احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

اهميت پرداختن به اين موضوع دراين است که طي سال هاي اخير علاوه بر افزايش چشمگير تعداد زائران حضرت ثامن الحجج (ع)، تعداد زائران عتبات عاليات و از آن جمله حرم هاي مطهرومنورحضرت مولي الموحدين علي (ع)وسيد وسالار شهيدان حضرت ابا عبدا...الحسين(ع)نيزافزايش يافته است.

نشانه وشاهد گوياي اين اقبال گسترده امت اسلامي به زيارت مشاهد مشرفه در سال هاي اخير، هجمه گسترده دشمنان قسم خورده اسلام ومزدوران تکفيري آنان به بارگاه هاي مطهر وبه خاک وخون کشيدن زائران است.

با اين وصف، اين سؤال مطرح مي شود که براي بهره گيري هرچه بيشترازفرهنگ زيارت ،چه اقدامي بايد انجام داد؟

درپاسخ به اين سؤال بايد گفت که با درک فلسفه زيارت مي توان زيارت عارفانه اي انجام داد وتوشه کاملي ازآن برداشت.

درک فلسفه زيارت نيز درصورتي امکان پذير است که مباني کلامي زيارت وريشه هايي که دربسترآن ،شجره طيبه زيارت روييده وازآن تغذيه کرده است، يافته و به آن توجه شود. به ديگر سخن، بايد هندسه کلامي زيارت راشناخت .

باتوجه به اين فضاي هندسي است که مي توان فرهنگ «زيارت عارفانه» را ترويج وتبيين وبه بهره مندي جامعه از فرهنگ زيارت کمک کرد.

نتيجه بررسي زيارت نامه هاي معتبري چون جامعه کبيره ،امين ا...،عاشورا ،وارث و...به خوبي گوياي توجه به همين هندسه کلامي دراين زيارت هاي ماثوره است، تاجايي که به گفته محققان زيارت جامعه کبيره، دايرة المعارف امام شناسي است.

دراين هندسه کلامي است که جايگاه وشأن امام معصوم (ع) ونحوه ارتباطي که زائر با مزور(امام معصوم)بايد داشته باشد ،تبيين وبازگومي شود و به اين گونه بستر زيارت عارفانه فراهم مي آيد.

مباني کلامي زيارت

براي تبيين مباني زيارت مي توان به دواصل امامت وولايت ومودت اهل بيت(ع)تمسک کرد.

از منظر کلامي واعتقادي ، امامان معصوم (ع)همانند پيامبر اکرم(ص)،اسوه هاي بشريت والگوهاي تربيت شده براي انسان ها هستند که ازسوي پروردگار متعال به عنوان هاديان وراهبران امت تعيين شده اند .

امام کيست؟

امام شناسي پايه واساس زيارت عارفانه است .درادبيات کلامي، امام(ع)فردي است که مردم بايد در گفتاروسلوک وحتي درافکاروعقايد واخلاق ازاوتبعيت کنند .

او مقتداي مطلق وحتي از جهتي برتراز نبيّ به مفهوم عام است .زيرا نبي ورسول تبليغ ودعوت مي کند اما امام (ع)هدايت به امروبه اصطلاح علم کلام ،«ايصال الي المطلوب» مي کند و با مقام ملکوتي ومعنوي خود، انسان را ازجنبه ملکوتي(باطن) به سوي خدارهنمون مي شود.

قرآن کريم درسوره انبياآيه 73 دراين باره مي فرمايد : «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا؛ و آنان را پيشوايانى قرار داديم که به فرمان ما هدايت مى کردند.»

به نوشته علامه تهراني درکتاب ارزشمند «امام شناسي »،اين آيه مي رساند که آنچه امرهدايت به آن مربوط است؛ يعني قلب وعمل ،باطن وحقيقت آن به دست امام است وآن باطن وحقيقت که جنبه امري است هميشه نزد امام حاضراست ولازمه آن اطلاع امام از اسرارملکوت است که يقين ازلوازم آن است و ازاين رومقام امامت برترازنبوت است.

براين اساس، امام آن کسي است که به واسطه وصول به مقام يقين وکشف ملکوت، باطن افعال براومشهود مي شود و مي تواند باسيطره، قلوب را به مقاصدوغايا ت رهبري کند.

اين بينش کلامي درفقه درقالب حجيت قول وفعل وسيره معصومان(ع) متبلورشده و باعنوان « سنت» درکنار قرآن، به عنوان يکي از منابع مهم واساسي استخراج احکام فقهي به شمار آمده است.

مودت، پاداش رسالت

دومين اصلي که مي توان آن را يکي از منابع مهم زيارت محسوب کرد ،اصل قرآني «مودت ذي القربي» است.

خداونددرآيه 23سوره شوري که به آيه «مودت» معروف است، مي فرمايد «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى؛ بگو به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نيستم مگر دوستى در باره خويشاوندان» .

دراين آيه شريفه اجرومزد رسالت، مودت ذي القربي شمرده شده است .

ناگفته روشن است که اين پاداش، سودومنفعتي براي پيامبراکرم (ص)نيست بلکه اهداف مقدس ديگري دارد که به سود امت است.

چنان که خداوند درآيه شريفه 47سوره سبا به آن اشاره مي کند ومي فرمايد:« قُلْ مَا سَأَلْتُکُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللهِ؛ بگو هر مزدى که از شما خواستم از آن خودتان، مزد من جز بر خدا نيست».

