف) غیبت:
یکی از موضوعات بسیار مهمی که در مورد منجی و موعود اسلام مطرح است بحث غیبت یا زیست پنهانی است. این موضوع که متأسفانه به دلیل فهم ناصحیح اهل تسنن، مورد انکار آنها قرار گرفته است و به تندی با آن برخورد می‌کنند(14) علاوه بر ریشة قرآنی(15) اولین بار توسط پیامبر اسلام(ص) مطرح شده است.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): الْمَهْدِيُّ مِنْ وُلْدِي اسْمُهُ اسْمِي وَ كُنْيَتُهُ كُنْيَتِي أَشْبَهُ النَّاسِ بِي خَلْقاً وَ خُلْقاً تَكُونُ بِهِ غَيْبَةٌ وَ حَيْرَةٌ تَضِلُّ فِيهَا الْأُمَمُ ثُمَّ يُقْبِلُ كَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ يَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْما؛(16) جابر بن عبد اللَّه انصارى از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم روايت كرد كه فرمود: مهدى(عج) از فرزندان من است اسم او اسم من و كنيه او كنيه من است، از نظر قیافه و اخلاق شبيه‏ترين مردم به من است، براى او غيبت و حيرتى است كه امّتها در آن گمراه شوند، سپس مانند شهاب ثاقب پيش آيد و زمين را پر از عدل و داد نمايد همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد.
بعد از نبی گرامی اسلام(ص) نیز تمام امامان(17) از غیبت وصی آخر(