احاديث , سخنان تصادفي امام رضا (ع)

تا در پرتو لطف و عنايت ايشان و با توكل بر خدا فرزنداني شايسته، صالح و سالم تربيت نماييم. با توجه به استمرار امر تربيت فرزند، ابتدا مراحل قبل از ازدواج و سپس مراحلي را كه بعد از تولد فرزند در سيره ی ايشان يافت شد را ذكر مي نماييم.

تربيت امری تدريجي و مسلّم
تربيت عبارت است از پرورش دادن؛ يعني، استعدادهاي دروني را كه به صورت بالقوه در يك شيء موجود است به فعليت درآوردن؛ البته بايد توجه داشت كه تربيت جرياني مستمر و فعّاليتي تدريجي است كه نه مرز مي شناسد و نه زمان و مكان؛ بلكه امري به درازي عمر است و به پهناي ابعاد وجودي عالم اكبر، يعني انسان. درخت تربيت زود ثمر نمي دهد و نبايد انتظار داشت يك شبه يا چند ماهه در اين امر ظريف و پيچيده معجزه انجام گيرد، بلكه بايد سال ها قبل از تولد زمينه ی تربيت صحيح را فراهم كرد و بعد از تولد هم بايد به تدريج و با صبر و حوصله آن را به فعليت رساند كه در دو مرحله ی قبل و بعد از تولد اين مسأله را بررسي مي كنيم.
الف: انتخاب همسر شايسته
 صفوان بن يحيي از امام رضا(عليه السلام) نقل كرد كه هيچ سودي براي مرد بهتر از همسر صالح كه هنگام ديدن وي، شوهر خوش حال شود و در غياب شوهر نگهدار خود و اموالش باشد نيست.
بر والدين لازم است كه به كمك دخترانشان براي آنان شوهران شايسته و صالحي انتخاب كنند.‌ در سفارشي ديگر از امام رضا(عليه السلام) در پاسخ كسي كه گفته بود دخترم خواستگاري دارد كه همه ی ملاك ها و معيارهاي همسر خوب را دارد فقط اخلاق بدي دارد، فرموده بودند: اگر بد اخلاق است دخترت را به ازدواج او در نياور.
ب: رعايت آداب ازدواج
زن و مرد بايد ضمن رعايت ساير آداب نكاح از خداوند فرزند صالح و عالم طلب كنند. در كتاب فقه الرضا كه منسوب به امام رضا (علیه السلام) است در سفارش به زوجين در برخورد اول زن و مرد خطاب به شوهر چنين آمده است كه:
هنگامي كه زن به خانه ی تو آمد، او را به طرف قبله بنشان بگو: «خدايا او را به امانت گرفته ام و با ميثاق تو بر خود حلال كرده ام. پروردگارا از او فرزند با بركت و سالم روزي ام كن و شيطان را در نطفه ام شريك مساز و سهمي براي او قرار مده».
ج: ايام بارداري
توجه به وضعيت رواني همسر و گستراندن بستر آرامش در منزل، و تغذيه ی مناسب و سالم از ضرورت هاي اين دوره است كه علاوه بر غذاي سالم و مقوي استفاده از برخي از ميوه ها و خوراكي ها مي تواند در آينده و شخصيت كودك و صفات او مؤثر باشد. لذا معصومين خوردن برخي از خوراكي ها را در اين دوره سفارش كرده اند، محمد بن سنان از امام رضا(عليه السلام) نقل كرده است كه آن حضرت فرمودند: همسران باردارتان را كندر دهيد؛ اگر حمل آن ها پسر باشد پاكيزه قلب و دانشمند و شجاع خواهد شد و اگر دختر باشد خوش اخلاق و زيبا مي شود و نزد همسرش منزلت مي يابد. البته به خوبي مشخص است كه خوردن خوراكي ها به تنهايي نمي تواند باعث بروز اين صفات شود و عوامل ديگري هم در پيدايش اين صفات مؤثر است.

مراحل بعد از تولد
اولين گام
پس از تولد، كودك به جهاني نو قدم مي گذارد، در اولين گام بايد آواي توحيد را در گوش نوزاد زمزمه كرد و فضاي هستي اش را از شميم توحيد و بندگي عطرآگين ساخت و با افشاندن بذر توحيد سرزمين وجودش را در لاله هاي زيباي ذكر الهي سرشار كرد. امام رضا (عليه السلام) در اين باره فرموده اند: هنگام تولد فرزند در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگوييد.