علاوه براين، خداوند درآيه 57سوره فرقان ،طرح مسئله اجررسالت را درراستاي استمراراهداف آن مي داند و مي فرمايد :« قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاء أَن يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا؛ بگو بر اين [رسالت] اجرى از شما طلب نمى کنم جز اينکه هر کس بخواهد راهى به سوى پروردگارش [در پيش] گيرد.»

ازاين آيات به خوبي مي توان نتيجه گرفت که اگردرآيه مودت، اجرومزدي ازامت خواسته شده، اولاً اين اجروپاداش به سود امت است وثانياً، اجري است که باعث استمراررسالت است وثالثاً، امري همسنگ خود رسالت است.

حال باتوجه به آنچه اشاره شد، بايد ديد منظور از«قربي» کيست و«مودت ذي القربي» چيست که اين اندازه مهم و همسنگ رسالت است؟

به نوشته آيت ا...مکارم شيرازي درکتاب «آيات ولايت درقرآن » به اتفاق علماي شيعه منظوراز «قربي» درآيه شريفه، اهل بيت پيامبراکرم (ص)است ومودت ذي القربي هم نه صرف محبت بلکه ولايت آن بزرگواران است که امري همسنگ رسالت واجري متناسب با آن است .

علت قرار دادن مودّت به عنوان پاداش رسالت

در اين باره که چرا خداوند مودّت قربي را مزد رسالت قرار داده است، علامه محمدتقي مدرسي مي نويسد: هدف از اين مودت، دوستداري رهبري شرعي است که مشعل رسالت را حمل مي کند.

بنابراين، آيه مي گويد هر که مي خواهد از پيامبراکرم(ص) به سبب رنج بسياري که در تبليغ رسالت متحمل شدند، سپاسگزاري کند، هيچ سپاسي بهتر از دوستداري اهل بيت ايشان که همان حاملان رسالتند و آن را به مردم مي رسانند، نيست.

وي در پاسخ به اين سؤال که چرا خداوند به جاي اطاعت از اهل بيت(ع)، مودت آن بزرگواران را مزد رسالت قرار داده است، مي افزايد: دوستداري، تضمين فرمانبرداري است.

همان گونه که اگر عشق به خداوند نمي بود، اطاعت بر بنده آسان نبود، اگر عشق به خانواده پيامبراکرم(ص) هم نبود، توسل مؤمنان به آن بزرگواران رخ نمي داد.

علاوه بر اين، عشق که همان انسجام و هماهنگي روحي ميان دو شخص است، مقتضي فرمانبرداري شوق آميز و بي تکلف عاشق است.

بنابراين مودت و عشق، از لحاظ درجه بالاتر از اطاعت و بهترين ضامن وحدت و همبستگي مؤمنان است.

زيارت، جلوه اي از مودت

با توجه به اين که خداوند مودت و محبت مومنان نسبت به اهل بيت و عترت پيامبراکرم(ص) را واجب کرده و آن را مزد رسالت قرار داده است، يکي از جلوه هاي اين مودت، زيارت و توسل به آن بزرگواران است. زيرا علاقه و محبت انسان حتي نسبت به نزديکان خود با درگذشت آنان از ميان نمي رود و خاطره آن ها تا سال هاي سال در ذهن باقي مي ماند و با حضور بر سر قبر و نگهداري آثار و نشانه هاي آنان، محبت خود را به آن ها ابراز مي کند.

علاوه بر اين، زيارت قبور و تجليل و بزرگداشت مفاخر و بزرگان علمي و معنوي، سنت و سيره همه جوامع انساني است و انسان ها با حضور در کنار تربت عالمان و شهيدان افتخارآفرين از مسلک و مکتب و مرام آنان تقدير و تجديدعهد و وفاداري خود را ابراز مي کنند.

زيارت تجديد عهد است

در اين ميان، به نوشته آيت ا...سبحاني، حضور در حرم رسول اکرم(ص) يا جانشينان آن حضرت علاوه بر تقدير و سپاس از فداکاري ها و جانفشاني هاي آن بزرگواران در هدايت خلق، حکم نوعي بيعت با آن ها را دارد.

چنان که امام هشتم حضرت علي بن موسي الرضا(ع) در يکي از سخنان خود درباره زيارت بارگاه معصومان(ع) مي فرمايند: «ان لکل امام عهدا في عنق اوليائه و شيعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زيارة قبورهم؛ هر امامي عهد و ميثاقي بر ذمه دوستان و شيعيان خويش دارد و زيارت مراقد امامان(ع) بخشي از عمل به اين تعهد است.»

در واقع، شخص زائر هنگام زيارت مرقدهاي مطهر پيامبراکرم(ص) و امامان معصوم(ع) با آن بزرگواران پيمان مي بندد که در زندگي جز راه و رسم آنان، روش و سبکي ديگر را در پيش نگيرد.

براين اساس مي توان گفت، زيارت از يک سوريشه درعقيده واصل اسوه والگوبودن امامان معصوم(ع)درهمه دوره ها دارد وازسوي ديگر، نمونه ونماد آشکار مودتي است که درآيات مختلف به عنوان اجرومزد رسالت توصيه شده است.

منبع:روزنامه خراسان