این روزها مصادف با مناسبتی ویژه به نام حقوق بشر است، حقوقی که خداوند باری تعالی برای همه بندگان خویش ترسیم کرده و در تمامی ادیان الهی بر آن تاکید شده است.
اما در تعالیم بلند دین مبین اسلام و دیدگاه های ارزشمند معصومین(ع) توجه به حقوق دیگران و اهتمام به درک نیازهای متقابل انسانها بسیار توصیه شده است. امام رضا(ع) در نهایت مهربانی و رأفت با اقشار گوناگون مردم برخورد می کردند و توصیه ایشان برای همه ما این است که حقوق افراد را بدون توجه به مایملک و دارایی آنها حفظ کنیم. چنانکه ایشان همسفره فقرا می شدند و تا آنها دست به غذا نمی بردند، پیش از آنها غذا میل نمی کردند. برای تبیین دیدگاه های امام هشتم(ع) در زمینه حفظ حقوق و کرامت انسانها گفتوگو کرده ایم با حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی رهبر حقوقدان و استاد اخلاق و معارف اسلامی که در ادامه می خوانید.
جناب رهبر! در دیدگاه های بلند ثامن الحجج(ع) مبنی بر حفظ حقوق و کرامت انسانها چه نکاتی مورد توجه قرار گرفته است؟
- امام رضا(ع) توجه ویژه ای بر حفظ حقوق و کرامت انسانی داشتند، آن حضرت در تمامی دوران حیات پربرکت همواره با همه اقشار مردم تعامل داشتند.
ایشان بر اساس دیدگاه های بلند خویش منشور مدونی را در حفظ حقوق آحاد جامعه تدوین کردند که
نمونه های بسیاری از توصیه های مؤکد حضرت امام رضا( ع ) به حفظ حقوق مردم از جمله حفظ حقوق ضعیفان و اقلیتهای مذهبی و... وجود دارد که باید به آنها توجه کنیم.
اشاره کردید به توصیه امام رضا(ع) به حفظ حقوق فقرا، بهره برداری صحیح از منویات حضرت در این زمینه ما را به چه رهاوردی نزدیک می کند؟
- بیتردید می دانید بخشی از اقشار جامعه مردم فقیر و تهیدست هستند، افرادی که به فراخور زندگی با مشکلات گوناگونی مواجه هستند. امام رضا(ع)توجه ویژه ای به فقرا داشتند و یکی از مهمترین وجه حفظ حقوق انسانها در سیره حضرت همنشینی و همسفره شدن با فقرا و بینوایان بود.
آن حضرت همواره در کنار سفره خادمان و غلامان خویش می نشستند و با مهربانی با آنها همسفره می شدند بنابراین ما نیز باید حقوق فقرا و نیازمندان را در نظر بگیریم. برخی متأسفانه دید دیگری دارند و همنشینی با ثروتمندان را بر همنوایی با فقرا ترجیح می دهند و این در حالی است که حضرت ثامن الحجج(ع) با اینکه امام و رهبر جامعه مسلمین بودند باز هم همنشینی با تهیدستان و افراد سطح پایین جامعه را مهمترین وجه عزت نفس و یقین مؤمنان می دانستند.بنابراین ما هم باید به ایشان تأسی کنیم و با همراهی نیازمندان در رفع نیاز آنها بکوشیم.
در منشور حقوقی امام رضا(ع) چه جایگاهی برای افرادی که به کار گمارده می شوند، ترسیم شده است؟
- به نکته خوبی اشاره کردید، زیرا ثامن الحجج(ع) اهتمام ویژه ای به پرداخت حق و حقوق افرادی که به عنوان کارگر، کارگزار و ... در جامعه فعالیت داشتند مبذول می فرمودند و در ذیل حدیثی از این بزرگوار داریم که فرمودند: «حق کارگر را پیش از آنکه عرق تنش خشک شود بپردازید.» در تشریح زیبایی منشور حقوقی امام رضا(ع) در مورد کارگران به روایتی زیبا و انسانی اشاره می کنم. یکی از یاران آن حضرت به نام سلیمان جعفری نقل می کند: روزی به همراه امام رضا ( ع ) به خانه شان رفتم ، غلامان در حال بنایی و بستن میخ آخور چارپایان و کارهای دیگر مشغول بودند . با آنان مردی رنگین پوست نیز کار می کرد که از جمله خدمتگزاران نبود ، امام( ع ) فرمودند : این مرد که با شماست کیست ؟ گفتند : به ما کمک میکند و مزدش را می دهیم . حضرت فرمودند: «اجرتش را تعیین کرده اید ؟» گفتند : خیر هر چه به او بدهیم قبول می کند و راضی است اما امام (ع) بشدت بر آشفته و ناراحت شدند. گفتم فدایت شوم چرا خشمگین شدید ؟ فرمودند : من بارها آنان را نهی کرده ام از اینکه کسی را پیش از اینکه اجرتش را تعیین کنند به کار گیرند و بدان هر فردی بدون اینکه قبلا مزد او را تعیین کرده باشی کاری برای تو انجام دهد اگر سه برابر آنچه مزدش است به او بپردازی باز گمان می کند که از اجرت او کاسته ای و اگر پیش از انجام دادن کار مزدش را تعیین کنی و پس از آن پرداخت کنی تو را به سبب وفای به عهد می ستاید و اگر اندکی زیادتر از مزدش به او بدهی آن را بخششی از تو می داند.
در بخشی از گفتوگو به رعایت حقوق اقلیتهای دینی از منظر حضرت رضا(ع) اشاره داشتید، در این زمینه چه نکاتی قابل طرح است؟
- از دیدگاه معصومین(ع) اقلیتهای دینی دارای حقوق مشخصی هستند که در جامعه مدنی باید مورد توجه قرار بگیرد چنانکه حضرت رسول(ص) نیز در صدر اسلام حقوقی را برای پیروان سایر ادیان مذهبی در نظر گرفته بودند. امام رضا(ع) هم به تأسی از اجداد طاهرین خویش این رویه را مورد توجه قرارمیدادند و حتی در جریان مناظراتی که با سران ادیان داشتند حقوق انسانی و اجتماعی آنها را مقدم می شمردند و با این دیدگاه مناظره را دنبال می کردند. از منظر امام هشتم(ع) همه پیروان اقلیت های دینی در جامعه حق شهروندی، زندگی، اشتغال، استفاده از کلاس درس و بحث... دارند و این مهم نیز در منشور حقوقی ایشان به روشنی مشهود است.
برای تبیین و توسعه دیدگاه های حقوقی امام هشتم(ع) چه باید کرد؟
- امام رضا(ع) و رفتار و گفتار آن حضرت در مورد مردمداری و اخلاق اجتماعی الگوی کاملی برای همه بویژه مسؤولان نظام است. ضمن اینکه همه ما در تبیین این منشور تأثیر خواهیم داشت منوط به اینکه ابعاد آن را به خوبی درک کرده باشیم. نهادهای آموزشی، رسانه ها و... نیز باید برنامههایی با این محور داشته باشند تا همه مردم بدانند معصومین(ع) در تمامی امور زندگی ما دیدگاههایی قانونی و حق مدارانه ارایه کرده اند تا راه رستگاری را گم نکنیم