نام گذاري
 هر واژه اي حكايت از معنايي مي كند و زيبايي و نازیبایی یک واژه ارتباط مستقيم با معناي آن دارد. اگرچه معنا امري اعتباري است و در نام گذاري چندان مورد توجه نيست ولي هنگام به كار بردن واژه ها معاني ناخودآگاه تداعي مي شود. نام نيكو باعث سربلندي و افتخار و نام زشت باعث سرشكستگي و احيانا احساس حقارت است. اسم همواره با انسان است و آثار خوب و بدش همواره تا پايان عمر همراه او خواهد بود. ائمه نام نيكو براي فرزندان خود بر مي گزيدند و ديگران را نیز به اين امر سفارش مي كردند. امام رضا(عليه السلام) نام زيباي محمد را براي فرزندش انتخاب كرد و از تأثير اين نام چنين پرده برداشت: خانه اي كه در آن نام محمد باشد روز و شبشان را با خير و نيكي به پايان مي رسانند.
البته جالب است بدانيم كه روانشناسي مثل آقاي قائمي از گزينش نام خوب به عنوان يكي از شيوه هاي پذيرش كودك كه عامل سلامت رواني پيشرفت كودك در آينده است نام برده اند. (علي قائمي، 1370: ص130)

مراقبت از كودك
كودك به ويژه در روزهاي اوليه به مراقبت بيشتر خصوصاً از طرف مادر نياز دارد. مراقبت از سلامت جسماني تغذيه مناسب، تأمين آرامش و سلامت رواني و تأمين نيازهاي عاطفي نوزاد در رشد جسماني، عاطفي و تكامل معنوي اش تأثير دارد، به ويژه در نخستين روزهاي زندگي كه نوزاد به خاطر بيگانگي با محيط جديد و ضعف و ناتواني به مراقبت و توجه افزون تر نيازمند است. حكيمه خواهر امام رضا (عليه السلام) گفته است وقتي زمان وضع حمل خيزران مادر حضرت جواد (عليه السلام) رسيد امام رضا (عليه السلام) مرا صدا زد  و گفت: «هنگام وضع حمل پيش او حاضر باش و همراه او و قابله درون اتاق برو». آن گاه چراغي را روشن گذاشتند و در را بستند، هنگام وضع حمل خيزران چراغ خاموش شد و او از اين اتفاق ناراحت شد در اين وضعيت بوديم كه حضرت جواد (عليه السلام) به دنيا آمدند در حالي كه بر روي ايشان چيز نازكي مانند پارچه بود؛ نورش تمام اتاق را روشن كرد. او را در آغوش گرفتم و پرده را از او جدا كردم در اين موقع امام رضا(عليه السلام) وارد شدند، جواد را گرفتند وی را در گهواره گذاشتند و به من فرمودند: «يا حكيمه الزمي مهده» حكيمه مراقب گهواره ی او باش.( علي همت بناري،‌ همان)
مراقبت از نوزاد و برآوردن نيازهاي اوليه ی او به وسيله ی مادر و اطرافيان مي تواند پايه ی شكل گيري اعتقادهاي كودك باشد چراكه او را خوش بين به اين دنيا مي كند. دنيايی كه موجودي مهربان همواره در كنار اوست تا زماني كه او هرچه نياز دارد برايش فراهم آورد، خدماتي كه شايد از ديد ما ناچيز باشد ولي اين مهر و عاطفه و رسيدگي، انقلابي در درون نوزاد به وجود مي آورد كه مي تواند او را براي بقا و حسن ظن به دنيا ياري رساند؛ بنابراین ائمه (علیهم السلام) به اين امر سفارش بسیار كرده اند. روان شناسان نيز برآورده شدن نياز را عامل رشد، حركت، سلامت، ورزیدگي و مهارت خودشناسي و... مي دانند و به رعايت آن اذعان دارند. (همان،‌ 1370: ص37-30)

 

فهرست منابع:
1- احمديان محمود، جهل در سيره رضوي، نشر معروف، بي تا و بي جا.
2- بهره مند،‌ طاهره، سيره ی اخلاقي امام رضا (عليه السلام)،‌ (نرم افزار شمس الشموس)
3- پاك نيا، عبدالكريم، ويژگي هاي امام رضا (عليه السلام) خصائص الرضويه، شميم كوثر، بي تا و بي جا.
4- حسيني ليلابي، سيد ابراهيم، آمال الواعظين، نسيم كوثر.
5- شريف القرشي، محمد باقر، پژوهشي دقيق در زندگي امام علي بن موسي الرضا(عليه السلام)، سيد محمد صالحي،‌ دار الكتب الاسلاميه.
6- فلسفي، تربيت كودك و وراثت، نرم افزار گنجينه آثار
7- قائمي،‌ علي،‌ خانواده و نيازمندي هاي كودكان، اميري، شهريور 70.
8- مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، موسي خسروي،‌ كتابفروشي اسلاميه.
9- مجلسي، محمدباقر، جلاء العيون،‌بي تا،‌ بي جا.
10- مروجي طبسي، محمد جواد،‌ حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت،‌ قم، بوستان كتاب، 1383.
11- مطهري، مرتضي، تعليم و تربيت در اسلام، تهران، صدرا،‌ 1382.
12- مظاهري، علي اكبر، هشدارهاي تربيتي، قم، هجرت،‌ 1374.
13- نجفي يزدي، سيد محمد،‌ قبله حاجات علي بن موسي الرضا،‌ عصر ظهور
14- همت بناري، علي، امام رضا و تربيت فرزند، ماهنامه كوثر، ش17، نرم افزار شمس الشموس.

منبع: نشريه شميم نرجس شماره 14